Αφοσιωμένος και γοητευτικός δάσκαλος

Τον Γιώργο Αναστασιάδη τον γνώρισα το 1974, αμέσως μετά την εισαγωγή μου στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης, μέσα στο ενθουσιώδες κλίμα της πρώιμης Μεταπολίτευσης. Ο Γιώργος ήταν «βοηθός» στην έδρα της Πολιτικής και Διπλωματικής Ιστορίας, αλλά μετείχε στα περιβόητα φροντιστήρια Συνταγματικού Δικαίου, των συνεργαζόμενων τότε εδρών Συνταγματικού Δικαίου του Αριστόβουλου Μάνεση και Γενικού Δημοσίου Δικαίου του Δημήτρη Τσάτσου. Αργότερα αρχίσαμε να μοιραζόμαστε το ίδιο γραφείο. Ανήκε με τον Παύλο Πετρίδη, που έφυγε νωρίς, πριν από 21 χρόνια, στον πυρήνα της παρέας. Από μεσημβρίας μέχρι νυκτός. Αναλογίζομαι με γλυκιά θλίψη πόσα θα είχαν να πούνε με αφορμή την Επέτειο των 200 ετών, ο Παύλος για τον αγαπημένο του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και ο Γιώργος για τον επαναστατικό συνταγματισμό και τα Συντάγματα του Αγώνα.

Ο Γιώργος Αναστασιάδης ήταν για εμάς ταυτισμένος με την Ανω Πόλη, τη λαϊκότητα και την αυθεντικότητά της αλλά και την αρχιτεκτονική ιδιοσυστασία της, τα μικρά στενά και τη μεγάλη θέα. Ηταν αφοσιωμένος στη διαρκή αναζήτηση της ταυτότητας μιας πόλης εγκλωβισμένης στη θέση της «Πρώτης μετά την Πρώτη», με την αύρα του χαμένου κοσμοπολιτισμού της, με τις αναμνήσεις της δεκαετίας του '60, με τους ποιητικούς υπαινιγμούς του Διονύση Σαββόπουλου. Με όλη την ύλη, από τις πολιτικές δολοφονίες που συγκλόνισαν τη Θεσσαλονίκη μέχρι τους ποδοσφαιρικούς διχασμούς της. Με το κλίμα των ηρώων, παλιότερα του Γιώργου Ιωάννου και τώρα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη.

Ο Γιώργος είχε τη μοναδική ικανότητα να γεφυρώνει τον θόρυβο των αθλητικών εφημερίδων της εποχής με την ησυχία του σπουδαστηρίου Δημοσίου Δικαίου, στον χώρο του οποίου κυριαρχούσε η μεταλλική προτομή του Αλεξάνδρου Σβώλου. Το ακαδημαϊκό έτος άρχιζε κάθε Σεπτέμβριο με τη σύνοδο των μαθημάτων Διεθνούς Δικαίου που οργάνωνε ο καθηγητής Δ. Κωνσταντόπουλος και τελείωνε μέσα στον Ιούλιο μέσα σε μια ατμόσφαιρα δημιουργική και ιλαρή, με το χιούμορ να κυριαρχεί. Με τον Γιώργο να ξέρει ποιες ατάκες πρέπει να πει για να προκαλέσει τον μονόπρακτο σχολιασμό του Παύλου. Ο θίασος ήταν κατά το ήμισυ εμφανής και κατά το ήμισυ μυστικός.

Οι διαδρομές είναι πάντα περίεργες. Με τον Γιώργο Αναστασιάδη μας συνέδεαν οι κοινές μνήμες της ίδιας σχολικής αυλής. Απόφοιτος του Β' Γυμνασίου Αρρένων της οδού Ικτίνου, συμμαθητής με τον Αντώνη Μανιτάκη και τον πρόωρα χαμένο Γιώργο Παπαδημητρίου.

Αφησαν αδιόρατα ίχνη που ίσως βρήκε η δική μου τάξη στα ίδια θρανία δεκατρία χρόνια αργότερα.

Δεν υπήρχε «νόμιμη συγκρότηση» καμίας σύνθεσης δασκάλων, μαθητών, φίλων και συναδέλφων χωρίς τον Γιώργο. Με τον Αριστόβουλο Μάνεση, τον Δημήτρη Τσάτσο, τον Γιάννη Μανωλεδάκη, τον Αργύρη Φατούρο. Και τους ζώντες τους περιλειπόμενους. Κάθε άφιξη του Δημήτρη Τσάτσου από την Αθήνα σήμαινε την έναρξη τριημέρου εορτασμού, επιστημονικού πρωτίστως αλλά και πολύτροπου. Ηξερε ο Γιώργος να εκμαιεύει αναλύσεις, αναμνήσεις, αφηγήσεις, εξομολογήσεις, μουσικές φράσεις παιγμένες με φυσαρμόνικα, χορευτικές επιδείξεις.

Μαζί ξεκινήσαμε το περιοδικό «Δίκαιο και Πολιτική» στις εκδόσεις Παρατηρητής. Μαζί γράψαμε τα σχόλια στην πιο διαδεδομένη έκδοση του ελληνικού Συντάγματος μετά την αναθεώρηση του 1986, αυτή που έκανε το «Ποντίκι».

Μου έρχεται στο νου όλη η διαδρομή από την προετοιμασία της διδακτορικής του διατριβής για τον διορισμό και την παύση της κυβέρνησης μέχρι την εκλογή του ως καθηγητή και την καταξίωσή του ως έγκυρου, ψύχραιμου και μετριοπαθούς μελετητή της Συνταγματικής και Πολιτικής Ιστορίας. Ιστορικός εκ νομικών δεν εγκατέλειψε ποτέ το ενδιαφέρον του για τα μεγάλα θέματα του Συνταγματικού Δικαίου και ήξερε πολύ καλά τις δοσολογίες μιας από κοινού προσέγγισης της Πολιτικής και της Συνταγματικής Ιστορίας. Τον ενδιέφερε πάντα το «ευτελές» τεκμήριο μέσα από το οποίο εκπηγάζει η μεγάλη ιστορική αφήγηση. Ανέδειξε την αξία των εφημερίδων και των περιοδικών ως ιστορικών πηγών, δίπλα στις κλασικές αρχειακές πηγές. Εψαχνε τα ίχνη της Ιστορίας στην καθημερινότητα, την τοπογραφία της παλιάς (όχι της αρχαίας) πόλης στο υπόστρωμα της σημερινής.

Αφοσιωμένος και γοητευτικός δάσκαλος, προσιτός και προσηνής, φιλικός, αιχμάλωτος και αυτός της ψευδαίσθησης ότι επειδή το φοιτητικό ακροατήριο είναι πάντα νέο αλλά διαφορετικό και οι διδάσκοντες παραμένουν νέοι και αναλλοίωτοι. Διέθετε φυσικό χάρισμα ραδιοφωνικού παραγωγού. Ακουγόταν και γαλήνευε το ακροατήριο με μουσικές επιλογές και μικρές ή μεγάλες ιστορίες.

Εξαιτίας της δικής μου μακράς απουσίας από το πανεπιστήμιο χάθηκε αυτή η αίσθηση της καθημερινότητας, αλλά δεν χάθηκαν τα αισθήματα και οι μνήμες. Μνήμες από συζητήσεις, μαθήματα, σεμινάρια, συνέδρια, αγωνίες και ανασφάλειες, ανέκδοτα και αθώες πλάκες, διαδρομές, συνάξεις σε ταβέρνες. Πάντα σκιάς ασθενέστερα, πάντα ονείρων απατηλότερα· μία ροπή, και ταύτα πάντα θάνατος διαδέχεται. Τον Γιώργο τον αποχαιρετούμε όλοι οι συνάδελφοι, οι φίλοι, οι γνωστοί, οι μαθητές με την τρυφερότητα που ο ίδιος εξέφραζε. Με αγάπη και εκτίμηση. Με τη σκέψη μας στη σύζυγό του Πέτρα, αγαπητό στέλεχος του τομέα μας και τη μονάκριβή του Ελισώ, διδάκτορα του Συνταγματικού Δικαίου.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή ΑΠΘ. Πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών