Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Υπάρχουν πράγματα που ξέρουμε και πράγματα για τα οποία κανείς, αλλά στ' αλήθεια κανείς, δεν έχει ιδέα. Ξέρουμε πόσο ο COVID-19 άλλαξε τη ζωή μας, πώς άλλαξε τον ρυθμό του κόσμου, πώς οι περισσότερες χώρες υποχρεώθηκαν εντέλει ή επέλεξαν έγκαιρα να κλείσουν ένα μεγάλο μέρος της οικονομικής και κοινωνικής ζωής για να τον αντιμετωπίσουν. Ξέρουμε ότι η οικονομική κρίση που πέρασε κιόλας το κατώφλι μας θα είναι διαφορετική από όλες όσες προηγήθηκαν. Διαφορετική στη ρίζα της, αφού δεν τη γέννησαν ούτε η πραγματική οικονομία, όπως τις πετρελαϊκές κρίσεις, ούτε ο άπληστος και ευφάνταστος κόσμος των χρηματαγορών, όπως την κρίση του 2008, αλλά μια αρρώστια. Διαφορετική και στο μέγεθός της, γιατί πλήττει ταυτόχρονα προσφορά και ζήτηση, μα και γιατί ποτέ άλλοτε, ούτε καν στον πόλεμο, δεν «έκλεισε» η οικονομία του πλανήτη ολόκληρου ταυτόχρονα. Η Μεγάλη Υφεση, που δείχνει ήδη τα δόντια της. Στο Μιλάνο, στην καρδιά της βιομηχανικής Ιταλίας αλλά και της πανδημίας, λειτουργούν ήδη οκτώ δομές διανομής συσσιτίων σε ανθρώπους που ως χθες έμοιαζαν άτρωτοι. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα άνοιξαν, για πρώτη φορά στην ιστορία τους, ιατρεία στην Αγγλία. Και στις ΗΠΑ ο δείκτης ανεργίας μοιάζει να είναι, όπως έγραψε πρόσφατα ο Πολ Κρούγκμαν, «επιπέδου κραχ της δεκαετίας του '30».
Ξέρουμε, επίσης, ότι η πανδημία και τα πρωτοφανή μέτρα που επέβαλε, ο εγκλεισμός, η αποχή για πολλούς από την εργασία τους, η φυσική απομάκρυνση των ανθρώπων, ακόμη κι εκείνων που τους συνδέουν δεσμοί αγάπης ή συγγένειας, ανέδειξαν - και όχι μόνο εδώ, στην Ελλάδα - μια αναπάντεχη αντοχή του κοινωνικού ιστού. Υπήρξαν, βέβαια, οι τραμπικοί τραμπούκοι που εισέβαλαν ένοπλοι στη Βουλή του Μίσιγκαν για να επιβάλουν άρση της καραντίνας, υπήρξαν και οι δικοί μας που κατέλαβαν την πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Κυψέλη για ένα αντιστασιακό χάπενινγκ κατά της καραντίνας με αντισυστημικές μπίρες, υπάρχουν και οι οπαδοί του Μπολσονάρο στη Βραζιλία που τρέχουν στις υπαίθριες συκγεντρώσεις του να τον ακούσουν να λέει «μην πιστεύετε τις ελίτ, δεν υπάρχει πανδημία, ένα συνηθισμένο κρυολόγημα είναι». Αλλά αυτές είναι, προς το παρόν, εξαιρέσεις στη γενική εικόνα. Ενας πολιτισμός της αλληλεγγύης καθόρισε τη συμπεριφορά και τη συμμόρφωση στους δύσκολους κανόνες. Θα αντέξει;
Μα κάπου εδώ τελειώνουν όσα ξέρουμε. Κι αρχίζει μια ανεξερεύνητη ήπειρος αβεβαιότητας. Πότε θα ξεμπερδέψουμε με τον ιό; Δεν ξέρουμε. Απλώς ευχόμαστε να έχουν δίκιο οι αισιόδοξοι επιδημιολόγοι κι όχι οι απαισιόδοξοι, όπως η εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που δήλωσε προχθές ότι μπορεί να μας πάρει έως και πέντε χρόνια να βγούμε από τον συναγερμό. Πόσο θα διαρκέσει η ύφεση, πότε θα αρχίσει η ανάκαμψη; Κανείς δεν ξέρει. Απλώς ευχόμαστε να έχουν δίκιο οι αισιόδοξοι που βλέπουν μια γρήγορη ανάπτυξη μέσα στο 2021. Και πόσο θα αλλάξουν η ζωή μας και ο κόσμος μετά την εμπειρία της πανδημίας; Και πάλι, η μόνη έντιμη απάντηση είναι: δεν έχουμε ιδέα. Απλώς κάνουμε υποθέσεις, μερικές εκ των οποίων μοιάζουν δύσκολο να διαψευστούν.
Ο κόσμος μετά την κρίση θα είναι, είναι βέβαιο, ένας υπερχρεωμένος κόσμος. Κράτη και επιχειρήσεις θα φορτωθούν χρέος. Και πώς θα το αντιμετωπίσουν; Με τη συνταγή της προηγούμενης δεκαετίας, με πολιτικές λιτότητας; Μοιάζει - πολιτικά - αδύνατον. Στην Ευρώπη τουλάχιστον. Με μεγαλύτερους φόρους στα μεγάλα εισοδήματα; Πιθανόν. Αλλά αυτό θα απαιτούσε μια ισχυρή διεθνή συνεργασία για τη διαγραφή από τον χάρτη των φορολογικών παραδείσων. Θα απαιτούσε επίσης ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, με άμβλυνση των χαοτικών σημερινών ανισοτήτων. Κάπως σαν εκείνο που προέκυψε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και έφερε τη χρυσή σοσιαλδημοκρατική 25ετία. Μα, αντί γι' αυτό, προβάλλει ως εναλλακτικό ενδεχόμενο ένας κίνδυνος. Η κυρίαρχη απάντηση στην κρίση να είναι ένας επιθετικός εθνικισμός, το κλείσιμο των συνόρων, η κατάργηση των διεθνών εμπορικών συμφωνιών και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ένα πάγωμα των διεθνών συναλλαγών, βραχύτερες αλυσίδες παραγωγής, ένας απο-συντονισμός των κεντρικών τραπεζών. Οι αμερικανικές εκλογές του ερχόμενου Νοεμβρίου μοιάζουν το κρισιμότερο ορόσημο για την τροπή που θα πάρουν τα πράγματα του κόσμου. Για το αν η απάντηση στην κρίση θα είναι κι αυτή «επιπέδου δεκαετίας του '30».
Ο κόσμος μετά την κρίση θα είναι, επίσης, ένας κόσμος τον οποίο η τεχνολογική εξέλιξη θα αλλάζει με πιο γρήγορο ρυθμό. Η εργασία, για παράδειγμα, δύσκολα θα επιστρέψει στα προηγούμενα. Η τηλεργασία, τώρα που δοκιμάστηκε σε ένα υποχρεωτικό, πλανητικών διαστάσεων, πείραμα αποκλείεται να φύγει από τη μέση. Τα ταξίδια δύσκολα θα ξαναγίνουν τόσο πυκνά και τόσο εύκολα. Και οι πόλεις σίγουρα θα αλλάξουν, μετά την πανδημία, όψη, πυκνότητα, ρυθμό. Μα κι εδώ κρίσιμα διλήμματα κρύβονται πίσω από τις τεχνολογικές αλλαγές. Μπορεί να γίνουν, σε έναν ιδανικό κόσμο, οι αλλαγές αυτές εργαλεία κοινωνικής ενδυνάμωσης. Μα μπορεί επίσης να διευκολύνουν την επέκταση μιας τάσης που τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος και στην Ευρώπη. Της τάσης να επικρατήσουν οι «ισχυροί ηγέτες» με λαϊκιστικές ατζέντες και μοντέλα ανελεύθερης, αυταρχικής δημοκρατίας, τύπου Ουγγαρίας, Τουρκίας, Ρωσίας. Οι αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου θα είναι - και ως προς αυτό - ένα κρίσιμο ραντεβού.
