Στα αλμυρά νερά ανοιχτά των γερμανικών ακτών, στον Κόλπο του Λίμπεκ στη Βαλτική Θάλασσα, βρίσκεται ένα υποθαλάσσιο νεκροταφείο γεμάτο με ναζιστικές βόμβες, τορπίλες και νάρκες. Τα πυρομαχικά αυτά πετάχτηκαν στη θάλασσα στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ξεχάστηκαν, σχηματίζοντας με τα χρόνια ένα σκουριασμένο «χαλί» στον λασπώδη βυθό.
Για δεκαετίες, το οπλοστάσιο αυτό αγνοούνταν, ενώ όλο και περισσότεροι τουρίστες επισκέπτονταν τις κοντινές παραλίες για θαλάσσια σπορ και διασκέδαση. Κάτω από την επιφάνεια, όμως, τα όπλα διαβρώνονταν αργά.
Όταν οι πρώτοι επιστήμονες αποφάσισαν να εξετάσουν την επίδραση των πυρομαχικών στο οικοσύστημα, «μερικοί από εμάς περιμέναμε να δούμε μια έρημο, χωρίς ίχνος ζωής, επειδή όλα θα ήταν δηλητηριασμένα», δηλώνει ο Αντρέι Βεντένιν από το Ινστιτούτο Έρευνας Senckenberg στη Φρανκφούρτη, ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας που κατέγραψε για πρώτη φορά τι είδους ζωή μπορεί να επιβιώσει πάνω σε υποθαλάσσιο οπλισμό.
Αυτό που ανακάλυψαν τους άφησε άφωνους. Ο Βεντένιν θυμάται τους συναδέλφους του να φωνάζουν από έκπληξη όταν είδαν τις πρώτες εικόνες από το υποβρύχιο. «Ήταν μια σπουδαία στιγμή», λέει.
Χιλιάδες θαλάσσιοι οργανισμοί είχαν βρει καταφύγιο ανάμεσα στα πυρομαχικά, δημιουργώντας ένα αναγεννημένο οικοσύστημα πιο πυκνοκατοικημένο από τον γειτονικό βυθό.
Η ανακάλυψη αυτή αποτέλεσε απόδειξη της ανθεκτικότητας της ζωής. «Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πόση ζωή εντοπίζουμε σε μέρη που θεωρούνται τοξικά και επικίνδυνα», προσθέτει ο ερευνητής.
Πάνω σε ένα κομμάτι ΤΝΤ είχαν συγκεντρωθεί περισσότερα από 40 αστερόψαρα, ζώντας επάνω σε μεταλλικά κελύφη, θήκες πυροσωλήνων και κιβώτια μεταφοράς, λίγα εκατοστά από το εκρηκτικό υλικό. Ψάρια, καβούρια, ανεμώνες και μύδια είχαν επίσης αποικίσει τα παλιά πυρομαχικά. «Θα μπορούσε να συγκριθεί με έναν κοραλλιογενή ύφαλο ως προς την ποικιλία της πανίδας», σημειώνει ο Βεντένιν.
Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Communications Earth & Environment, σε κάθε τετραγωνικό μέτρο των πυρομαχικών ζούσαν κατά μέσο όρο πάνω από 40.000 οργανισμοί, ενώ στους γύρω βυθούς ο αριθμός δεν ξεπερνούσε τους 8.000.
«Είναι ειρωνικό ότι αντικείμενα φτιαγμένα για να σκοτώνουν προσελκύουν τόσο μεγάλη ποικιλία ζωής», σχολιάζει ο Βεντένιν. «Η φύση δείχνει πώς μπορεί να προσαρμοστεί ακόμη και μετά από μια καταστροφή όπως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος».
Η φύση μετατρέπει τα ανθρώπινα απορρίμματα σε καταφύγιο ζωής
Η έρευνα στον Κόλπο του Λίμπεκ αποκαλύπτει μια απρόσμενη αλήθεια: η θαλάσσια ζωή μπορεί να αξιοποιεί τα ανθρώπινα απομεινάρια. Αν και η τεχνητή αστικοποίηση θεωρείται επιβλαβής για τη φύση, κάτω από το νερό μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα. Οι σκληρές επιφάνειες, όπως βράχοι ή μεταλλικά αντικείμενα, προσφέρουν καταφύγιο σε κοράλλια, σφουγγάρια, μύδια και ψάρια.
Πριν τον πόλεμο, η περιοχή της Βαλτικής ήταν γεμάτη βράχους και φυσικούς σχηματισμούς, οι οποίοι όμως αφαιρέθηκαν για οικοδομικές εργασίες. Έτσι, τεχνητές κατασκευές όπως ναυάγια, ανεμογεννήτριες και πετρελαϊκές εξέδρες λειτουργούν σήμερα ως υποκατάστατα φυσικών οικοτόπων. Η μελέτη δείχνει ότι και τα πυρομαχικά μπορούν να έχουν παρόμοια επίδραση.
Από τα όπλα του πολέμου σε ύφαλους ζωής
Μεταξύ 1946 και 1948, περίπου 1,6 εκατομμύρια τόνοι όπλων πετάχτηκαν στα νερά ανοιχτά της Γερμανίας. Είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται η αντίδραση του θαλάσσιου περιβάλλοντος σε αυτό το φαινόμενο. Παρόμοια περιστατικά έχουν παρατηρηθεί και αλλού: στις ΗΠΑ, παροπλισμένες πετρελαϊκές πλατφόρμες μετατρέπονται σε κοραλλιογενείς υφάλους, ενώ ναυάγια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στον ποταμό Πότομακ έχουν εξελιχθεί σε καταφύγια για άγρια ζωή.
Καθώς η αλιεία και η βυθοκόρηση μειώνουν τους θαλάσσιους πληθυσμούς, τέτοιοι χώροι λειτουργούν ως προστατευμένες περιοχές. «Δεν είναι εθνικά πάρκα, αλλά κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα απαγορεύεται», εξηγεί ο Βεντένιν. «Έτσι, είδη που αλλιώς θα εξαφανίζονταν, όπως ο βακαλάος της Βαλτικής, ευδοκιμούν».
Κίνδυνοι και προοπτικές
Σε όλο τον κόσμο, εκατομμύρια τόνοι εκρηκτικών υλικών παραμένουν στους ωκεανούς. Οι ακριβείς τοποθεσίες τους είναι συχνά άγνωστες λόγω εθνικών συνόρων, στρατιωτικών απορρήτων και χαμένων αρχείων. Εκτός από τον κίνδυνο έκρηξης, υπάρχει και ο κίνδυνος διαρροής τοξικών ουσιών.
Από τη δεκαετία του 1990, επιστήμονες προειδοποιούν για τον «κίνδυνο από τα βάθη» και ζητούν την απομάκρυνση των εκρηκτικών. Η πίεση αυξάνεται καθώς ο θαλάσσιος πυθμένας χρησιμοποιείται ολοένα περισσότερο για υποδομές όπως ανεμογεννήτριες, καλώδια και αγωγούς.
Καθώς η Γερμανία και άλλες χώρες ξεκινούν την απομάκρυνση των πυρομαχικών, οι επιστήμονες επισημαίνουν την ανάγκη προστασίας των οικοσυστημάτων που έχουν αναπτυχθεί γύρω τους. «Πρέπει να αντικαταστήσουμε αυτά τα μεταλλικά κουφάρια με ασφαλέστερες, μη επικίνδυνες δομές, όπως σκυρόδεμα», προτείνει ο Βεντένιν.
Ο ίδιος ελπίζει ότι το παράδειγμα του Λίμπεκ θα αποτελέσει πρότυπο διεθνώς, αποδεικνύοντας πως ακόμη και τα πιο καταστροφικά όπλα μπορούν να γίνουν θεμέλιο για νέα ζωή.
