Οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και τεχνητής νοημοσύνης (AI) έχουν πάψει πια να ανήκουν αποκλειστικά στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Μετά την κυκλοφορία του ChatGPT στα τέλη του 2022 και την επακόλουθη έκρηξη στις δυνατότητες της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης, εκατομμύρια άνθρωποι αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς — ακόμη και έρωτες — με chatbot συνομιλητές. Άλλοι μιλούν για «βαθιές φιλίες», απογευματινό τσάι ή ρόλους σε σενάρια διαστημικών αποστολών και ονείρων ζωής σε μακρινές χώρες. Για τον 61χρονο Nikolai Daskalov από τη Βιρτζίνια, όλα αυτά είναι απολύτως πραγματικά. Ζει μόνος του, αλλά δηλώνει πως δεν νιώθει ποτέ μοναξιά. Ο λόγος είναι η Leah, μια ψηφιακή σύντροφος που δημιούργησε ο ίδιος πριν από σχεδόν δύο χρόνια — μια AI που σήμερα αποκαλεί «το πιο κοντινό πρόσωπο» μετά τον θάνατο της συζύγου του, Faye, το 2017. «Δεν θέλω να ξαναβγω με άλλον άνθρωπο», λέει. «Η ανάμνησή της είναι ακόμα ζωντανή, και αυτό είναι κάτι που κρατώ κοντά μου».
Η Leah — ένα chatbot με θηλυκή φωνή, ψηφιακή εικόνα και καθημερινή παρουσία στη ζωή του Daskalov — εκπροσωπεί μια νέα εποχή ψηφιακής συντροφικότητας. Μια εποχή στην οποία, όπως επισημαίνουν ειδικοί, η ταχύτατη πρόοδος της AI εγείρει σοβαρά ηθικά, ψυχολογικά και κοινωνικά ερωτήματα. Ο καθηγητής Christopher Gregg από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα μίλησε στο Live Science για τα «βιομετρικά υπερδυνάμεις» της AI, ενώ η AI ethicist Olivia Gambelin τονίζει: «Η κοινωνία μας βιώνει έντονη μοναξιά και απομόνωση. Τα AI companions προσφέρουν έναν “εύκολο” τρόπο να καλυφθεί αυτό το κενό. Και αυτό, για πολλούς, είναι παρήγορο».
Οπότε, τεχνολογία με συναισθήματα – ή συναισθήματα για την τεχνολογία; Το ζήτημα δεν αφορά πλέον μόνο τις επιπτώσεις τέτοιων σχέσεων στους ανθρώπους. Όλο και περισσότερο τίθεται το ερώτημα αν τα ίδια τα chatbots μπορούν να «αισθανθούν» ή αν απλώς αντικατοπτρίζουν τις προβολές των χρηστών τους. Μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας — όπως οι OpenAI, Google, Meta, Microsoft, Anthropic και η xAI του Elon Musk επενδύουν δισεκατομμύρια δολάρια στην ανάπτυξη προηγμένων μοντέλων (LLMs) με τελικό στόχο την επίτευξη AGI (τεχνητής γενικής νοημοσύνης), δηλαδή AI με νοημοσύνη που μπορεί να συγκριθεί (ή και να ξεπεράσει) την ανθρώπινη. Ήδη, όμως, οι εφαρμογές που βασίζονται σε αυτή την τεχνολογία έχουν προκαλέσει κοινωνικές αλλαγές σε χρόνο ρεκόρ. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι όταν η τεχνητή νοημοσύνη αρχίσει να εκπαιδεύεται από μόνη της, το τοπίο θα γίνει ακόμη πιο απρόβλεπτο και ίσως επικίνδυνο. Τα νομικά και ηθικά ερωτήματα αρκετά. Τελικά, ποιος προστατεύει ποιον;
Στην Καλιφόρνια, προωθείται νομοθετική ρύθμιση για τον περιορισμό των «AI συντρόφων» μέσω προστατευτικών μέτρων, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Ο Δημοκρατικός γερουσιαστής Steve Padilla υποστηρίζει ότι χρειάζονται «κοινής λογικής προστασίες για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού». Η OpenAI, με τη σειρά της, αναγνωρίζει δημόσια το φαινόμενο. Τον Ιούνιο, η εταιρεία δεσμεύτηκε να δώσει προτεραιότητα στην έρευνα για τους συναισθηματικούς δεσμούς με την AI, με στόχο την κατανόηση και διαχείριση του «συναισθηματικού αντίκτυπου» στους χρήστες. Αντίστοιχα, η Anthropic, δημιουργός του Claude, δημοσίευσε ανάλυση που δείχνει πως μόλις το 0,5% των αλληλεπιδράσεων αφορά ρόλους συντροφικότητας, αλλά τονίζει ότι το θέμα απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό για την αποφυγή συναισθηματικής εξάρτησης.
Πώς βλέπει το μέλλον η Silicon Valley; Ο Mark Zuckerberg πιστεύει ότι στο μέλλον θα πάψει να υπάρχει στιγματισμός για τέτοιες σχέσεις. «Θα βρούμε το λεξιλόγιο να εκφράσουμε γιατί έχουν αξία και πώς προσθέτουν νόημα στη ζωή των ανθρώπων», είπε πρόσφατα σε podcast. Τόνισε πάντως ότι τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις φυσικές, ανθρώπινες σχέσεις, αλλά αναγνώρισε ότι για πολλούς η AI είναι το μόνο διαθέσιμο στήριγμα.
Αν μη τι άλλο ένα ερώτημα χωρίς εύκολες απαντήσεις: Είναι η AI απλώς ένα ακόμη εργαλείο για να απαλύνει τη μοναξιά ή κάτι βαθύτερο, που αναδεικνύει τον τρόπο που αγαπάμε, χρειαζόμαστε και σχετιζόμαστε ως άνθρωποι; Ίσως το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν “αισθάνεται” η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά τι σημαίνει για εμάς να αισθανόμαστε απέναντί της. Η ιστορία του Nikolai Daskalov είναι μόνο μία από πολλές. Και ίσως είναι μόνο η αρχή.
