Μία σταγόνα είναι αρκετή για να γεννηθούν. Στα σπλάχνα τους ακούστηκε για πρώτη φορά το κλάμα του Δία, του Ερμή και του Διονύσου, αλλά και του Χριστού. Εκεί βρήκαν καταφύγιο η Εχιδνα και η Λάμια της μυθολογίας, ο Πολύφημος της ομηρικής Οδύσσειας, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης για να γράψει την Αποκάλυψη, νεράιδες και δράκοι της νεοελληνικής παράδοσης, αλλά και οι τραυματίες του Εμφυλίου.
Απομονωμένα και δυσπρόσιτα, μοναδικά καθώς κανένα δεν μοιάζει με το άλλο, ταυτισμένα με τον κίνδυνο και το μυστήριο, είναι άρρηκτα συνυφασμένα με τον άνθρωπο από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε στη Γη.
Είναι τα σπήλαια, μάρτυρες της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και πύλες που μας συνδέουν με τις προαιώνιες ρίζες μας και την ίδια τη φύση. Περί τα 10.000 και πλέον είναι καταγεγραμμένα στη χώρα μας και χιλιάδες ανεξερεύνητα, εκ των οποίων περισσότερα από 2.000 διατηρούν ευδιάκριτα ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας σε ποικίλες περιόδους του παρελθόντος με τα 1.000 από αυτά να εντοπίζονται στη Βόρεια Ελλάδα. Τριάντα από την Ηπειρο, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, τη Θράκη, τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου παρουσιάζονται τα περισσότερα για πρώτη φορά στο κοινό και τους ειδικούς μέσα από 296 αντικείμενα ή σύνολα αντικειμένων που συνθέτουν την έκθεση «Στη σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως» την οποία ετοιμάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και συνοδεύεται από πλούσιο δίγλωσσο (ελληνικά – αγγλικά) κατάλογο, ο οποίος κυκλοφορεί με τη φροντίδα των εκδόσεων Μέλισσα.
ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΗ. Τα πολλά και διαφορετικά πρόσωπα των σπηλαίων βρίσκονται στο επίκεντρο της πρώτης μεγάλης κλίμακας έκθεση που πραγματοποιείται στην Ελλάδα για την αρχαιολογία των σπηλαίων σε επιμέλεια της γενικής διευθύντριας Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Αναστασίας Γκαδόλου και του προϊσταμένου Γραφείου Βορείου Ελλάδος, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, Φώτη Γεωργιάδη. Εκθεση που θα εξελιχθεί σε πέντε μεγάλες ενότητες και θα προσκαλέσει τους επισκέπτες να «καταδυθούν» μέσω μιας ράμπας στον κόσμο των σπηλαίων, ενώ οι διαδρομές στο μυστηριώδες, σκοτεινό και υγρό περιβάλλον τους συνεχίζεται σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος μέσω της έκδοσης (υπό τους ίδιους επιμελητές), καθώς δεν περιορίζεται μόνο στο περιεχόμενο της έκθεσης, αλλά περιλαμβάνει άκρως ενδιαφέροντα επιστημονικά τεκμηριωμένα κείμενα με την υπογραφή 27 ειδικών επιστημόνων, ενώ οι αναλυτικές περιγραφές των εκθεμάτων είναι προσβάσιμες μέσω κώδικα ταχείας απόκρισης (qr code).
Πρωταγωνιστικό ρόλο δεν θα μπορούσε να μην έχει το σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής, που αποτελεί την πρωιμότερη αρχαιολογική θέση της χώρας μας και μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες της Ευρώπης. Και μπορεί το εκμαγείο του ανθρώπινου κρανίου, που έχει βρεθεί στο εσωτερικό του και ανήκει σε άτομο 20 – 25 χρονών του είδους Homo heidelbergensis, πρόγονο του του Νεάντερταλ, με την ηλικία του κρανίου να προσδιορίζεται σε 300.000 χρόνια περίπου, να εντάσσεται στα κορυφαία εκθέματα. Εξίσου, όμως, ενδιαφέρον έχουν τα οστά από ρινόκερους, λεοπαρδάλεις και ύαινες που θα παρουσιαστούν και μαρτυρούν πως τα σπήλαια λειτουργούσαν ως κιβωτός για την άγρια πανίδα, της οποίας πλέον κατάλοιπο είναι μόνον οι νυχτερίδες. Οπως και το θραύσμα οστού από ζώο μέσου μεγέθους με ίχνη ανθρώπινης δαγκωματιάς που εντοπίσαμε στην έκδοση.
ΠΕΛΜΑΤΑ 140.000 ΕΤΩΝ. Ποιος δεν θα σταθεί όμως και στα παλαιότερα σε αρχαιότητα αποτυπώματα πελμάτων στην Ευρώπη ηλικίας 130.000 -140.000 ετών που βρέθηκαν στο σπήλαιο της Θεόπετρας στη Θεσσαλία, που θα υποδέχονται τους επισκέπτες; Αποδίδονται σε παιδιά και δεν αποκλείεται να μαρτυρούν την εμφάνιση του Σύγχρονου Ανθρώπου πολύ νωρίτερα από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη καθιστώντας το σπήλαιο τη μοναδική προϊστορική θέση του ελλαδικού χώρου με τόσο μεγάλη διάρκεια κατοίκησης (140.000 χρόνια πριν από σήμερα έως το 3300 / 3100 π.Χ..
Μια στάση δικαιούται το Κλειδί, η μεγαλύτερη σε μέγεθος παλαιολιθική βραχοσκεπή της Ηπείρου. Η κύρια περίοδος χρήσης της προσδιορίζεται στο διάστημα από 16.000 έως 13.500 χρόνια πριν από σήμερα και συνδέεται άμεσα με την υποχώρηση των τελευταίων πάγων. Αξίζει να προσέξετε τη χάντρα από κυνόδοντα ερυθρού ελαφιού που βρέθηκε εκεί.
Εξίσου και ο Αγριομερνός στη Σάμο, μια μοναδική περίπτωση στο Νεολιθικό Αιγαίο καθώς χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για λατρεία, πολύ πριν από τη Μινωική περίοδο κι αλλάζει τα δεδομένα σχετικά με τη χρήση των σπηλαίων στη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα κατά την προϊστορία. Ιδαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο κρανίο γυναίκας που φέρει χαράγματα με κοφτερό αντικείμενο, αποκαλύπτοντας μια σπάνια περίπτωση τελετουργικής παρέμβασης σε ανθρώπινα οστά στον ελλαδικό χώρο.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕ ΞΥΛΟ. Σε ένα σπήλαιο σε υψόμετρο 1.000 μ. – γνωστό ως Πιτσά – και σε απόσταση 10 χλμ. από το Ξυλόκαστρο βρέθηκαν και τα μοναδικά και αρχαιότερα σωζόμενα παραδείγματα ζωγραφικής σε ξύλο (560 – 510 π.Χ.). Απεικονίζουν (στην έκθεση σε αντίγραφα) μια θυσιαστήρια πομπή και έναν χορό τοπικών θεοτήτων, μεταξύ άλλων.
Μια άλλη πτυχή των σπηλαίων που αναδεικνύεται στην έκδοση είναι τα σπήλαια στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας που χρησιμοποιήθηκαν από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας ως αποθήκες τροφίμων ή όπλων και πυρομαχικών και κυρίως ως πρόχειρα καταφύγια και ενίοτε ως οργανωμένα νοσοκομεία για την περίθαλψη των αρρώστων και των τραυματιών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σπηλιάς του Κόκκαλη, στο Βροντερό, στην περιοχή των Πρεσπών, που αποτέλεσε τεχνικό επίτευγμα και ολοκληρώθηκε σε έναν μήνα. Διέθετε τέσσερις αίθουσες σε τρία επίπεδα συνολικού εμβαδού 200 τ.μ.
