Οταν το 1996 είχα ταξιδέψει οδικώς στην Κεντρική Ασία, είχα εκπλαγεί όταν συνειδητοποίησα πως από τα τουρκικά παράλια, απέναντι από τη Χίο, μέχρι τις παρυφές της ερήμου Γκόμπι της Κίνας (κοντά στο δυτικό τέλος του Σινικού Τείχους) μπορείς να συνεννοηθείς χρησιμοποιώντας την τουρκική γλώσσα! Διασχίζοντας την Τουρκία, το Βόρειο Αζερμπαϊτζάν, περιοχές του Καυκάσου (Τσετσενία, Ινγκουσέτια, Νταγκεστάν), γύρω από την Κασπία το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν, μετά το Ουζμπεκιστάν, το Κιργκιστάν και, τέλος, την περιοχή των Ουιγούρων στην Κίνα, διασχίζεις εδάφη σουνιτών μουσουλμάνων που ομιλούν γλώσσες με ρίζα τα τουρκικά. Τελευταία, πολλοί ηγέτες από τις χώρες αυτές τονίζουν την τουρκόφωνη καταγωγή τους. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλάμ Αλίγιεφ, αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του στις αρχές του 2014, δήλωσε στην εθνοσυνέλευση της χώρας του πως «η οικογένειά μας είναι ο τουρκόφωνος κόσμος κι εκεί είναι που αισθανόμαστε καλά». Παρόμοιες απόψεις έχουν εκφράσει οι ηγέτες του Οργανισμού Τουρκόφωνων Κρατών (OTS) σε πολλές περιπτώσεις. Ανάμεσά τους και ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπαν, τονίζοντας πως η χώρα του αποτελεί «την πιο δυτική προέκταση των ανατολικών λαών» και έχει παραλάβει την ανώτατη τιμητική διάκριση του OTS.
H τουρκική ταυτότητα αναδείχθηκε σε πολλούς από τους λαούς αυτούς με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και την ανάδειξη των ιστορικών μνημών για την παλινόρθωση της προεπαναστατικής ιδέας για την ίδρυση του «Τουρανιστάν». Αυτό είχε δημιουργηθεί τα χρόνια των ισλαμικών κινητοποιήσεων στην Κεντρική Ασία κάτω από την καθοδήγηση του τούρκου στρατηγού Ενβερ Πασά. Μέλος αυτός της Τριανδρίας των νεότουρκων στρατηγών, που έβαλαν την Τουρκία στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας, κατέφυγε μετά την ήττα στη Μόσχα και ο Λένιν τον είχε στείλει στο σημερινό Τατζικιστάν. Αντί όμως να κατευνάσει τους εξεγερμένους εκεί μουσουλμάνους, αυτός ηγήθηκε του κινήματός τους και ίδρυσε τη Μουσουλμανική Δημοκρατία του Τουρκεστάν. Το κίνημα των Μπασμάτσι, όπως ονομάστηκε, δεν άργησε να κατατροπωθεί από τους μπολσεβίκους (για λεπτομέρειες βλ. βιβλίο μου, «Στην Καρδιά του Ισλάμ: Από τις Στέπες της Κεντρικής Ασίας ως το Αφγανιστάν». Terzo-Βooks, 1998, σελ. 135-137) και ο Ενβέρ σκοτώθηκε, λίγο έξω από τη σημερινή πρωτεύουσα του Τατζικιστάν, Ντουσάμπε. Τα οστά του μεταφέρθηκαν με τιμές στην Κωνσταντινούπολη, το 1996, από τον Ερμπακάν. Υποδηλώνοντας έτσι με σαφήνεια τη σύνδεση, μέσω του Ισλάμ, της Τουρκίας με τα έθνη της βαθιάς Ασίας.
Ο τουρκόφωνος κόσμος της Κεντρικής Ασίας ανέβηκε γεωστρατηγικά σε σημασία για τη Δύση αφενός λόγω της γενικότερης αντίθεσής του στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλά και λόγω του ρόλου του στην καρδιά του Μεσαίου Διαδρόμου για τη μεταφορά διά ξηράς εμπορευμάτων από την Ασία (Νοτιοανατολική και Κίνα) προς τη Δύση. Παράλληλα όμως, ανεξάρτητα από το τι λέγεται δημόσια, αναβαθμίστηκε στο πλαίσιο αυτό και ο ρόλος της Τουρκίας. Συγκεκριμένα, το αμερικανικό ίδρυμα US Helsinki Commission (που απαρτίζεται η διοίκησή του από 9 βουλευτές, 9 γερουσιαστές κι από ένα μέλος των υπουργείων Εξωτερικών, Αμύνης και Εμπορίου) σε έκθεσή του το 2024 (επί Μπάιντεν ακόμη, δηλαδή) εισηγείται (σύμφωνα με αναφορά του Ιδρύματος Woodrow Wilson της Ουάσιγκτον, του Μαρτίου 2025): «Από το ξεκίνημα του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας βαθμιαία απομακρύνονται από την επιρροή της Ρωσίας. Εν τούτοις, έχουν σημαντικούς δεσμούς ασφαλείας, οικονομικούς και πολιτιστικούς, που δεν μπορούν να ματαιωθούν εύκολα χωρίς την ύπαρξη κάποιου ουσιαστικού συνεργάτη. Η Τουρκία, λόγω γλωσσικών και πολιτιστικών δεσμών, μπορεί να παίξει αυτόν τον ρόλο. Παράλληλα, μια ενισχυμένη παν-τουρκική συνεργασία ενισχύει το διπλωματικό και πολιτικό κύρος της Τουρκίας. Αμερικανική στήριξη μιας τέτοιας πρωτοβουλίας θα πετύχει τον διπλό στόχο, της ενίσχυσης της κυριαρχίας των κεντροασιατικών κρατών και της υποστήριξης των περιφερειακών επιδιώξεων της Αγκυρας».
Παρά την αναγνώριση από την Αγκυρα πως Ρωσία και Κίνα έχουν ισχυρά συμφέροντα στην περιοχή, η λειτουργία του OTS, που προσεκτικά προωθεί η Τουρκία, της δίνει σοβαρά πλεονεκτήματα και βοηθάει στους σχεδιασμούς της. Είναι φανερό, ανεξάρτητα από το τι λένε σε εμάς για να μας καθησυχάζουν, πως για τις ΗΠΑ ο ρόλος της Τουρκίας και το παιχνίδι που παίζει στην Κεντρική Ασία είναι μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας και προτεραιότητας. Και δείχνει το γεωστρατηγικό βάθος των τουρκόφωνων λαών.
