Η ύφεση που ακολούθησε την κατάρρευση του Χρηματιστηρίου το 1929 χειροτέρεψε οκτώ χρόνια αργότερα και η ανάκαμψη ήρθε μόνο με το τεράστιο οικονομικό κίνητρο που δημιούργησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μια σύγκρουση που στοίχισε τη ζωή περισσοτέρων των 60 εκατομμυρίων ανθρώπων. Οταν τελικά έφθασε η ανάκαμψη μεγάλο μέρος της Ευρώπης και της Ασίας είχε μετατραπεί σε ερείπια.

Η σημερινή παγκόσμια κατάσταση δεν είναι τόσο άσχημη, υπάρχουν όμως παραλληλισμοί, ιδιαίτερα με το 1937. Και τώρα, όπως και τότε, οι λαοί είναι απογοητευμένοι εδώ και πολύ καιρό –κάποιοι μάλιστα είναι απελπισμένοι. Φοβούνται όλο και περισσότερο για το μακροπρόθεσμο οικονομικό μέλλον. Και τέτοιοι φόβοι μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 2008 στις οικονομίες της Ουκρανίας και της Ρωσίας ίσως βρίσκονται πίσω από τον πρόσφατο πόλεμο εκεί. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, και οι δύο χώρες σημείωσαν εντυπωσιακή ανάπτυξη από το 2002 έως το 2007: σε αυτά τα πέντε χρόνια το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε 52% στην Ουκρανία και 46% στη Ρωσία. Ολα αυτά είναι τώρα παρελθόν: η αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ πέρυσι στην Ουκρανία ήταν 0,2% και στη Ρωσία 1,3%. Η δυσφορία γι’ αυτή την εξέλιξη ίσως μας βοηθήσει να καταλάβουμε τον θυμό των αυτονομιστών στην Ουκρανία, την απογοήτευση των Ρώσων και την απόφαση του Βλαντίμιρ Πούτιν να προσαρτήσει την Κριμαία και να υποστηρίξει τους αυτονομιστές.

Στις «Ηθικές συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης» ο Μπέντζαμιν Φρίντμαν έδωσε πολλά παραδείγματα του πώς η διακοπή της οικονομικής ανάπτυξης οδηγεί –με διαφορετικούς τρόπους –στη μισαλλοδοξία, στον επιθετικό εθνικισμό και στον πόλεμο. Κατέληξε γράφοντας: «Η αξία της αύξησης του βιοτικού επιπέδου δεν βρίσκεται μόνο στις απτές βελτιώσεις στη ζωή των ανθρώπων αλλά και στο πώς διαμορφώνει τον κοινωνικό, τον πολιτικό και τελικά τον ηθικό χαρακτήρα των ατόμων».

Κάποιοι αμφισβητούν τη σημασία της οικονομικής ανάπτυξης. Ισως, λένε, είμαστε πολύ φιλόδοξοι και θα έπρεπε να απολαμβάνουμε περισσότερο τη ζωή. Μπορεί να έχουν δίκιο. Ομως το σημαντικό θέμα είναι η αυτοεκτίμηση και οι διαδικασίες κοινωνικής σύγκρισης οι οποίες, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Λέον Φέστινγκερ, αποτελούν πανανθρώπινα χαρακτηριστικά. Αν και κάποιοι διαφωνούν, πάντα συγκρίνουμε τον εαυτό μας με άλλους και ελπίζουμε ότι θα ανέβουμε στην κοινωνική ιεραρχία.

Η αρνητική πλευρά των κυρώσεων στη Ρωσία ίσως οδηγήσει σε μια ύφεση σε όλη την Ευρώπη και πέραν αυτής. Αυτό θα δημιουργήσει δυσαρεστημένους Ρώσους, δυσαρεστημένους Ουκρανούς και δυσαρεστημένους Ευρωπαίους, με αποδυναμωμένη αυτοπεποίθηση, που θα στηρίζουν λιγότερο τους δημοκρατικούς θεσμούς. Γι’ αυτό μια πολιτική συμφωνία είναι απαραίτητη, άμεσα.

Ο Ρόμπερτ Σίλερ, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, τιμήθηκε με το Νομπέλ Οικονομίας το 2013

Τελευταία Νέα