Λήμματα

ανεγκέφαλος. 1) Ο στερούμενος εγκεφάλου (κυριολεκτικά), 2) Ο χαρακτηριζόμενος από ατροφία των διανοητικών λειτουργιών (σχεδόν κυριολεκτικά), 3) Το μέλος μιας ομάδας η οποία, κατά τα άλλα, πρέπει να διατηρήσει την ασυλία της, να παραμείνει στο απυρόβλητο κυρίως για λόγους σκοπιμότητας (πολιτικής, κοινωνικής, θρησκευτικής κ.τ.λ.). Υπό την έννοια αυτή, η παθολογική εξαίρεση ενός υγιούς κανόνα (τρέχουσα σημασία στα νέα ελληνικά). Με αυτό το πνεύμα πολιτικής ορθότητας βαφτίζεται ανεγκέφαλος στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, π.χ., ο πραξικοπηματίας στρατιωτικός της 21ης Απριλίου, σε πρώτη φάση, και κατόπιν ο χούλιγκαν των γηπέδων. Ολα, δηλαδή, και σ’ αυτήν την περίπτωση, εγκαινιάζονται με τη δικτατορία αλλά (μπορεί και να) διαρκούν πέραν αυτής (βλ. παρακάτω).

γενεαλογία. Ανεγκέφαλος είναι η μετωνυμία ενός άλλοθι που διαρκεί όσο η Mεταπολίτευση. Για να το πούμε με άλλους όρους, είναι η σύνοψη της κατίσχυσης της «ηθικής της πεποίθησης» εις βάρος της «ηθικής της ευθύνης». Αν πιστεύεις ότι ο Θεός έπλασε δύο κατηγορίες ανθρώπων, τους Ελληνες και τους εχθρούς της Ελλάδας (εσωτερικούς και εξωτερικούς), δεν υποχρεούσαι να στρέψεις ό,τι έχεις και δεν έχεις εναντίον των εχθρών; Αν ο ΠΑΟΚ είναι θρησκεία, ο «Αρης» δεν είναι ο πλανήτης όπου κατοικοεδρεύουν οι άπιστοι; Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, ο ανεγκέφαλος μπορεί να χαρακτηριστεί ομογάλακτος του φανατικού. Αλλά και ο φανατικός δεν μπορεί να θεωρηθεί όμαιμος του ιδεολόγου και μάλιστα του συνεπούς; Αν ιδεολογία είναι η ελευθερία της σκέψης να μη «συλλογάται ελεύθερα», είναι να απορούμε που ο ανεγκέφαλος εμφανίζεται ως δύναμη πληθυντικού αριθμού; Η αφόρητη κούραση που συνεπάγεται η σκέψη δι’ ιδίων μέσων δεν είναι γενικώς ο άμεσος τροφοδότης της πίστης; Ετσι δεν προκύπτει η αναγκαιότητα μιας κοινότητας που δεν στηρίζεται στο απλό γεγονός της ύπαρξης αλλά στον καταναγκασμό της ομοιότητας, στην ομοιοστασία μιας αγέλης, στην οργανικότητα μιας φυλής; Αν, όμως, αναγνωριστεί το οργανικό της φυλής, πού πάει το τεχνητό συμβόλαιο της δημοκρατίας, της Πολιτείας;

δημοκρατία. Δεν αναγνωρίζει φυλές. Δεν μπορεί, όμως, να αγνοήσει τους ψηφοφόρους. Δεν χαρίζονται (δηλαδή, δεν εξοβελίζονται) έτσι στις δημοκρατίες τα σύνολα, οι πολλοί, ο μεγάλος αριθμός. Ο νόμος της κάλπης στηρίζεται στον αριθμό, στην πλειοψηφία, όχι στην τύχη που επιφυλάσσει η κληρωτίδα. Το είπε πρόσφατα και ο κύριος Μπαλτάκος: «500.000 Ελληνες είναι αυτοί. Τους δωρίζεις στη Χρυσή Αυγή;». Το ίδιο ισχύει και για όλα τα υποσύνολα, ποδοσφαιρόφιλα, συντεχνιακά και άλλα: ως αρμοί του συστήματος (κανόνας) νομιμοποιούνται διά των ανεγκέφαλων εξαιρέσεών τους.

εξαίρεση. Η ανεγκέφαλη εξαίρεση αθωώνει εν τέλει τον νοήμονα, νουνεχή και φρόνιμο κανόνα. Και όμως. Για τους ανθρώπους, ως αρμαθιά παθών, συγκρούσεων, επιθυμιών και αντιφάσεων, μάλλον το αντίστροφο ισχύει: είμαστε νοήμονες κατ’ εξαίρεσιν. Από αυτήν την άποψη την αλήθεια για μας τη λένε το παίγνιο και το παιδί. Και τη συνοψίζει ο (και) μαρξιστής φιλόσοφος Γκέοργκ Λούκατς, ο οποίος κάτι ήξερε όχι μόνο από μαρξισμό (βλ. παρακάτω).

Λούκατς. «Για τον πιο βαθύ άνθρωπο μία μόνο δυνατότητα υπάρχει για ν’ αντέξει τη ζωή: μία ορισμένη δόση επιπολαιότητας. Διότι αν σκεφτόταν και αισθανόταν τόσο βαθιά όσο το επιτάσσει η φύση του παρορμήσεις αντιθέτου φοράς, ασυμβίβαστα μεταξύ τους καθήκοντα, επιδιώξεις και επιθυμίες, θα ‘πρεπε αναπόφευκτα να καταστραφεί, να τρελαθεί, να πεθάνει. Πέρα από ένα ορισμένο όριο βάθους, οι γραμμές τού είναι, του θέλω και του πρέπει βρίσκονται σε τόσο σφοδρή, βίαιη αντιπαράθεση ώστε οδηγούν μοιραία στον διαμελισμό του ανθρώπου».

σκορποχώρι. Βιώνοντας κανείς το παρόν θητεύει αναγκαστικά στο σκορποχώρι που περιγράφει ο Λούκατς ως τρέχον ενδεχόμενο της ανθρώπινης κατάστασης. Δεν είναι οι άνθρωποι αλλά και οι λειτουργίες τους που έχουν χάσει την κοινωνική ταυτότητά τους. Π.χ., τι σημαίνει σήμερα «καθηγητής πανεπιστημίου» ή το άλλο, το άκρως διαφωτιστικό, «πανεπιστημιακός»; Δεν σημαίνει 30% υποψήφιος ευρωβουλευτής, 10% υποψήφιος υπουργός, 3% υποψήφιος δήμαρχος, 2% εν ενεργεία ηθοποιός; Ή τι θα πει ηθοποιός, αν όχι κατά 7% υποψήφιος βουλευτής; Είναι προφανές ότι δεν μας χωράει κανένας τόπος, μέσα ή έξω μας. Συμμετέχουμε όλοι σε έναν στροβιλισμό ταυτοτήτων και ιδιοτήτων με τις οποίες είχαμε γαλουχηθεί ολίγον εμείς, κυρίως όμως οι πρόγονοί μας. Κανείς δεν απουσιάζει απ’ αυτό το γαϊτανάκι της επιπολαιότητας –οικογένεια, κοινωνία, οικονομία, ατομική ψυχή.