Αγγλοι, γάλλοι και ρώσοι στρατιώτες, μέλη των συμμαχικών στρατευμάτων, είναι οι πρώτοι αρχαιολόγοι – ανασκαφείς της Βόρειας Ελλάδας. Και τα χαρακώματα που διανοίγουν στη μακεδονική γη για τις ανάγκες των πολεμικών συρράξεων είναι οι πρώτες αρχαιολογικές «σωστικές» ανασκαφές στην περιοχή.

Εκεί που κοντά εκατό χρόνια πριν ασκούνταν βρίζοντας ξένοι φαντάροι ξεκίνησε το αρχαιολογικό έργο που έφερε στον κόσμο το χρυσάφι αλλά – κυρίως – τη μακραίωνη ιστορία της Μακεδονίας.

Η «Αρχαιολογία στα μετόπισθεν», αυτή που έκαναν τυχαία οι απλοί (γάλλοι, άγγλοι και ρώσοι) σκαπανείς ή παράλληλα με το πολεμικό τους καθήκον οι εξειδικευμένοι (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, ιστορικοί) ένστολοι-μέλη της Αντάντ και η οποία ουσιαστικά εγκαινίασε την αρχαιολογική έρευνα στη Βόρεια Ελλάδα της ταραγμένης δεκαετίας 1912-1922, είναι το αντικείμενο της μεγάλης έκθεσης που εγκαινιάστηκε στους χώρους του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Στην έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης «Αρχαιολογία στα μετόπισθεν. Στη Θεσσαλονίκη των ταραγμένων χρόνων, 1912-1922» παρουσιάζονται τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα από ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, το έργο των πρώτων αρχαιολόγων, Ελλήνων και ξένων, αλλά και έγγραφα, πίνακες ζωγραφικής, επιστολικά δελτάρια και προσωπικά αντικείμενα ανθρώπων που έζησαν στην πόλη ως στρατευμένοι στο ανατολικό μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι εκθεσιακές ενότητες, εκτός από τα αρχαιολογικά αντικείμενα της συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, περιλαμβάνουν αυθεντικά έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο του Μουσείου και της ΙΣτ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων, το Αρχείο της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, το Αρχείο της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, φωτογραφίες και επιστολικά δελτάρια από το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, το αρχείο Χάρη Γιακουμή Editions Kallimages, το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, το αρχείο Δημήτρη Μαυρίδη, τη συλλογή Alexandre Farnoux, την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, το Imperial War Museum του Λονδίνου και το γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού αλλά και πίνακες ζωγραφικής από την Πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, αντικείμενα από τη Συλλογή Βασιλείου Νικόλτσιου, επιλεγμένα αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ «Το πανόραμα του αιώνα» (σκηνοθεσία Φώτος Λαμπρινός – Λέων Λοΐσιος, παραγωγή ΕΡΤ).

Και γιατί πίνακες ζωγραφικής; Μα, ανάμεσα στους στρατιώτες της Αντάντ υπήρχαν και γάλλοι (κυρίως) επαγγελματίες και ερασιτέχνες ζωγράφοι οι οποίοι στην ανάπαυλα των μαχών έστηναν τα καβαλέτα τους και απαθανάτιζαν τοπία από τη «μαγευτική όριεντ», μέσα από τα οποία ξεπροβάλλουν συχνά τούμπες, μαρμάρινες κολόνες και ογκώδεις σαρκοφάγοι, κεραμικά θραύσματα και θρυμματισμένα αγάλματα.