Σε αρκετά από τα σωζόμενα έργα του, ο Ευριπίδης προχωρούσε σε τολμηρές ανατροπές των κοινόχρηστων μύθων ανατρέποντας συγχρόνως και τους δραματουργικούς πυρήνες των προϋπαρξάντων δραματικών ποιητών
Στο κείμενο της περασμένης εβδομάδας ασχολήθηκα με τον ευριπιδικό μοντερνισμό στις «Φοίνισσες» όπου ο εκλεκτικιστής συνομιλητής των σοφιστών κατά Σωκράτη τρίτος μέγας τραγικός ποιητής ανατρέπει τον καθιερωμένο μύθο καινοτομώντας και «ανασταίνει» την Ιοκάστη που ο Σοφοκλής (τουλάχιστον στα σωζόμενα κείμενα του τραγικού κύκλου) την είχε εκπληκτικά οδηγήσει κατά το εικός και το αναγκαίον στην αυτοχειρία, ύστερα από την αποκάλυψη πως ο Οιδίπους ήταν γιος της, δολοφόνος του πατέρα του και ακούσιος σύζυγος, αιμομίκτης και πατέρας των τεσσάρων παιδιών τους. Και είχα εκφράσει την απορία πώς αυτή η τολμηρή πρωτοβουλία του Ευριπίδη δεν είχε απασχολήσει σοβαρά τις σύγχρονες τουλάχιστον ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, αφού ο τραγικός ποιητής παρουσίαζε τη θηβαία βασίλισσα να συγκατοικεί με τον τυφλό καταραμένο γιο και σύζυγό της και να τρέφει τρυφερά συναισθήματα υψίστης μητρικής στοργής προς τα άρρενα τέκνα της με τη συντροφιά της κόρης της Αντιγόνης, χωρίς να αναφέρει μέσα σ΄ ολόκληρο το σώμα του ποιητικού κειμένου ούτε μία τύψη, μία ενοχή, για όσα είχαν στο παρελθόν συμβεί. Κι όλα αυτά ενώ ακόμη ζει ο Σοφοκλής, ο οποίος μετά τις «Φοίνισσες» θα γράψει τον «Οιδίποδα στον Κολωνό» όπου επιμένει στην αυτοχειρία της Ιοκάστης και έρχεται και αναλύει συνταρακτικά τα επίχειρα της τραγικής του μοίρας.
Και η σοφόκλεια εμμονή στα δικά του μυθολογικά συμφραζόμενα αποδεικνύεται από μία θα έλεγα ειρωνική προσπάθεια να συνδέσει τον «μύθο» του δικού του έργου με του Ευριπίδη. Πράγματι ο «Οιδίποδας στον Κολωνό» αρχίζει σαν να συνεχίζει το τέλος των «Φοινισσών». Ο Ευριπίδης βάζει τον γέροντα καταραμένο τυφλό να εγκαταλείπει τη Θήβα για να μεταβεί στην Αθήνα και ο Σοφοκλής στον πρόλογο της τραγωδίας του εισάγει τον τυφλό γέροντα με τη συνοδεία της Αντιγόνης να εισέρχεται στον ναό των Ευμενίδων στον Κολωνό.
Αν τονίζω αυτές τις ενδοποιητικές αντιδράσεις είναι για να διαπιστώσω πως η τολμηρή διασκευή του μύθου από τον Ευριπίδη ήταν πέρα από τα όρια όχι μόνο της δραματουργικής παράδοσης αλλά κυρίως της ηθικής. Ακόμα και σήμερα δεν θα μπορούσε κανείς εύκολα να δικαιολογήσει αυτή τη συγκατοίκηση, αβίαστη και απενοχοποιημένη, δύο αιμομικτών και ενός πατροκτόνου με τα παιδιά της αιμομικτικής του με τη μητέρα του συνουσίας.
Το πράγμα θα ήταν ανεξήγητο αν ο Ευριπίδης σε αρκετά από τα σωζόμενα έργα του δεν προχωρούσε σε τέτοιες τολμηρές ανατροπές των κοινόχρηστων μύθων ανατρέποντας συγχρόνως και τους δραματουργικούς πυρήνες των προϋπαρξάντων δραματικών ποιητών που είχαν χρησιμοποιήσει τους ίδιους μύθους. Στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» όλο το σινάφι των ηρωικών από το ομηρικό έπος πρωταγωνιστών (Αγαμέμνων, Μενέλαος, Οδυσσεύς, Κάλχας, Αχιλλεύς) είναι ένα σμάρι φαυλεπίφαυλοι πλιατσικολόγοι, εκβιαστές, δειλοί, συκοφάντες κ.λπ.
Στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» πέρα από το γεγονός πως καταδικάζονται οι βάρβαροι για τις ανθρωποθυσίες τους ενώ η ιέρειά τους είναι Ελληνίδα θυσια σθείσα από τον πατέρα της (!), ο Ευριπίδης εισάγει μια ανήκουστη διασκευή του μύθου, τροποποιώντας την καθιερωμένη από την «Ορέστεια» απόφαση του Αρείου Πάγου που αθωώνει τον Ορέστη και παρουσιάζοντας τις Ερινύες που πλασματικά μειοψήφησαν (επί ισοψηφίας ως γνωστόν του δικαστηρίου επικράτησε η ψήφος της προεδρεύουσας Αθηνάς) να συνεχίζουν να τον κυνηγούν έως την εσχατιά της ταυρικής χώρας.
Αυτός ο ίδιος γνωστός από τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή μητροκτόνος κατ΄ εντολήν του Απόλλωνα εκδικητής (αθώος στον Αρειο Πάγο από τον Αισχύλο, ατιμώρητος από τον Σοφοκλή στην «Ηλέκτρα» του), στον «Ορέστη» του Ευριπίδη είναι ένας καταθλιπτικός άρρωστος με παραισθήσεις και ενοχικά σύνδρομα φονιάς, εκδικητικός και ανελέητος.
Το άκρον όμως άωτον της τόλμης του Ευριπίδη είναι ο Ορέστης στην «Ανδρομάχη» του. Φτάνει στην ουσία να διεκδικήσει την Ερμιόνη, πρώτη του εξαδέλφη που του την έχει υποσχεθεί ο Μενέλαος, κυνικός θείος του, τώρα όμως παντρεμένη με τον γιο του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμο. Ε λοιπόν αυτός ο κυνικός απενοχοποιημένος Ορέστης, εκδικητικός και ύπουλος, δολοφονεί τον Νεοπτόλεμο ιερόσυλα, μέσα στο ιερό του Δελφικού Απόλλωνα.
Ανατρέποντας την εικόνα της αισχύλειας παρθένας και σοφόκλειας άτεγκτης και ταγμένης στον θρήνο Ηλέκτρας, ο Ευριπίδης εισάγει μια παντρεμένη με έναν τίμιο, ευθύ αγροίκο νοικοκυρά που κατορθώνει να φέρει στο καλύβι της την Κλυταιμνήστρα χρησιμοποιώντας ως δόλωμα μια υποθετική γέννα και την παράκληση η μητέρα της να τη μυήσει στα χρέη της λεχωνιάς!
Η «Μήδεια» ως γνωστόν στην κοινόχρηστη μυθολογική αντίληψη δεν ήταν παιδοκτόνος, αντίθετα λατρευόταν (και υπάρχουν και τεκμήρια) ως θεότητα. Οσον αφορά την Ελένη, ο Ευριπίδης κάτω από την ανατρεπτική οπτική του «Εγκωμίου Ελένης» του σοφιστή Γοργία τη βάζει να στιχοποιεί το σοφιστικό πυροτέχνημα με τα ίδια επιχειρήματα στις «Τρωάδες» για να αιτιολογήσει τη μοιχεία της αλλά και στην ομώνυμη τραγωδία, όπου διασκευάζει παλαιότερη εκδοχή (πιθανόν και από τον «Πρωτέα», σατυρικό δράμα, τέταρτο στην τριλογία «Ορέστεια» του Αισχύλου) όπου η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία και το μακελειό έγινε για ένα νεφελώδες είδωλό της.
Ακόμη και αν δεν ανιχνεύαμε μέσα στις τραγωδίες του Ευριπίδη ιδεολογικά ίχνη της σοφιστικής, φτάνει η τολμηρή του διασκευαστική του μύθου μανία για να στηρίξει το επιχείρημα του μοντερνισμού του. Γιατί βέβαια η σοφιστική σ΄ όλο το εύρος του θεματολογίου της (μουσική, ιατρική, πολιτειολογία, γεωγραφία, κ.τ.λ.) κινήθηκε επάνω σε δύο άξονες- τον ορθολογισμό και τη σχετικοκρατία.
Αυτοί οι δύο άξονες ερμηνεύουν και καθορίζουν τις προσεγγίσεις ακόμη και τις χρήσεις του μυθολογικού υλικού από τον Ευριπίδη. Ολα είναι ρευστά, πιθανά, ενδεχόμενα, όλα μπορούν να ειδωθούν από άλλη οπτική γωνία, ακόμη και λοξά, στρεβλά, εκ των έσω, από απόσταση και σε γκρο πλαν.
Ολοι οι μεγάλοι καινοτόμοι του θεάτρου, όσοι ανέτρεψαν τα καθιερωμένα πρότυπα, όσοι στην εποχή τους μιμήθηκαν τον Ευριπίδη, εκούσια ή ακούσια, ακολούθησαν. Ως ανατροπέα κατηγόρησε τον Σαίξπηρ ο Μπεν Τζόνσον, ο Γκότσι της κομέντια ντελ άρτε τον ρεαλιστή Γκολντόνι, ως μοντέρνος εμφανίστηκε ο Μπίχνερ, μετά τον ρομαντισμό του Σίλερ, ο Στρίντμπεργκ μετά τον Ιψεν, ο Τσέχωφ, ο Πιραντέλο, ο Μπρεχτ και ο Μπέκετ. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο. Ολοι τους ήταν σοφιστές. Δηλαδή διαφωτισμένοι και πιθανολόγοι εραστές του τυχαίου, του σχετικού. Παιδιά του Πασκάλ, του Ρουσό, του Αϊνστάιν, του Χάιντεγκερ. Και εγγόνια του Ηράκλειτου που ο Χρόνος- παις έπαιζε αιωνίως ζάρια.
Ακόμη και αν δεν ανιχνεύαμε μέσα στις τραγωδίες του Ευριπίδη ιδεολογικά ίχνη της σοφιστικής, φτάνει η τολμηρή του διασκευαστική του μύθου μανία για να στηρίξει το επιχείρημα του μοντερνισμού του
- Συνεχίζεται η αγωνία για τον αγνοούμενο πυροσβέστη στις Σέρρες – «Δεν τον είδε κανείς»
- Ελένη Παπαδοπούλου: Έγκλημα χωρίς τιμωρία για τέσσερα χρόνια – Το «μοιραίο» λάθος του γιου της
- Τηλεφωνική συνομιλία Τραμπ – Πούτιν: «Σοκαρισμένος» ο Αμερικανός πρόεδρος από την απόπειρα επίθεσης στο σπίτι του Πούτιν
