ΠΟΣΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΞΕΡΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΝ
ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΣΑΡΚΑ ΤΟΥΣ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ
ΠΟΥ ΓΕΛΟΥΣΑΝ ΉΕΚΛΑΙΓΑΝ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΝΑΝ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ
ΤΟΥΣ; Ο «ΕΝΣΩΜΑΤΟΣ ΕΑΥΤΟΣ» ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΑΚΟΜΗ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΓΙΑ
ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
Η ιστορία του σώματος είναι η ιστορία μιας λήθης: «το σώμα ξεχάστηκε από την ιστορία και τους ιστορικούς», σημειώνουν στην εισαγωγή τους οι συγγραφείς του βιβλίου. Κι έχουν δίκιο. Στο περίφημο δοκίμιό του για το δώρο (Εssai sur le don, 1934), ο ανθρωπο- λόγος Μαρσέλ Μος ήταν ο πρώτος που άνοιξε συστηματικά το ζήτημα της ιστορικότητας των σωμάτων, προσπαθώντας να διερευνήσει τις «τεχνικές του σώματος», τους τρόπους, δηλαδή, με τους οποίους οι άνθρωποι σε κάθε κοινωνία χρησιμοποιούν το σώμα τους. Η τομή, ωστόσο, στη μελέτη του σώματος θα έρθει από τον χώρο της ιστορικής κοινωνιολογίας. Στον Πολιτισμό των Ηθών και τη Δυναμική της Δύσης, ο Νόρμπερτ Ελίας προσπαθεί να καταλάβει την ίδια τη «διαδικασία του πολιτισμού» μέσα από τον έλεγχο των σωματικών αναγκών. Διερευνώντας τα εγχειρίδια καλής συμπεριφο- ράς και τις χρηστοήθειες στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, ο Ελίας διαπιστώνει τη σταδιακή απόσπαση του σώματος από τη «φύση» και την ένταξή του σε βαθιά ιεραρχικούς πολιτισμικούς κώδικες. Στους πρώιμους νεώτερους χρόνους της Δύσης, το ανθρώπινο σώμα έπρεπε να μάθει να «κρύβεται», ή αλλιώς να «εκπολιτίζεται». Στιγματισμός

Το σώμα, φορέας και αποδέκτης ταυτόχρονα της «διαδικασίας του πολιτισμού» φανέρωνε αργά αλλά σταθερά τα μυστικά του στους ιστορικούς. Αρκεί βέβαια να έθεταν κι εκείνοι τα ερωτήματα. Η σχολή των Αnnales, με τη βαρύνουσα παρουσία του Λισιέν Φεβρ και του Μαρκ Μπλοχ θα δώσει σε αυτήν την έρευνα νέες διαστάσεις, καθώς η ιστορία των νοοτροπιών και των συνειδήσεων θα συνδεθεί προγραμματικά με τη σωματικότητα σε όλες τις εκδοχές της, κυρίως δε στις εξουσιαστικές πτυχές της: τα σώματα στις πολιτικές και θρησκευτικές τελετουργίες, τις χειρονομίες κυριαρχίας, «τις θαυματουργικές ιάσεις». Αντίστοιχους προβληματισμούς θα αναπτύξει και η «Σχολή της Φρανκφούρτης», ιδίως μετά την τραυματική εμπειρία του ναζισμού που αξιοποίησε στα άκρα όλες τις τεχνικές του σώματος: από την αισθητικοποίηση και τη λατρεία του ώς τον βασανισμό και την εξόντωση. Η συνάντηση μαρξισμού και φροϋδισμού στη σκέψη του Χορκχάιμερ και του Αντόρνο θα οδηγήσει στην κριτική της στερεοτυπικής διάκρισης «σώματος- πνεύματος», και στην ανάδειξη του σώματος ως πεδίου στιγματισμού, εκδίκησης, άσκησης βίας και βαρβαρότητας, έλξης και απώθησης. Πολιτικοποίηση

Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι «περιπέτειες του σώματος» θα βρουν στο πρόσωπο του Μισέλ Φουκώ τον ιστορικό που θα πολιτικοποιήσει τη μελέτη της σωματικότητας μέσα από την έννοια της «βιο-εξουσίας». Στο έργο του Φουκό, οι σχέσεις εξουσίας γίνονται ορατές ακριβώς επειδή εγχαράσσονται πάνω στο σώμα, το χειραγωγούν, του επιβάλλουν ποινές, τεχνικές κολασμού αλλά και έναν ορισμένο τύπο σεξουαλικής φαντασίας, που σχετίζεται με τους κανόνες στη χρήση των απολαύσεων. Στην Ιστορία της Τρέλας, στην Επιτήρηση και Τιμωρία αλλά και στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας, αυτό που διαπιστώνει ο Φουκό είναι ότι η ίδια η δυτική ορθολογικότητα στηρίζεται πάνω στις «πολιτικές τεχνολογίες» του σώματος και στην εξουσιαστική βούληση της ενδελεχούς εξέτασης και του ελέγχου όλων των σωματικών πρακτικών.

Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου διδάσκει Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.