Αναζήτηση
Στην πανσέληνο του Αυγούστου στο τελεστήριο της Ελευσίνας, η Μίρκα Γεμεντζάκη, με μια μικρή ομάδα τεσσάρων κοριτσιών, νέων ηθοποιών, παρουσίασε τον Ύμνο στη Δήμητρα
Oρισμένοι αρχαιολογικοί χώροι (θέατρα, στάδια, βουλευτήρια, ναοί, αγορές, τελεστήρια) θα μπορούσαν σε ειδικές περιπτώσεις, οπωσδήποτε σοβαρές, να χρησιμοποιηθούν για σημερινές δημόσιες εκδηλώσεις (θεατρικές παραστάσεις, χοροδράματα, μουσικές εκτελέσεις, αναγνώσεις μεγάλων κειμένων). Δεν ήταν άστοχο που η τελετή ένταξής μας στην Ενωμένη Ευρώπη έγινε στην Αγορά των Αθηνών, τόπο όπου ιδρύθηκε και συχνά λειτούργησε και δοξάστηκε η Δημοκρατία και η Ισηγορία. Ούτε ότι ο ίδιος χώρος και ο ναός του Ηφαίστου (Θησείον)- του χωλού θεού της «Τεχνολογίας»- ήταν ο χώρος για την τελετή Αφής της Φλόγας των Παραολυμπιακών Αγώνων. Ούτε θα ξεχάσω ποτέ ότι σε μια επέτειο της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας ενώπιον πολλών αρχηγών ξένων κρατών διαβάστηκε ο «Επιτάφιος του Περικλή» του Θουκυδίδη στην Πνύκα. Πολύ συχνά σημαντικές εκδηλώσεις φιλοξενήθηκαν στη Ρωμαϊκή Αγορά (συναυλίες Χατζιδάκι, αλλά και Γουΐνι στις «Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετ με τη Μαντλέν Ρενό).
Πριν από δεκαεπτά χρόνια, που οργανώσαμε οι «Δεσμοί», στην Κομοτηνή, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θράκης, παγκόσμιο συνέδριο για τον «Χορό» στο αρχαίο δράμα, με τους σπουδαστές του εργαστηρίου δώσαμε στα κλεφτά και με τις απειλές του εφόρου Αρχαιοτήτων μια παράσταση με αρχαία χορικά στο θέατρο της Μαρώνειας που τώρα, ευτυχώς, δόθηκε για δημόσιες «νόμιμες» εκδηλώσεις. Και κατ΄ ευχήν τις εγκαινίασε η διευθύντρια του «Δεσμού» Λυδία Κονιόρδου.
Με έντονη ακόμη και σήμερα συγκίνηση θυμάμαι την τιμητική εκδήλωση δίπλα στο μνημείο του Φιλοπάππου, όπου ήμουν ο κύριος ομιλητής με παρούσα την τιμώμενη αειθαλή έφηβο Ζακλίν ντε Ρομιγί.
Για πολλά χρόνια πριν από δύο δεκαετίες το τελεστήριο της Ελευσίνας είχε διατεθεί για παραστάσεις αρχαίου δράματος σε σοβαρούς θιάσους. Το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης, το Αμφι-Θέατρο, οι «Δεσμοί» έδωσαν εκεί παραστάσεις.
Με μεγάλη πάλι συγκίνηση (παρακάτω θα αντιληφθείτε γιατί αυτός ο συναισθηματικός προσωπικός τόνος) θυμάμαι τα αποκαλυπτήρια σε πλατεία της Ελευσίνας του ανδριάντα του Αισχύλου παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, όπου μου έγινε η τιμή να είμαι ο επίσημος ομιλητής, ενώ στη συνέχεια στο τελεστήριο παίχτηκαν οι «Ικέτιδες» του Αισχύλου σε μετάφρασή μου με μουσική Θεοδωράκη και σκηνοθεσία Ευαγγελάτου.
Αργότερα οι αρχαιολόγοι, ορθά, απαγόρευσαν τις παραστάσεις και διότι είχε αρχίσει μια νέα αρχαιολογική έρευνα στο μνημείο, αλλά και διότι η παρουσία καθισμάτων και μεγάλου κοινού προκαλούσε φθορές.
Φέτος όμως κατ΄ εξαίρεση η έφορος Αρχαιοτήτων και εκδότρια ενός σπουδαίου μνημειώδους λευκώματος με τις ελευσίνιες αρχαιότητες επέτρεψε μια σεβαστική στον χώρο εκδήλωση.
Προσωπικά, η εκδήλωση αυτή ήταν μια μεγάλη εμπειρία, ιδίως σε εποχές και ήθη σαν τα σημερινά, όπου η φτήνια περίσσεψε, η χυδαιότητα στον δημόσιο και ιδιωτικό λόγο πρυτανεύει και ο σεβασμός στα τιμαλφή της ανθρωπότητας έχει πάει περίπατο στα κανάλια της ηχορρύπανσης και της φωτορρύπανσης.
Στην πανσέληνο του Αυγούστου στο τελεστήριο της Ελευσίνας μια ταμένη μανική του θεάτρου και κυρίως του ελληνικού λόγου, η Μίρκα Γεμεντζάκη, με μια μικρή ομάδα τεσσάρων κοριτσιών, νέων ηθοποιών, ύστερα από επίπονες δοκιμές μηνών παρουσίασε τον Ύμνο στη Δήμητρα, κείμενο που παλιότερα θεωρήθηκε ομηρικό αλλά σαφώς είναι διαποτισμένο από την ομηρική αίσθηση της γλώσσας, του μέτρου και της ιδιοφυΐας.
Το κείμενο διδάχτηκε στην εξαίσια μετάφραση του ποιητή αείμνηστου Δημήτρη Παπαδίτσα και της πεζογράφου και φιλολόγου-θεολόγου Ελένης Λαδιά. Η Λαδιά με τη φιλολογική και μυθολογική της αρματωσιά, την έξοχη αίσθηση της γλώσσας, και ο Παπαδίτσας, ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς μας ποιητές, με υπερρεαλιστικές καταβολές και μεταφυσικές αγωνίες, ποιητής ενός ακρογωνιαίου συνθετικού ποιήματος, του «Εν Πάτμω», και μιας εξαίσιας ποιητικής ερμηνευτικής του, προσέφερε στο μεταφραστικό εγχείρημα την αιφνίδια λέξη, το απροσδόκητο σύνταγμα λέξεων και τον υπόγειο ρυθμό της τελετουργίας, του μυστηρίου και της λειτουργίας του μύθου.
Η Γεμεντζάκη, δασκάλα Λόγου, έδωσε στο κείμενο μέγεθος, το συνδύασε με τα ακούσματα και τις κινήσεις του λόγου που πηγάζουν από το συλλογικό ασυνείδητο και κατηύθυνε τις μαθήτριές της προς την τελεστική του Λόγου διαδικασία ώστε να αισθανθούν μύστες του μύθου.
Η παρουσία στην προετοιμασία της εφόρου Αρχαιοτήτων και φύλακα αγγέλου του τελεστηρίου κ. Καλλιόπης Παπαγγελή έδωσε κύρος στο επιστημονικό και μυθολογικό-θρησκειολογικό υπόβαθρο του «ομηρικού» ύμνου στη μητέρα της Κόρης, της Περσεφόνης, τραγικής θέαινας, το αρχέτυπο όλων των μανάδων που αναζητούν κόρες και γιους, αρχέτυπο και της χριστιανικής ποιητικής παράδοσης της Παναγίας του Χριστού Πάσχοντος και των μανάδων σε κάθε γης ολοκαυτώματα, εξορίες και προσφυγιές.
Οι φωτισμοί του ιδιοφυούς Φίλιππου Κουτσαφτή και η απλή αλλά σημαίνουσα κίνηση μέσα στους όγκους του ιερού ερειπίου της Γιάννας Καντούνη έδωσαν στο όλο δρώμενο μια γνήσια και καθόλου κραυγαλέα ιερατική απλότητα.
Ναός του μύθου
Η εμπειρία δεν ήταν μόνο θεατρική.
Έβλεπες και άκουγες μια μέθεξη, όπου οι πέτρες του τελεστηρίου, ο βωμός, το άδυτο, οι κλίμακες ήταν ένας αρχιτεκτονημένος λόγος και η ποίηση, ο λόγος, μια στέρεη μνημειώδης δόμηση, ένας ναός του μύθου. Και όλα αυτά μέσα στην καταυγάζουσα τα πάντα Σελήνη, που σελάγιζε στον ουράνιο θόλο, εγγυήτρια των μυστικών τελετών και των νυχτερινών οργίων, των μυημένων στο μέγα μυστήριο του θανάτου και του προθαλάμου του, της Ζωής.
Η Γεμεντζάκη, δασκάλα Λόγου, έδωσε στο κείμενο μέγεθος, το συνδύασε με τα ακούσματα και τις κινήσεις του λόγου που πηγάζουν από το συλλογικό ασυνείδητο…
Σιωπηλοί, έκθαμβοι, φεγγαρολουσμένοι
Η εκδήλωση ανήκε στο πρόγραμμα των καθιερωμένων πλέον «Αισχυλείων» και η προσέλευση του κοινού με δωρεάν είσοδο στο τελεστήριο ήταν αθρόα.
Όρθιοι χίλιοι προσήλυτοι παρακολούθησαν το θείο αυτό δράμα, με σέβας λειτουργικό, σιωπηλοί και έκθαμβοι, φεγγαρολουσμένοι και εμβαπτισμένοι στον αρχαίο λόγο με σύγχρονη σκευή, εξίσου ιερατική. Μέσα στα λιτά κοστούμια του Εδουάρδου Γεωργίου οι τέσσερις νεαρές ηθοποιοί με το εξαίσια καλλιεργημένο από τη δασκάλα φωνητικό όργανο καθήλωσαν ακόμη και τα παιδιά. Η Μαρία Καστάνη, η Αλεξία Φωτιάδου, η Γεωργία Στουραΐτη και η Νάνα Παπαδάκη (που τραγούδησε υπέροχα). Η παρεμβολή του αριστουργήματος των Γκάτσου/ Χατζιδάκι τραγουδιού για την «Περσεφόνη» συμπλήρωσε αυτή την ιερογαμία ναού, ύμνου, άσματος παλιού και καινούργιου, Σελήνης και Γης.
