Αναζήτηση
ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΕΙΩΔΗΣ ΕΛΕΓΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΣΤΡΙΑ
ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ. ΕΝΑ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΠΟΥ ΑΝΗΚΕ-ΚΑΙ-ΔΕΝ-ΑΝΗΚΕ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Ο ΓΙΟΖΕΦ ΡΟΤ ΓΡΑΦΕΙ ΤΟ ΡΕΚΒΙΕΜ ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΡΙΩΝ ΓΕΝΕΩΝ
«H Αυστροουγγαρία είναι παρελθόν» έγραψε ο Φρόυντ στις προσωπικές σημειώσεις του, το 1918. «Απλώς θα παριστάνω πως τίποτε δεν έχει αλλάξει», συνέχιζε. Η παλιά αυτοκρατορία κομματιάστηκε σε εθνικά κράτη. Αυτό έβλαψε κυρίως τους Εβραίους, όπως ο Γιόζεφ Ροτ, που δεν είχαν προγονικά εδάφη στην Ευρώπη. Γι΄ αυτούς, η μεταπολεμική διευθέτηση ήταν μια συμφορά.
Στο απόγειο της ηγεμονίας του, ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ εξουσίαζε περισσότερους από πενήντα εκατομμύρια ανθρώπους. Από αυτούς ούτε ένας στους τέσσερις δεν είχε μητρική γλώσσα τη γερμανική, σημειώνει ο νομπελίστας Κουτσί στον πρόλογο του βιβλίου.
Ο Ροτ ήταν από τους πρώτους που στηλίτευσαν τον Χίτλερ και καυτηρίασαν τη συμβιβαστική στάση της εβραϊκής κοινότητας: «Πρέπει να φύγουμε», δήλωνε ήδη από το 1932, «θα κάψουν τα βιβλία μας και θα είμαστε εμείς ο στόχος». Τη μέρα που ο Χίτλερ ονομάστηκε καγκελάριος του Ράιχ, ο Ροτ μετανάστευσε οριστικά στο Παρίσι.
Τρεις γενιές
Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ είναι το μοναδικό μυθιστόρημα που έγραψε ο Ροτ χωρίς ασφυκτικά χρονικά περιθώρια. Πρόκειται για το σημαντικότερο έργο του: ένα εμβληματικό μυθιστόρημα της γερμανόφωνης λογοτεχνίας. Σε αυτό ο Ροτ παρακολουθεί βήμα προς βήμα την πτώση της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, μέσα από την ιστορία τριών γενεών.
Παππούς, πατέρας και γιος, όλοι στην οικογένεια Τρόττα, εργάζονται στην υπηρεσία του στέμματος. Ο πρώτος Τρόττα, ένας Σλοβένος αγρότης, είναι ο υπολοχαγός που σώζει τη ζωή του αυτοκράτορα στη μάχη του Σολφερίνο. Λαμβάνει αριστοκρατικό τίτλο για ανταμοιβή. Ο Γιόζεφ Τρόττα φον Σιπόλιε παντρεύεται την ανιψιά του ταγματάρχη του και αποκόπτεται, μια για πάντα, από τις ταπεινές ρίζες του.
Ο γιος του «ήρωα τού Σολφερίνο» ακολουθεί καριέρα ανώτερου κρατικού υπαλλήλου. Γίνεται νομάρχης, εν συνεχεία έπαρχος. Ο Καρλ Γιόζεφ, μοναχογιός του έπαρχου Τρόττα, εκπαιδεύεται για να υπηρετήσει την πατρίδα.
Γίνεται ανθυπολοχαγός στο δέκατο τάγμα Ουλάνων.
Οι βεβαιότητες και η ατράνταχτη πίστη των παλαιότερων γενεών Τρόττα δεν κληροδοτούνται στον Καρλ Γιόζεφ. Δισταγμοί και αμφιβολίες τον ταλανίζουν. Ο κόσμος αλλάζει, οι παλιές ιδέες δοκιμάζονται. Τα προνόμια της αριστοκρατίας γκρεμίζονται, η σοσιαλδημοκρατία ενσκήπτει, οι απεργίες τραντάζουν τη χώρα. Ο εθνικισμός είναι η νέα θρησκεία.
Ο Καρλ Γιόζεφ αποδεικνύεται απροετοίμαστος να τα βγάλει πέρα σε έναν κόσμο που απαιτεί από αυτόν να μένει πιστός σε έναν αυστηρό κώδικα τιμής, τη στιγμή που όλα γύρω γκρεμίζονται. Ζητά το αδιανόητο. Μετάθεση από το επίλεκτο τμήμα των Ουλάνων στους πτωχούς πεζικάριους. Σαπίζει σε μια επαρχία, στα σύνορα με τη Ρωσία. Τη στιγμή που διεκδικεί την ελευθερία του από τα δεσμά του στρατού, η Ιστορία αίφνης εισβάλλει και τα παίρνει σβάρνα όλα.
Το μυθιστόρημα υφαίνεται με μαεστρία. Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές δεν είναι μαριονέτες στα χέρια της ιστορικής στιγμής και της συγκυρίας. Έχουν σάρκα και οστά, επιθυμίες και όνειρα, όμως αδυνατούν να ορθώσουν το ανάστημά τους. Ο ιστορικοκοινωνικός περίγυρος αποδεικνύεται μέγγενη. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει.
Ο αφηγηματικός ρυθμός του βιβλίου είναι σχεδόν εμβατηριακός, άλλοτε πιο ανάλαφρος και άλλοτε δραματικός. Η τύχη της αυτοκρατορίας αντικρύζεται με τη ζωή τριών γενεών μιας οικογένειας. Ο πόλεμος ιδεών και ηθών αποδίδεται έκτυπα: στρατόπεδα, γραφειοκρατία, αταίριαστοι έρωτες. Οι ήρωες ζουν τη ζωή που προαποφασίζεται γι΄ αυτούς, με συνοπτικές διαδικασίες.
Η πιο ενδιαφέρουσα μορφή του βιβλίου είναι, κατά τη γνώμη μου, ο αυτοκράτορας. Ο Ροτ ζωγραφίζει έναν κοτσονάτο γέρο με ρωγμές, που ξεγελά τους παρατρεχάμενους και καταφέρνει να σταθεί ένα ολόκληρο τέταρτο στο ανοιχτό παράθυρο. Μια παλιά καραβάνα της πολιτικής, που ξέρει σε ποιους να παριστάνει τον αδαή και σε ποιους όχι.
Το κείμενο μεταφράζεται με αφηγηματική χάρη. Κυκλώνεται από διαφωτιστικό πρόλογο του Νομπελίστα Κουτσί, φωτογραφίες και εργοβιογραφία του συγγραφέα, συνταγμένη από την Τόνια Παπαϊωάννου και τον Παναγιώτη Τσούκα.
Οι Τρόττα ξέρουν ελάχιστα για τη ζωή.
Παρακολουθούν την Ιστορία να τους συμβαίνει. Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ ακούει τους τριγμούς καθαρά. Ο παλιός ιδεαλισμός εγκαταλείπεται, το τέλος είναι κοντά.
Ποιος θα μπορούσε να περιγράψει την κατάσταση καλύτερα από έναν φαντασιόπληκτο, εμπαθή, αλκοολικό συγγραφέα, που δημιουργεί την απατηλή εντύπωση ότι γράφει απλά;
