Αναζήτηση
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΛΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΑΝΑΔΕΙΧΘΗΚΕ ΣΤΟ ΣΟΒΑΡΟΤΕΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ. ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΤΕΣ ΔΗΜΗΡΟΥΛΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΟΥΔΗΣ ΠΡΟΣΘΕΤΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΔΥΟ «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ» ΨΗΦΙΔΕΣ ΣΤΟ ΣΥΝΘΕΤΟ ΜΩΣΑΪΚΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΑΠΟΤΡΕΠΤΑ «ΣΧΕΤΙΚΟΥ» ΣΟΛΩΜΟΥ, ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΖΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ
Η πρώτη βασική και κρίσιμη πληροφορία που αποκτά ο μη ειδικός αναγνώστης, όταν ενδιαφερθεί για τη σολωμική ποίηση, είναι ότι το 1859, δύο χρόνια ύστερα από τον θάνατο του Σολωμού, ο φίλος και μαθητής του Ιάκωβος Πολυλάς, με την έκδοση Διονυσίου Σολωμού, Τα ευρισκόμενα, έφερε εις αίσιον πέρας το εξαιρετικά δύσκολο έργο να συνθέσει το κείμενο των ελληνόγλωσσων σολωμικών ποιημάτων μέσα από τις διάφορες επεξεργασμένες μορφές τους. Και αυτό επειδή τα περισσότερα ποιήματα και ιδίως τα συνθέματα της ωριμότητας του Σολωμού διασώθηκαν δυστυχώς ανέκδοτα και ανολοκλήρωτα, ακατάστατα και δυσανάγνωστα γραμμένα, σε διάφορα στάδια επεξεργασίας, στα αυτόγραφα τετράδια ή σκόρπια φύλλα του.
Από την εποχή του Πολυλά μέχρι σήμερα, το εκδοτικό πρόβλημα του σολωμικού έργου αναδείχθηκε στο σοβαρότερο πρόβλημα της νεοελληνικής φιλολογίας. Από την εποχή του Μεσοπολέμου και εξής, αρκετοί νεοελληνιστές αφοσιώθηκαν στην προσπάθεια να προσεγγίσουν τον «πραγματικό» ή «αυθεντικό» ποιητή Σολωμό, συγκροτώντας μια έκδοση που να περιορίζει τον βαθμό επέμβασης του Πολυλά στην ανασύνθεση των ποιημάτων. Σε αυτή τη μακρά πορεία οι δύο πιο σημαντικοί σταθμοί ήταν η έκδοση του πρώτου τόμου των σολωμικών Απάντων (1948) από τον Λίνο Πολίτη, ουσιαστικά μιας εμπλουτισμένης ως προς εκείνη του Πολυλά έκδοσης του ελληνόγλωσσου σολωμικού ποιητικού έργου, και η μνημειώδης δίτομη έκδοση των Αυτογράφων έργων (1964) επίσης από τον Λίνο Πολίτη, η οποία παρουσίασε σε φωτοτυπική μορφή (α΄ τόμος) και σε πιστή τυπογραφική μεταγραφή (β΄ τόμος) τα ίδια τα σολωμικά χειρόγραφα. Απόρροια της πολύχρονης ωρίμασης των σολωμικών σπουδών και απόπειρες επανεξέτασης του εκδοτικού προβλήματος μπορεί να θεωρηθούν οι δύο πρόσφατες νέες εκδόσεις του σολωμικού έργου (ελληνόγλωσσα πεζά και ποιητικά λογοτεχνικά κείμενα), εκπονημένες από τους νεοελληνιστές Δημήτρη Δημηρούλη και Γιώργο Βελουδή.
Η έκδοση Δημηρούλη βασίζεται ουσιαστικά στην έκδοση Πολίτη του 1948, καθώς ο Δημηρούλης αναδημοσιεύει τα περισσότερα κείμενα εκείνης της έκδοσης με ελάχιστες αλλαγές. Επίσης επιλεκτικά αξιοποιεί προτάσεις της υπόλοιπης εκδοτικής παράδοσης και επιλέγει, στις περιπτώσεις ορισμένων ποιημάτων όπως ο «Πόρφυρας», να παραθέσει διαφορετικές «εκδοτικές δοκιμές» (δηλαδή λιγότερο ή περισσότερο αποκλίνουσες μεταξύ τους κειμενικές μορφές του ποιήματος, συγκροτημένες παλαιότερα από άλλους φιλολόγους). Ακροβασίες και αυταρέσκεια
Αυτή η βασική εκδοτική επιλογή να μη συγκροτήσει «δική» του κειμενική μορφή αλλά και το πλούσιο συνοδευτικό στα κείμενα υλικό του φιλολογικού επιμελητή (εκτενής εισαγωγή, χρονολόγιο, σχόλια που επιτάσσονται σε κάθε ποίημα ή ομάδα ποιημάτων, υποσελίδιες στα κείμενα ερμηνείες λέξεων ή φράσεων) αποσκοπούν σε μια έκδοση που «φιλοδοξεί να είναι χρηστική» (σ. 66), δηλαδή χρήσιμη για το μη ειδικό αναγνωστικό κοινό και ανταποκρινόμενη στις δικές του ανάγκες.
Η συνολική εικόνα που αποκομίζει κανείς από το βιβλίο είναι ότι πρόκειται για έργο επίμοχθο, συστηματικό και υλοποιημένο με ευσυνειδησία. Ωστόσο, θεωρημένη από τη σκοπιά του ειδικού κοινού, η έκδοση Δημηρούλη επιβαρύνεται και ώς ένα βαθμό (αυτο)υπονομεύεται από την τάση του επιμελητή να μεταθέσει, με πρόδηλη αυταρέσκεια, το κέντρο βάρους του βιβλίου από τα εκδιδόμενα κείμενα (δηλαδή τον Σολωμό)
στο δικό του φιλολογικό περικείμενο. Η εκτενής εισαγωγή (60 σελίδες) και τα σχόλια αναλίσκονται σε πολύ γνωστές πληροφορίες και κοινότοπες εκτιμήσεις και έχουν πλήθος επαναλήψεις, δεν αποφεύγονται γλωσσικές ακρότητες, όπως τα «δυσκίνητα ελληνικά» του Σολωμού (σ. 10), και εντυπωσιολογικές ερμηνευτικές ακροβασίες, όπως ότι «ο “Πόρφυρας” θα μπορούσε να θεωρηθεί αλληγορία της ποιητικής γραφής: στην απελπισμένη μάχη για λογοτεχνική επιβίωση ο ποιητής γνωρίζει ότι στο τέλος θα τον κατασπαράξει ο καρχαρίας, το απόλυτα “άλλο”» (σ.
254). Υπάρχουν, τέλος, μέχρι και πραγματικά λάθη, όπως η σήμανση των χρονικών ορίων του «[ελληνικού] Διαφωτισμού (1775-1800)» (σ. 443) (το στοιχειωδώς ορθό είναι: 1774-1821), που γεννούν την υποψία για ελλιπή ουσιαστική γνώση της εποχής και των κειμένων της.
Η βασική αδυναμία της έκδοσης Δημηρούλη προκύπτει από την κατ΄ επανάληψη προβολή της πεποίθησής του ότι «ο Σολωμός των φιλολόγων, των εκδοτών και των αρχειοδιφών δεν έχει 
«Νέο» κείμενο
Η έκδοση Βελουδή λειτουργεί ως επιστέγασμα της μακρόχρονης και αδιαμφισβήτητα σημαντικής συνεισφοράς του στις σολωμικές σπουδές (συνεισφορά που θα ενισχυόταν σε αποδοχή και κύρος αν δεν σκιαζόταν από τη γραφική και πολύ συχνά άδικη επιθετικότητά του προς πολλούς άλλους μελετητές του Σολωμού). Ευτυχώς, το συγγραφικό μέρος της συμβολής του Βελουδή στη σολωμική του έκδοση χαρακτηρίζεται από την αρμόζουσα νηφαλιότητα.
Η πυκνή στην έκταση (29 σελίδες), το ύφος και τα νοήματα εισαγωγή του Γιώργου Βελουδή συμπυκνώνει εύστοχα τα βασικά στοιχεία της ποιητικής του Σολωμού, έτσι όπως αυτή εξελίχθηκε μέσα στον χρόνο. Τα ποιήματα ή οι ενότητες ποιημάτων δεν σχολιάζονται από τον Βελουδή, ο οποίος ορθά επέλεξε να παραθέσει στο τέλος του τόμου τα ευσύνοπτα και κατατοπιστικά «Σημειώσεις- σχόλια» (σ. 365-391) και το «Γλωσσάριο» (σ. 393-413). Δυστυχώς η καθαρά εκδοτική επιμέλεια του τόμου είναι αναντίστοιχη της φιλολογικής αξίας του, καθώς τα όχι σπάνια τυπογραφικά λάθη αλλά και η παράθεση των παραλλαγών μετά το τέλος του κυρίως κειμένου των ποιημάτων (όπως και στην έκδοση Δημηρούλη) μαρτυρούν έλλειψη της απαιτούμενης φροντίδας. Και η ύλη του γλωσσαρίου θα ήταν ορθότερο για τις ανάγκες της ανάγνωσης να παρατεθεί στο κάτω μέρος της σελίδας των κειμένων, όπως επέλεξε ο Δημηρούλης στη δική του έκδοση.
Σχεδόν μισό αιώνα μετά την κυκλοφορία των Αυτογράφων έργων, ο Βελουδής, ακολουθώντας την παράδοση της «αναλυτικής» εκδοτικής προσέγγισης έργα, την «οριστική» φιλολογική-κριτική έκδοση, που θα προσφέρει στο ευρύ κοινό τη δυνατότητα να διαβάσει σε εγκυρότερη (από του Πολυλά και του Πολίτη) μορφή τα σολωμικά ποιήματα (ο Βελουδής κάνει λόγο για «αναθεώρηση και αντικατάσταση της ρηξικέλευθης έκδοσης» του Πολίτη [σ. 7]). Αν το κατόρθωσε είναι πολύ νωρίς να το διαπιστώσουμε, καθώς η εκδοτική πρότασή του θα αναμετρηθεί με την αναντίρρητη πραγματικότητα ότι «η έκδοση Πολυλά [και η εμπλουτισμένη μορφή της, η έκδοση Πολίτη] έχει δημιουργήσει μια τεράστια αναγνωστική παράδοση, η οποία περιλαμβάνει και σημαντικές ερμηνείες της λογοτεχνικής κριτικής, γεγονός που την καθιστά λειτουργικό μέρος του σολωμικού κειμένου» (σύμφωνα με τη διατύπωση του Δημηρούλη, σ. 237). Για την ώρα μπορούμε να πούμε ότι η έκδοση Βελουδή συνιστά μια αξιόλογη και επί πολλά χρόνια αναμενόμενη εναλλακτική πρόταση ανασύστασης των ελληνόγλωσσων σολωμικών ποιημάτων και πεζών.
των χειρογράφων του Σολωμού αλλά και αποβλέποντας σε ένα «συνθετικό» κειμενικό αποτέλεσμα-έργο, προσπάθησε να υλοποιήσει τον στόχο στον οποίο κυρίως απέβλεπαν τα Αυτόγραφα Ο Ευριπίδης Γαραντούδης είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Διονύσιος Σολωμός
ΕΡΓΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΖΑ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΡΟΥΛΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ – ΣΧΟΛΙΑ, ΕΚΔ.
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2007, ΣΕΛ. 532
Διονύσιος Σολωμός
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΖΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΟΥΔΗΣ, ΕΚΔ.
ΠΑΤΑΚΗ 2008, ΣΕΛ. 419
