ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΩΝΟΕΒΡΑΙΟΣ ΚΑΙ ΖΕΙ ΣΤΟ
ΙΣΡΑΗΛ· ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ «Ο ΑΝΤΙΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ,
ΑΠΟ ΤΟΝ 18Ο ΑΙΩΝΑ
ΕΩΣ ΤΟΝ ΨΥΧΡΟ ΠΟΛΕΜΟ»,
ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΤΟ 2006
ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ· ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΔΗΛΑΔΗ.
ΚΑΛΑ ΕΚΑΝΕ Ο ΙΔΙΟΣ ΚΑΙ ΜΑΣ ΘΥΜΙΣΕ
ΤΟ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
ΠΟΥ ΤΑΛΑΝΙΖΕΙ ΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ,
ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΝΤΟΥ, ΚΑΤΑ ΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ
ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑΝΟΜΙΖΑΜΕ
ΟΤΙ ΠΑΕΙ ΝΑ ΧΑΘΕΙ Ο
ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ. ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΜΕ
ΟΤΙ ΖΟΥΜΕ, ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ
ΣΕ ΕΝΑΝ ΒΑΘΥΤΑΤΑ ΑΝΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟ
ΚΟΣΜΟ. ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΕΠΙΣΗΣ
ΕΚΑΝΑΝ ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΛΙΣ
ΠΟΥ ΤΟ ΕΞΕΔΩΣΑΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.
Σε αυτό το βιβλίο του ο Στέρνχελ παρακολουθεί βήμα βήμα την ιστορία του «αντι-διαφωτισμού», του ανορθολογισμού. Μιλάει για την κραυγαλέα αμφισβήτηση όλων των μεγάλων του Διαφωτισμού, από τον Βολταίρο, τον Μοντεσκιέ και τον Λοκ μέχρι τον Μαρξ και τους νεώτερους, από παλαιούς και σύγχρονους ανθρώπους της σκέψης. Ο Στέρνχελ θεωρεί τόσο τον Γαλλοκαντιανό, όπως τον λέει, Διαφωτισμό, όσο και τον αντι-διαφωτισμό «πολιτικά κινήματα» (σ. 16)· ο δεύτερος γεννήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τον πρώτο και η επίθεσή του στον Διαφωτισμό άρχισε από πολύ νωρίς, πριν και από τη Γαλλική Επανάσταση.

Κατά τον Στέρνχελ ο Διαφωτισμός ήθελε να αλλάξει την κοινωνία μέσω της «απελευθέρωσης του ανθρώπου από τους καταναγκασμούς της ιστορίας, από τον ζυγό των παραδοσιακών και μη επαληθεύσιμων πεποιθήσεων» (σ. 19). Και έτσι, μας λέει, παράγεται η μεγάλη πνευματική επανάσταση της ορθολογιστικής νεωτερικότητας. Κάτι ανάλογο όμως θεωρεί και τον αντι-διαφωτισμό: «η εξέγερση ενάντια στον Διαφωτισμό δεν συνιστά μια αντεπανάσταση αλλά μια άλλη επανάσταση. Με αυτό γεννιέται όχι μια αντινεωτερικότητα, αλλά μια άλλη νεωτερικότητα βασισμένη στη λατρεία όλων όσων διακρίνουν και χωρίζουν τους ανθρώπους- της Ιστορίας, της κουλτούρας, της γλώσσας-, μια πολιτική κουλτούρα που αρνείται στον ορθό λόγο την ικανότητα, αλλά και το δικαίωμα να διαμορφώνει τη ζωή των ανθρώπων» (σ. 19). Ασαφές και σαφέστατο μαζί: ο αντι-διαφωτισμός δεν θέλει την απελευθέρωση του ανθρώπου από τους καταναγκασμούς που παρέλαβε από την Ιστορία, τις δεισιδαιμονίες, τους φόβους και τις φοβίες· η μεγάλη αξία δεν είναι γι΄ αυτόν η ελευθερία και η ευτυχία του ανθρώπου, δεν είναι η κοινωνία, παρά είναι η εθνική παράδοση, η κοινότητα, η γλώσσα.

Σε τελική ανάλυση, μας λέει ο Στέρνχελ, ο αντι-διαφωτιστικός φιλελευθερισμόςκαι με τη σημερινή μορφή του, του ανορθολογικού νεοφιλελευθερισμού, να συμπληρώσω- «αμφισβητεί την ικανότητα του ατόμου να είναι κύριος του κόσμου στον οποίο ζει και έτσι εξασθενίζει την ίδια την ικανότητα επιβίωσης της δημοκρατίας».

Ακριβώς αυτό μας αναλύει, με πολλή σαφήνεια και εμβρίθεια, στο όγδοο (τελευταίο) κεφάλαιο του βιβλίου του με τον τίτλο «ο αντι-διαφωτισμός κατά τον ψυχρό πόλεμο». Από τις αρχές μέχρι και αργά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα ο αντι-διαφωτισμός, λέει, εμφανίζεται εξίσου ρωμαλέος και αδιάλλακτος. Εκσυγχρονισμένος, βέβαια, και προσαρμοσμένος στις νέες πολιτικοκοινωνικές πραγματικότητες του αιώνα που μας πέρασε. Το επιχείρημα όμως είναι το ίδιο – αυτό που ακούμε και σήμερα, σχεδόν καθημερινά, και από νέους ανθρώπους:

ο γαλλικός Διαφωτισμός είναι ο υπεύθυνος για το χάλι του σημερινού κόσμου.

Πρόκειται για ένα επιχείρημα που αναδείχτηκε σε σημαία του ανορθολογισμού μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1917, που θεωρήθηκεκαι ήταν- συνέχεια της Γαλλικής, του 1789· όπως βέβαια και ο μαρξισμός ήταν απόγονος του Διαφωτισμού και του ορθολογισμού. Τώρα, σε ψυχροπολεμικές πια συνθήκες ο αντι-διαφωτισμός βρήκε την ευκαιρία να «επαναστατήσει» κατά της στέρησης της ελευθερίας από τους ανθρώπους στις χώρες που προσχώρησαν στη νέα πραγματικότητα των καθεστώτων του σοσιαλισμού. Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ζeev Sternhell

Ο ΑΝΤΙ

ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

ΑΠΟΤΟΝ18Ο ΑΙΩΝΑΕΩΣΤΟΝ ΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΟ

ΕΚΔ. ΠΟΛΙΣ, ΑΘΗΝΑ 2009, ΣΕΛ. 640,

ΤΙΜΗ: 35 ΕΥΡΩ

Τελευταία Νέα