ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΜΕΛΑΝΙ
ΑΧΝΙΖΕΙ ΑΚΟΜΑ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗ «ΣΥΝΕΧΕΙΑ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΙ, ΠΟΥ ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ, ΘΕΤΕΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΕ ΝΕΑ ΒΑΣΗ, ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙ, ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΥΣ ΕΞΕΦΡΑΣΕ Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ» ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ.
Tο βιβλίο αυτό αρχίζει με το γνωστό παράθεμα από την Ιστορία του Ηροδότου, όπου οι Αθηναίοι του 5ου π.Χ. αιώνα στέλνουν αγγελιαφόρους στη Σπάρτη για να εξηγήσουν ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ να συμμαχήσουν με τους Πέρσες, γιατί έτσι θα πρόδιδαν «το Ελληνικόν», την κοινότητα των Ελλήνων, την οποία ορίζουν ως κοινότητα αίματος, γλώσσας, θρησκείας, συνηθειών και εθίμων («όμαιμον· ομόγλωσσον· κοινά θεών ιδρύματα και θυσίαι· ομότροπα ήθεα»). Και τελειώνει με τη Δέσποινα από το Νιούμπουργκ της Νέας Υόρκης, κόρη Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική, που γυρίζει στο πατρικό της μετά την κηδεία της μητέρας της στο τέλος του 20ού μ.Χ. αιώνα. Χωρίς να το πολυσκεφτεί, αποφασίζει να κρατήσει το παλιό μπαούλο με τα ελληνικά κεντήματα της μάνας της. Τα κεντήματα τώρα πια «σημαίνουν πολλά για μένα»- και με περηφάνια τα επιδεικνύει στο σπίτι της, χωρίς ειρωνεία, μαζί με αντίγραφα αρχαιοτήτων και ευανάγνωστες εικόνες Ελλάδας.

Η σύνδεση

Αυτό που συνδέει τις δύο αυτές στιγμές δεν είναι, βεβαίως, μια συνεχής γραμμή αίματος, θρησκείας, εθίμων, ούτε καν γλώσσας (η Δέσποινα, άλλωστε, μιλά ως πρώτη γλώσσα τα αγγλικά). Αυτό που τις συνδέει είναι η προσπάθεια, και στη μία και στην άλλη περίπτωση, να περιγραφεί μια ευρύτερη κοινότητα, να οργανωθεί, ορισθεί και υιοθετηθεί μια «εθνοτική ταυτότητα» που ονομάζεται Ελληνική. Αυτό που συνδέει τους Αθηναίους των Περσικών Πολέμων με την Ελληνοαμερικανίδα που ανοίγει το μπαούλο όπου θεωρεί ότι περιέχεται ακόμα ζωντανή η ελληνική της ρίζα, δεν είναι ο Ελληνισμός, αλλά οι Ελληνισμοί. Οι διαφορετικές, πολλαπλές, ασυνεχείς και επιτελεστικές προσπάθειες ταύτισης με την κατηγορία «Ελληνικός».

Ο τόμος Ελληνισμοί:Κουλτούρα, ταυτότητα και εθνοτική ταυτότητα από την αρχαιότητα μέχρι τη νεωτερικότητα , που εκδόθηκε πρόσφατα στα αγγλικά, είναι καταδικασμένος να αντιμετωπιστεί εξαρχής με δυσπιστία από πολλούς. Ο μέσος Άδωνις Γεωργιάδης θα χαρεί μεν για το εύρος της θεματικής των άρθρων, από τον Όμηρο στη σταυροβελονιά, θα θεωρήσει όμως ύποπτο αυτόν τον πληθυντικό: «Ελληνισμοί». Για την εθνυστερική αρχαιορητορεία ο Ελληνισμός είναι ένας και αδιαίρετος. Από την άλλη, ο μέσος προοδευτικός αναγνώστης είναι δύσκολο σήμερα να δεχθεί οποιαδήποτε προσέγγιση που αντιμετωπίζει την ιδέα του Ελληνισμού σε μακρά ιστορική διάρκεια, ακριβώς γιατί την υποπτεύεται ως εθνικιστική.

Κι όμως, και οι μεν και οι δε, και κυρίως η πλειοψηφία των αναγνωστών που αιωρείται ανάμεσά τους, θα μπορούσαν να αλλάξουν λίγο την οπτική τους διαβάζοντας αυτόν τον συλλογικό τόμο, που ελπίζω σύντομα να μεταφραστεί. Η Κατερίνα Ζαχαρία, που διδάσκει Αρχαία και Νέα Ελληνικά στο κολέγιο Loyola Μarymount του Λος Άντζελες, κατάφερε να συγκεντρώσει μια σειρά πολύ συγκροτημένων, πολύ ήρεμων και ζυγισμένων άρθρων γύρω από την έκφραση της ελληνικής εθνοτικής ταυτότητας σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές, γεωγραφικά μήκη και πλάτη, από την αρχαιότητα ώς σήμερα. Επιμένω στον όρο «εθνοτικός» (ethnic) και «εθνοτική ταυτότητα» (ethnicity), ακριβώς γιατί αυτές είναι οι αναλυτικές κατηγορίες που κάνουν δυνατό έναν τέτοιον διάλογο.

Ρευστή ταυτότητα

Δεδομένου ότι η ανθρώπινη ταυτότητα είναι ανά πάσα στιγμή ρευστή και εξελίσσιμη και σε κάθε περίπτωση πεποιημένη, το ερώτημα που θέτει η Ζαχαρία στους συνεργάτες του τόμου είναι απλό: Τι (και ποιους) ακριβώς εκφράζει η ελληνική εθνοτική ταυτότητα σε διαφορετικές στιγμές της Ιστορίας; Τα άρθρα των σημαντικών ερευνητών ανακεφαλαιώνουν μια μεγάλη βιβλιογραφία για κάθε περίοδο. Αναλύονται έτσι η ελληνική ταυτότητα στην Αρχαϊκή, την Κλασική (Ηornblower), την Ελληνιστική (Βurstein), τη Ρωμαϊκή περίοδο (Μellor) και την περίοδο του Βυζαντίου (Rapp). Η κλασική Παιδεία ως ρεύμα που διαμορφώνει την πορεία του ευρωπαϊκού εθνικισμού (Μost) και του ελληνικού Διαφωτισμού (Αugustinos). Η ιδεολογική χρήση του Ελληνισμού από τη νεώτερη εθνική ελληνική ιστορία, τη θρησκεία, την παιδεία, την εθνική πολιτική (Λιάκος, Λιβάνιος, Μackridge). Τα τελευταία κεφάλαια αναλύουν πτυχές της σύγχρονης ελληνικής ταυτότητας και των χρήσεων του παρελθόντος, τόσο εντός της Ελλάδας (Stewart, Ζαχαρία, Μackridge)

όσο και στη διασπορά (Αναγνώστου, Λεοντή).

Οι πολλαπλές εκδοχές Ελληνισμών που αναδύονται από αυτές τις αναλύσεις είναι η καλύτερη απάντηση στην εθνυστερική άποψη περί ενιαίου Ελληνικού Παρελθόντος που προβάλλεται σήμερα συχνά στην Ελλάδα (το τελευταίο, δυστυχώς, η επιμελήτρια του τόμου φαίνεται και λίγο ανέτοιμη να το κατανοήσει- εδώ και το μόνο πρόβλημα του βιβλίου).

Ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι λέκτορας Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Κατερίνα Ζαχαρία (επιμ)

HΕLLΕΝΙSΜS

CULΤURΕ, ΙDΕΝΤΙΤΥ,

ΑΝDEΤΗΝΙCΙΤΥ FRΟΜ AΝΤΙQUΙΤΥ TO MΟDΕRΝΙΤΥ

ΕΚΔ: ΑSΗGΑΤΕ VΑRΙΟRUΜ, 2008 ΣΕΛ.

474, ΤΙΜΗ: 115 ΔΟΛΑΡΙΑ

Τελευταία Νέα