ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΟΤΕ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ
ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ. ΟΜΩΣ Η
ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ ΕΔΩΣΕ ΝΕΑ ΩΘΗΣΗ
ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΠΑΡΗΓΑΓΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, ΑΠΟΚΛΙΝΟΥΣΕΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΑΝΔΡΙΚΟ ΩΦΕΛΙΜΙΣΤΙΚΟ
ΛΟΓΟ.
Η ταξιδιωτική λογοτεχνία είναι κατά κύριο λόγο ανδρικό είδος, επισημαίνει στο εισαγωγικό της κεφάλαιο η Βασιλική Λαλαγιάννη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Εντούτοις, οι γυναίκες δεν λείπουν από τις σχετικές ανθολογίες. Η Τζέιν Ρόμπινσον, στο βιβλίο της Wayward Women: Α Guide to Women Τravelers, αναφέρει 400 βιογραφίες γυναικών που ταξίδεψαν τον 19ο αιώνα, αν και περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε αγγλόφωνες, ενώ oι Νatania Jansz και Μiranda Davies περιλαμβάνουν πάνω από εκατό αφηγήσεις γυναικών για τα ταξίδια τους σε 43 χώρες στο Women Τravel: Αdventures,Αdvice and Εxperience.

Ως συνοδοί

Οι γυναίκες ταξιδεύουν τον 19ο αιώνα συνήθως ως συνοδοί των συζύγων τους- εμπόρων, διοικητικών υπαλλήλων, ευγενών, γεωγράφων και άλλων επιστημόνων. Όμως όχι μόνο. Καθώς η Δύση απλώνει τα πλοκάμια της σ΄ ολόκληρο τον πλανήτη, ο εποικισμός παίρνει συστηματική μορφή και κατασκευάζεται η εικόνα εκείνη του λοιπού κόσμου που έχει αποδοθεί ως οριενταλισμός. Η δυτική γυναίκα μπορεί να ταξιδεύει περισσότερο άνετα, με ένοπλη συνοδεία ή όχι, χρησιμοποιώντας πλέον τα σύγχρονα μέσα μεταφοράς όπως ο σιδηρόδρομος και το ατμόπλοιο. Ταξιδεύει για τη χαρά της περιπέτειας, για να νικήσει την πλήξη του ασφυκτικού βικτωριανού πλαισίου, κι ακόμη για λόγους υγείας, θρησκευτικούς, ανθρωπιστικούς, περιέργειας, συγκριτικής αυτοανακάλυψης και, αργότερα, επιστημονικής έρευνας. Άλλοτε ταξιδεύει περιστασιακά, άλλοτε κατευθύνεται στους τροπικούς για μόνιμη εγκατάσταση. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες περιπτώσεις όπως της Ιζαμπέλ Έμπερνχαρντ που ασπάζεται το Ισλάμ ή της Τζέιν Ντιελαφόι που προκαλεί τους πάντες με τις ανδρικές ενδυματολογικές επιλογές της. Η κατάταξη είναι πάντως δύσκολη, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταξικά κριτήρια (αν και η μεγάλη πλειονότητα των ταξιδιωτισσών ανήκει στην ανώτερη τάξη) αλλά και η χώρα προέλευσης και προορισμού, η ηλικία, η εθνοτική αμάδα και, κυρίως, η στάση που κρατούν στην επαφή τους με τον Άλλο.

Ο οριενταλισμός αποτελεί κεντρικό στοιχείο της προσέγγισης της συγγραφέως με προνομιακό πεδίο κριτικής το έργο του Έντουαρντ Σαΐντ. Η κατασκευή της «Ανατολής» ολοκληρώνεται στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και μπορεί να γίνει αντιληπτή με ποικίλους τρόπους που άπτονται της πολιτικής και πολιτισμικής γεωγραφίας. Το Μαγκρέμπ, η Εγγύς Ανατολή, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το αφρικανοασιατικό της σκέλος, καθορίζουν εν πολλοίς τα γεωγραφικά όρια της Ανατολής που σε μια απλούστερη διατύπωση ορίζονται από τη μουσουλμανική επέκταση (άρα απλώνονται ώς το Πακιστάν, ακόμη και την Ινδονησία). Ο γυναικείος λόγος συχνά αποκαθαίρει τις αρχετυπικές, ομογενοποιητικές φαντασιώσεις του ανδρικού, αν και δεν είναι λίγες οι φορές που συνεργάζεται με αυτόν, καθώς η αποικιοκρατία ολοκληρώνει την πλήρη περιστροφή της γύρω από τη γη. Στο κάτω κάτω οι ταξιδιώτισσες είναι λευκές, μορφωμένες, μέλη κοινωνιών που εποικίζουν τον Άλλο και επιβάλλουν με τη βία τα πρότυπά τους. Είναι αδύνατο λοιπόν να μείνουν ανέπαφες από τον εξωτισμό και ενίοτε τον προσεγγίζουν με διάθεση πατερναλιστική, άλλοτε με ζήλια και νοσταλγία, με διάθεση μίμησης, με συγκαταβατικότητα και κάποτε με υπόρρητο αυταρχισμό.

Τα χαρέμια

Ειδικά η Οθωμανική Αυτοκρατορία ελκύει το ενδιαφέρον των ταξιδιωτισσών μιας και παραμένει ο ογκώδης γείτονας και ανταγωνιστής της Ευρώπης. Τα χαρέμια αποτελούν το προνομιακό πεδίο επίσκεψης και εδώ έχουμε πλούτο περιγραφών, αν και όχι ταυτόσημων. Συχνά διαβάζουμε οξυδερκείς και σοκαριστικές παρατηρήσεις: «Είναι αδύνατο ακόμα και για τον πιο ζηλόφθονο σύζυγο να αναγνωρίσει τη σύζυγό του όταν τη συναντά.Κανείς άνδρας δεν τολμά ούτε ν΄ αγγίξει, ούτε ν΄ ακολουθήσει μια γυναίκα στο δρόμο…Αυτή η διαρκής μεταμφίεση τούς παρέχει πλήρη ελευθερία να ακολουθούν την επιθυμία τους χωρίς τον κίνδυνο να αποκαλυφθούν», γράφει η λαίδη Μαίρη Μόνταγκιου με μια ανατρεπτική ματιά στο Ισλάμ, ενώ άλλες συγγραφείς επισημαίνουν ζηλόφθονα την προνομιακή θέση της Τουρκάλας που έχει το νομικό δικαίωμα κατοχής περιουσιακών στοιχείων, δικαίωμα μη κατοχυρωμένο ακόμη στη Δυτική Ευρώπη.

Βασιλική Λαλαγιάννη

OΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

ΕΚΔ. ΡΟΕΣ, ΣΕΛ. 263, ΤΙΜΗ: 14,60 ΕΥΡΩ

Τελευταία Νέα