Τέχνη και όραμα

Ένα παράνομο φιλί καταλαμβάνει 23 σειρές στο καινούργιο βιβλίο του Νταβίντ Γκρόσμαν και το μασάζ μιας 45άρας σε έναν 15χρονο 12 σελίδες! Αυτός ο βαθιά πολιτικοποιημένος Ισραηλινός συγγραφέας, που είκοσι χρόνια τώρα προκαλεί πολεμικές με τα μαχητικά άρθρα του υπέρ της κατανόησης των παλαιστινιακών δικαίων, ξέρει να γράφει αριστουργηματικά και για τις στραμπουληγμένες καρδιές που διψούν για αγάπη. Κάτι που ίσως να μην είναι και τόσο άσχετο τελικά, ιδίως όταν λογοτεχνία και πολιτική προσεγγίζονται ως πεδία καλλιέργειας ελεύθερων συνειδήσεων. Ο Γκρόσμαν λοιπόν, που την Τρίτη θα βρίσκεται στην Αθήνα για μια διάλεξη στο Μegaron Ρlus, έγραψε το 2002, στα 58 του, δύο μεγάλες ερωτικές νουβέλες που μόλις κυκλοφόρησαν στα ελληνικά με τίτλο Η μνήμη του δέρματος (Καστανιώτης, μτφ. Ιακώβ Σιμπή). Δεν θα ακούσει κανείς εδώ για επιθέσεις, ταπεινώσεις, αθώα θύματα, φανατισμό κ.λπ. Τον Γκρόσμαν τον ενδιαφέρουν η εσωτερική μοναξιά, τα καταπιεσμένα αισθήματα, η παγίδευση σε κοινωνικά στερεότυπα ή ενοχές, τα όνειρα, οι εφιάλτες ή οι φαντασιώσεις των σημερινών Ισραηλινών και η λαχτάρα τους για ουσιαστική ανθρώπινη επαφή. Μια επαφή που ίσως τελικά να κρύβεται εκεί που δεν την περιμένουν. Στην «Αυτοκατασπάραξη» λ.χ. (τι δύσπεπτος ο τίτλος της πρώτης νουβέλας) νομίζουμε ότι ακούμε τον λυγμό ενός 55άρη άντρα, επαγγελματικά και ηθικά καταξιωμένου κατά τα άλλα, ο οποίος εδώ και μια δεκαετία υπομένει τον έρωτα της γυναίκας του για κάποιον άλλον. Μια νύχτα, θέλοντας να την παρακολουθήσει στο απομονωμένο θέρετρο όπου υποτίθεται ότι ανασυντάσσεται, φορτώνεται στην αποξενωμένη νύφη του προκειμένου να τον οδηγήσει εκεί. Στη διαδρομή, οι εσωτερικοί τους μονόλογοι, οι εφιάλτες τους και οι φανερές σκέψεις τους εναλλάσσονται, φωτίζοντας την πολυπλοκότητα και την αντιφατικότητα των αισθημάτων τους και θέτοντας ενοχλητικά διλήμματα. Ώσπου στο τέλος συνειδητοποιούμε ότι η διπλή ζωή της συζύγου δεν ήταν παρά στο μυαλό του άντρα, ο οποίος βρίσκεται παγιδευμένος στις φαντασιώσεις του. Αλλά και πάλι, αυτή η έκθεση του εαυτού του ανοίγει μεταξύ τους έναν νέο δίαυλο επικοινωνίας και ξεμπλοκάρει τη νύφη του που ανασύρει τη δική της διπλή ζωή. Έτσι και στην ομώνυμη «Μνήμη του δέρματος»: το μάθημα γιόγκα μιας χωρισμένης δασκάλας σε έναν καταπιεσμένο έφηβο δρα αμφίδρομα απελευθερωτικά. Το κοινωνικό σχόλιο του Γκρόσμαν έχει όμως κι άλλη ανάγνωση. Αυτοί οι ευνουχισμένοι και μπερδεμένοι χαρακτήρες είναι δηλητηριασμένοι από το νοσηρό κλίμα βίας, καχυποψίας και απελπισίας στο Ισραήλ. Από το κλίμα της κρίσης δηλαδή, που επισημαίνει ο συγγραφέας στην πολιτική αρθρογραφία του.

Ο Νταβίντ Γκρόσμαν βρέθηκε στο προσκήνιο τον περασμένο Αύγουστο όταν ο 20χρονος γιος του, το δεύτερο από τα τρία παιδιά του, σκοτώθηκε στο μέτωπο του Λιβάνου όπου υπηρετούσε ως λοχαγός. Δύο μέρες νωρίτερα ο συγγραφέας- που, όπως οι περισσότεροι προοδευτικοί ειρηνιστές, υποστήριζε στην αρχή τη δυναμική απάντηση της ισραηλινής κυβέρνησης στα πυρά της Χεζμπολάχ- είχε κάνει έκκληση για την κατάπαυση του πυρός διότι έβλεπε τους συμπατριώτες του να ξεστρατίζουν και να αποκτηνώνονται. Και στις 7/11/2006, στην επέτειο της δολοφονίας του Γιτζάκ Ραμπίν που είχε ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις με τον Γιασέρ Αραφάτ το 1994, δεν δίστασε να επιτεθεί δημόσια στον πρωθυπουργό Ολμέρτ για το ναυάγιο της ειρηνευτικής διαδικασίας. «Οι Παλαιστίνιοι εξέλεξαν τη Χαμάς να τους κυβερνά» έλεγε, «τη Χαμάς που αρνείται να διαπραγματευτεί μαζί μας, αρνείται να μας αναγνωρίσει. Τι μπορεί να γίνει με μια τέτοια κατάσταση; Να συνεχίσουμε να τους στραγγαλίζουμε όλο και περισσότερο; Να τους σκοτώνουμε και να σκοτωνόμαστε αιωνίως; Στραφείτε προς τους Παλαιστινίους κ. Ολμέρτ, μιλήστε τους πάνω από τα κεφάλια της Χαμάς, απευθυνθείτε στους μετριοπαθείς, στον παλαιστινιακό λαό και αναγνωρίστε τη συνεχιζόμενη ταλαιπωρία του. Δεν βασανίζεται λιγότερο από μας. Κάντε τους μια προσφορά που θα τους υποχρεώσει να διαλέξουν ανάμεσα στο να την αποδεχθούν ή στο να προτιμήσουν να παραμείνουν όμηροι του φανατικού ισλάμ. Μην υπηρετείτε την πραγματικότητα σαν συνεργάτης της. Προσπαθήστε να τη διαμορφώσετε».

Γεοσούα (1936), Οζ (1939), Γκρόσμαν (1954), Κέρετ (1967). Οι πιο ταλαντούχοι Ισραηλινοί συγγραφείς που ανήκουν στις μετά το Ολοκαύτωμα λογοτεχνικές γενιές και προσπαθούν να εξηγήσουν το σύγχρονο Ισραήλ σκαλίζοντας κάτω από την απωθητική κρούστα των πραγμάτων. Ιδεολογικά δεν συμφωνούν πάντα, αλλά όλοι τους ζητούν την ειρήνη με τους Παλαιστινίους. Ο Γκρόσμαν, παιδί του Κάφκα και του Μπελ, με σπουδές φιλοσοφίας και θεάτρου, είναι σήμερα ο πλέον παρεμβατικός (βλ. Ο θάνατος ως τρόπος ζωής.Το Ισραήλ, 10 χρόνια μετά το Όσλο, 2003). Αλλά και ο μόνος που έχει ασχοληθεί στα μυθιστορήματά του με το Ολοκαύτωμα, ο μόνος που διακρίθηκε και στη νεανική λογοτεχνία και έχει γράψει για τους τοξικομανείς και τα παιδιά του δρόμου της Ιερουσαλήμ. Όσο για τη Μνήμη του δέρματος είναι ίσως το πιο «λογοτεχνικό» από άποψη στυλ, μεταξύ των ισραηλινών βιβλίων στα ελληνικά. Πόσοι διανοούμενοι του καιρού μας μπορούν να είναι τόσο αποτελεσματικοί και στα δύο πεδία- καλλιτεχνικό και κοινωνικοπολιτικό;