Έκανε τον Παυσανία κολοσσιαίο έργο ζωής

Αισθάνομαι τύψεις. Άφησα να περάσει σχεδόν απαρατήρητος ο θάνατος του Νίκου

Παπαχατζή, όταν για την απώλεια άλλων, αξιόλογων, δεν αντιλέγω, ανδρών της

πνευματικής μας οικογένειας αφιερώνονται πολύωρες, ενίοτε και πολυήμερες

εκπομπές, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές, και γράφονται κείμενα εκτενή για τη

ζωή και το έργο τους. Αισθάνομαι την ανάγκη να πω δυο λόγια έστω για τον

αθόρυβο αυτόν ερευνητή.

Ο Παπαχατζής ήταν από τα σπάνια παραδείγματα ερευνητών που έμεινε άρρηκτα και

συνειδητά δεμένος με τον ελλαδικό χώρο, προσκολλημένος στην ελληνική γη με

μόνη συντροφιά τα βιβλία, τον εαυτό του και τους ελάχιστους φίλους. Πάνω από

τις ματαιότητες αυτού του κόσμου, πέρα από φιλοδοξίες για προσωπική προβολή,

αναγνώριση, θέσεις πανεπιστημιακές ή κρατικές, αντίθετος προς κάθε μορφή

εξουσίας, κομματικής δέσμευσης, επιβολής, και με μιαν εντελώς προσωπική

αίσθηση της έννοιας «ελευθερία», ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Ο εσωτερικός του κόσμος αντανακλούσε στα εξωτερικά του γνωρίσματα. Απλός και

λιτός στη συμπεριφορά, το ντύσιμο, το φαγητό. Κατοικία γι’ αυτόν σήμαινε χώρος

δουλειάς και αυτοσυγκέντρωσης, ερημητήριο, μοναστηριακό κελί, απ’ όπου όμως

απουσίαζαν εντελώς τα θρησκευτικά σύμβολα. Τον συνέπαιρνε ό,τι σχετικό με τις

αρχαίες λατρείες, ιδιαίτερα τις προ-ολύμπιες. Οι μελέτες του για τις

θεσσαλικές θεότητες και τις πανάρχαιες γενικά τελετουργίες και δοξασίες είναι

υποδειγματικές. Δημοτικιστής από τα νιάτα του και οπαδός του Δελμούζου στην

άσκηση των διδακτικών του καθηκόντων στο Κολέγιο Ανατόλια Θεσσαλονίκης.

Κρατούσε πεισματικά το ύφος, τη μητρική βολιώτικη γλώσσα του, με ιδιωματικές

μάλιστα αποχρώσεις στη χρήση ορισμένων λέξεων.

H μνημειακή πεντάτομη σχολιασμένη έκδοση του Παυσανία ήταν κολοσσιαίο έργο

ζωής, που μόνο ο Παπαχατζής μπορούσε να φέρει εις πέρας με εφόδια την

απίστευτη εργατικότητα, τον έρωτα για την αρχαιότητα και τη βαθιά ουμανιστική

του παιδεία. Ξαναπήρε από την αρχή την πορεία του Παυσανία, της παράδοξης

αυτής προσωπικότητας του 2ου αιώνα, έφτασε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας όσο

απρόσιτη κι αν ήταν, έσκυψε πάνω σε κάθε πέτρα που μπορούσε να του μιλήσει.

Μελέτησε τα σωζόμενα μνημεία σε συνδυασμό με το κείμενο του Παυσανία και τις

νέες αρχαιολογικές έρευνες. Συνεργάστηκε στενά με τους ανασκαφείς και

αξιοποίησε κατά τον καλύτερο τρόπο τα σύγχρονα πορίσματα της έρευνας, ακόμη

και πριν από την οριστική δημοσίευσή τους.

Με το έργο του κέρδισε την αθανασία. Πέρα από την ανεκτίμητη επιστημονική

προσφορά του, το ήθος, η μετριοφροσύνη και η σεμνότητα του Νίκου Παπαχατζή

πρέπει να αποτελούν πρότυπο για τις νέες γενιές ερευνητών. Ας είναι ελαφρύ το

χώμα που τον σκεπάζει.

Ο Πέτρος Θέμελης είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας.