Το περιοδικό εκδίδεται δυο φορές το χρόνο επί είκοσι χρόνια και έχει

κατορθώσει – πράγμα σπάνιο – και να γράφει για την ιστορία και να γράψει

ιστορία στον χώρο του. Έχω σημειώσει και στο παρελθόν τη μεγάλη προσφορά του

περιοδικού στην ιστοριογραφία που ξεκινάει κατά τη γνώμη μου από την

αντιδογματική υπόστασή του και την ποιότητα των συνεργατών του. H φράση-κλειδί

ίσως βρίσκεται σε μία φράση από το εκδοτικό σημείωμα του πρώτου τεύχους, τον

Σεπτέμβριο του 1983:

«Τα «Ιστορικά» χωρίς αποκλειστικότητες θεματολογικές, χρονολογικές και

γεωγραφικές, θέλουν να συστεγάσουν ποικίλες γραφές, που παίρνουν την αφορμή

τους από τη λογική και τα αντικείμενα όλων των επιστημών και όπου η ίδια

λογική και τα ίδια τα αντικείμενα ζητούν να μεταγραφούν σε ιστορικό λόγο…».

Ακριβώς για να φανεί αυτός ο πλουραλισμός παραθέτω λίγα από τα περιεχόμενα του

τελευταίου τεύχους.

– Ο N.E. Καραπιδάκης δημοσιεύει το δεύτερο μέρος του μελετήματος «H πρακτική

των τεκμηρίων», στο οποίο τον απασχολούν: 1) Οι γραπτές πηγές και οι συνθήκες

παραγωγής τους. 2) Οι λέξεις: από τη φιλολογία στη λεξικογραφία. «Εδώ εκείνο

που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα», όπως σημειώνει, «είναι η ανάγκη που οδήγησε

στην παραγωγή «γλωσσαρίων» για τις λέξεις των λατινικών που δεν ήταν πια

κατανοητές (φυσικά περισσότερες στις γερμανόφωνες χώρες) και που γρήγορα

έδωσαν τη θέση τους σε πραγματικά εγχειρίδια εκμάθησης ξένων γλωσσών ή στο

αντίστοιχο των τυποποιημένων διαλόγων των σημερινών τουριστικών οδηγών». 3) Τα

ανθρωπωνύμια, η μελέτη δηλαδή των ονομάτων. 4) Τα τοπωνύμια.

– H Βάσω Ψιμούλη περιγράφει με ιστορικά στοιχεία την προσφυγιά των Σουλιωτών

στα Επτάνησα, από την Πάργα όπου είχαν καταφύγει μετά τους διωγμούς από τον

Αλή Πασά.

– Για τις «εθνογραφικές περιπέτειες του «Ελληνισμού» (1876 – 1878)» γράφει ο

Σπύρος Καράβας, ενώ ο Απόστολος Διαμαντής διαπραγματεύεται το θέμα «Ο χώρος ως

εθνική ιδιαιτερότητα και η βυζαντινή πρωτοτυπία του K. Παπαρρηγόπουλου».

– Πρωτότυπη η εργασία της Ευδοκίας Ολυμπίτου «Καταδυτικό σκάφανδρο και

σπογγαλιεία», δίνει αυτό που λέγαμε στην αρχή: Το εύρος της θεματολογίας των

περιοδικών. H αρθρογράφος επισημαίνει ότι «κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες

του 19ου αιώνα μέχρι τον μεσοπόλεμο η ελληνική σπογγαλιεία αλλάζει

φυσιογνωμία, καθώς αφενός αυξάνεται η ζήτηση σπόγγων από τις ξένες αγορές και

αφετέρου εκσυγχρονίζεται τεχνολογικά» και ότι «η εισαγωγή και καθιέρωση μιας

μηχανικής καταδυτικής μεθόδου, του σκαφάνδρου, εντατικοποιεί την παραγωγή, ενώ

παράλληλα προκαλεί μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές στους

σπογγαλιευτικούς πληθυσμούς του Αιγαίου».

Τη διεύθυνση του περιοδικού που εκδίδει η «Μέλισσα» έχουν ο Σπύρος Ασδραχάς, ο

Φίλιππος Ηλιού και ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος.

«H ΛΕΞΗ»

«Όχι πικραμένος αλλά πικρός»

Πού να φανταζόμουνα, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, τότε που πρωτογνώρισα τον

Θωμά Γκόρπα στο ύστερο «Βυζάντιο», ότι έπειτα από τριάντα τόσα χρόνια θα

έγραφα για ένα τυπωμένο αφιέρωμα σε αυτόν, έξι μήνες μετά τον θάνατό του.

Βιαστικό το αφιέρωμα της «Λέξης», δίχως πλήρη εργογραφία και επιλογή έστω

βιβλιογραφίας, για τον Μεσολογγίτη ποιητή. Δίχως ακόμα ιδιαίτερη αναφορά για

την αιγινίτικη ζωή του, από το ’90 και μετά… Ας είναι. Το αφιέρωμα

απαρτίζουν εννέα ανέκδοτα ποιήματα και ποιητικά πεζά του τιμωμένου και τρία

κείμενα: δύο κριτικά, του Γιώργου Μαρκόπουλου και της Αγγελικής Κωσταβάρα, και

ένα του Γιώργου Χρονά από μια επίσκεψη του Γκόρπα στο βιβλιοπωλείο του.

«Ο λόγος του Θωμά Γκόρπα», γράφει ο Μαρκόπουλος, «θα επιστρέφει για να μας

επαναφέρει, όταν προσφεύγουμε σε αυτόν, στη φωτογένεια της αθωότητας, έτσι

όπως αυτή κάποτε επικρατούσε σε μέρες άλλες, πιο καλές και πιο στέρεες».

H Κωσταβάρα δείχνει ότι γνώρισε καλά τον Γκόρπα και το έργο του: «Ο Γκόρπας

δεν ήταν μονόχνωτος και κλειστοφοβικός άνθρωπος, η μοναχικότητά του για να

επιβεβαιωθεί είχε την ανάγκη του άλλου, τις παρέες. Αυτοσαρκάζεται αδίστακτα:

«Είμαι μέσα σ’ ένα πετσί / αλλά καμιά φορά / βγαίνω κι έξω βρε αδερφέ!».

Γίνεται κατανοητό ότι την ποίηση του Γκόρπα δεν την προσεταιρίζεται κανείς

εύκολα, κερδίζεται όπως μια δύσκολη σχέση. Οι στίχοι του είναι χύμα,

φαντασιωμένοι μέσα σε νεφέλες καπνού, σαν αξέχαστες ατάκες από σινεμά ον δη

ρόουντ, με σαφείς σκηνοθετικές οδηγίες».

Και in memoriam λίγοι στίχοι από ανέκδοτο ποίημά του που δημοσιεύει το περιοδικό:

«Σώζομαι αν σώζομαι τελικά χάρη σε κάποιες τέχνες / ταπεινές που ξέρω: του

τσιγάρου του ξενυχτιού / της νοσταλγίας και της αθανασίας τόσων / ωραίων

πραγμάτων που περνάνε απαρατήρητα…».

«NEA ΕΣΤΙΑ»

H Έλενα Πατρικίου για τη Νικόλ Λορώ

Προσπερνώντας ενδιαφέροντα κείμενα (π.χ. το εξαίρετο «πρωτότυπον διήγημα» του

Χριστόφορου Μηλιώνη «H μηλιά» και το διαφωτιστικό μελέτημα της Ελισάβετ Κοτζιά

«Κυρίαρχοι κοινοί τόποι στο πνευματικό κλίμα του Μεσοπολέμου») να σταθώ, όσο

επιτρέπει ο χώρος, στο δοκίμιο της Έλενας Πατρικίου για τη Γαλλίδα Νικόλ Λορώ

(1944 – 2003) την «λαμπρή αρχαιοελληνίστρια, την επιφανέστερη ιστορικό της

αρχαιότητας της γενιάς της (και όχι μόνον μέσα στα σύνορα της Γαλλίας ούτε

μόνον μεταξύ των γυναικών ιστορικών»). H Πατρικίου γράφει για το επιστημονικό

έργο και την προσωπικότητα της Λορώ με αγάπη και γνώση και φθάνει στα 1995

οπότε «δυο διαδοχικά εγκεφαλικά την άφησαν ημιπληγική, βουβή και ακίνητη».

Παρ’ όλα αυτά, η Λορώ θα εκδώσει τρία βιβλία ακόμα. Για το τελευταίο κεφάλαιο

του «Γεννημένος από τη Γη – Μύθος και Πολιτική στην αρχαία Αθήνα» (1996) η

Πατρικίου θα σημειώσει:

«Το κείμενο αυτό είναι ένα μοναδικό κείμενο πολιτικής πολεμικής κατά του

ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της ξενοφοβίας ή, για να το πούμε όσο καθαρά

το είπε και η Λορώ, κατά του Λε Πεν, του Εθνικού Μετώπου και της παραποίησης

της αθηναϊκής δημοκρατίας, της έσχατης και εξευτελιστικότερης παραποίησης που

ο νεοφασισμός επιφυλάσσει στην αρχαιοελληνική ιστορία, κάτω από διάφορους μανδύες».

«ΕΛΛΗΝΙΚΑ»

Ποικίλα φιλολογικά

Σ’ αυτό το πρώτο τεύχος του 53ου τόμου του περιοδικού συγγράμματος που εκδίδει

η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, περιλαμβάνονται θέματα ειδικού φιλολογικού,

ιστορικού και λαογραφικού ενδιαφέροντος. Π.χ. ο Εύδοξος Θ. Τσολάκης γράφει για

«Το λεγόμενο ηθικό ποίημα του Κωνσταντίνου Μανασσή» (12ος αιώνας). Ο Βάλτερ

Πούχνερ υπογράφει το δεύτερο μέρος της μελέτης «Ο Θεόδωρος Αλκαίος και η

λαϊκότροπη πατριωτική τραγωδία στα χρόνια της Επανάστασης».

Όσοι ενδιαφέρονται για τη φιλολογία – γλωσσολογία ας διαβάσουν τη μελέτη του

Κώστα Καραποτόσογλου «Ετυμολογικές και σημασιολογικές παρατηρήσεις σε λέξεις

που αρχίζουν με ζ-, τζ- στη μεσαιωνική ελληνική.



ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

* «TA ΙΣΤΟΡΙΚΑ»: Σκουφά 58, Αθήνα 106 80, τηλ. 210 3611.692

* «H ΛΕΞΗ»: Διον. Αιγινήτου 46, Αθήνα 115 28, τηλ. 210 7222.855

* «NEA ΕΣΤΙΑ»: Ευριπίδου 84, Αθήνα 105 53, τηλ. 210 3213.030

* «ΕΛΛΗΝΙΚΑ»: Εθνικής Αμύνης 4, Θεσσαλονίκη 546 21, τηλ. 2310 268.710

Τελευταία Νέα