Αναζήτηση
«Ο τρομοκράτης ο άξεστος των θαυμάτων»
Οδ. Ελύτης
Όταν τον Δεκέμβριο του 2002 έφτασε στα χέρια μου, δώρο εκλεκτής φίλης, το
βιβλίο ΠΟΙΗΣΗ του Οδ. Ελύτη (Ίκαρος) που περιέχει σ’ έναν κομψό τόμο και τις
14 (15) συλλογές του ποιητή – εκδοτικό κατόρθωμα -, το πρώτο που έκανα ήταν ν’
ανοίξω το «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου» και να βρω τη λεπτότατη εγγραφή
«Κυριακή, 5 β». Το μάτι μου (και η ακοή μου) αναζήτησαν αμέσως τον
αρμονικότατο στίχο «Ώρες πέρασαν ώσπου, κάποια στιγμή, των γυναικών τα μάτια
σκαρδαμύσσανε».
Η απογοήτευσή μου, δεν θα το κρύψω, ήταν μεγάλη. Περίμενα να διαβάσω – και να
χαρώ – τον στίχο όπως ακριβώς τον ήξερα δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια: «Ώρες
πέρασαν ώσπου, κάποια στιγμή, των γυναικών τα μάτια σκαραδαμύσσανε». Αλλά
γιατί ν’ αφήσω να ψυχρανθεί ο ενθουσιασμός μου για ένα κάτι τι, για ένα α
(άλφα) που υπήρχε στην πρώτη έκδοση (Ύψιλον / βιβλία, 1984, με επιμέλεια της
Μαρίας Κυρτζάκη) και το εξοβέλισε ο επιμελητής της νέας και συνολικής έκδοσης
Γιάννης Η. Χάρης;
Στο κάτω κάτω ο ορθός γραμματικός τύπος του σπανιότατου, έτσι κι αλλιώς,
ρήματος είναι «σκαρδαμύττω» και όχι «σκαραδαμύττω». Κι ακόμη, εγώ ο ίδιος δεν
ήμουν που είχα υποδείξει το «λάθος» σ’ αυτήν εδώ τη στήλη, πάνε κοντά έντεκα
χρόνια τώρα («Η γραμματική της τρομοκρατίας», «ΤΑ ΝΕΑ», 12.7.1991);
Αλλά τι έχει να κάνει εδώ η τρομοκρατία; Στην πιο πάνω επιφυλλίδα παίνευα, όχι
χωρίς κάποια ευτραπελία, τον συντάκτη μιας τότε επίκαιρης προκήρυξης της 17
Νοέμβρη (υπ’ αριθ. 57, με ημερομηνία 6η Ιουνίου, κατά την αρίθμηση της
πρόσφατης συγκεντρωτικής – και χρησιμότατης – έκδοσης του Κάκτου), παίνευα
λοιπόν, τον συντάκτη για την αρτιότητα του λόγου του, αλλά τον έψεγα για
ορθογραφικά αμαρτήματα. Παρατηρούσα ότι παραδόξως την πάταγε στο μετοχικό
επίθετο «εξωνημμένος» (sic), μιας λέξης ιδιαίτερα προσφιλούς στην παντοδύναμη
τότε οργάνωση, στη γραφή της οποίας σπάνια να σφάλει κανείς. Απεναντίας έκανε
διάνα στο ρήμα «λοιδορώ» που και ελληνομαθέστατοι ακόμη λόγιοι του δίνουν και
καταλαβαίνει επεκτείνοντας το ο σε ω.
Αλλά μια τέτοια επέκταση ή προσθήκη είχε επιχειρήσει ήδη ο Ελύτης στον επίμαχο
στίχο του «Ημερολογίου…». Για να πειράξω λοιπόν τους λαθοθήρες και να
επισημάνω τον αντιγραμματισμό του ποιητή, έγραφα τα ακόλουθα: «Εάν
καταδικάσουμε τους συντάκτες της προκήρυξης ή αποδώσουμε τη γραφή σε άγνοια,
αμέλεια ή παρόραμα, οφείλουμε να κάνουμε το ίδιο για τον Οδυσσέα Ελύτη. Ο
ταπεινός αυτός ακόλουθος – δεν θα πω άρχοντας ή πρίγκιπας», ο συμπαίκτης αυτός
της γλώσσας, δεν δίστασε να προσθέσει ένα α στο ήδη αρχαϊκό «σκαρδαμύττω»,
γιατί θέλησε να το παρατείνει κατά μία συλλαβή… κι έστειλε τους γραμματικούς
να «κουρεύονται».
Μολονότι, όσο ζούσε ο Ελύτης έγιναν αλλεπάλληλες επανεκδόσεις της συλλογής από
το Ύψιλον, ούτε ο ποιητής ούτε η επιμελήτρια διανοήθηκαν να διορθώσουν τον
«ημαρτημένον» τύπο και να απαλείψουν το α που, αν μη τι άλλο, επέφερε κάποια
ισορροπία ανάμεσα στον συμφωνισμό και τον φωνηεντισμό της λέξης. Άλλωστε και
μετά τον θάνατο του ποιητή, οπότε και έγινε μια ακόμη τουλάχιστον επανέκδοση,
δόθηκε μια νέα αφορμή για να σκεφθεί κανείς το ζήτημα των διορθώσεων, απέναντι
στις οποίες, αξίζει να σημειωθεί, ο Ελύτης ως ποιητής υπερρεαλιστικής
καταγωγής δεν ήταν ιδιαίτερα ευμενής.
Σε μια νέα επιφυλλίδα («ΤΑ ΝΕΑ», 18.6.1997) υπό τον τίτλο «Μούγγα και
παραλλαγή» και με αφορμή την κατά δόσεις αλαζονικότατη και φονικότατη
προκήρυξη της 17 Νοέμβρη (υπ. αριθ. 77, στην έκδοση του Κάκτου) όχι χωρίς
κίνδυνο να θεωρηθώ αφελής από πολιτική άποψη, έγραφα: Οι κειμενογράφοι της
κραταιής οργάνωσης που είναι καιρός να αυτοαποκαλυφθούν και όχι μόνο γιατί
εγγίζουν τα όρια της απολύτου ύβρεως εξακολουθούν πεισματικά να γράφουν το
«εξωνημένος» με 2 μ, τρεις μάλιστα τώρα φορές έναντι δύο στην προκήρυξη του
1991. Όσο για τον ρηματικό τύπο που τότε τον γράφανε ορθά (με ο), για να τον
χαλάσουν τώρα, πρόκειται για το «λοιδορώ».
Αν ένας αναγνώστης βάλει στοίχημα ότι το παιχνίδι με τους δύο τύπους δεν πάει
παραπέρα, θα το χάσει.
Στο κείμενο της τελευταίας αυτής προκήρυξης, όπως κατατίθεται στη συγκεντρωική
έκδοση του Κάκτου, παρά τη ρητή δήλωση και δέσμευση του εκδότη ότι θα τηρήσει
την ορθογραφία, το «εξωνημένος» παραιτείται από το δεύτερο μ, ενώ το δυσάγωγο
«λοιδορούμαι» αποβάλλει το πενιχρό ο και προικοδοτείται με μεγαλοπρεπές ω!!!
Ο Αντρέας Μπελεζίνης είναι φιλόλογος, κριτικός της λογοτεχνίας.
