ο υποψήφιος Συντακτικό και γραμματική τα «κλειδιά»

Γιατί να μάθετε Αρχαία Ελληνικά; Μα, για να επικοινωνείτε με… Ευρωπαίους!

Δεν είναι αστείο. Χιλιάδες Ευρωπαίοι μαθητές επιλέγουν μόνοι τους και

σπουδάζουν Αρχαία Ελληνικά, όχι μόνο γιατί θα τους φανούν χρήσιμα σε ανώτερες

σπουδές, αλλά και για να γνωρίσουν τη γλώσσα και τα έργα του πολιτισμού που

γέννησε τον δικό τους. Στη δική μας Γ’ Λυκείου, Αρχαία διδάσκονται μόνο οι

μαθητές της Θεωρητικής κατεύθυνσης. Και ο «Υποψήφιος» παρουσιάζει σήμερα τα

μικρά μυστικά για οργανωμένο διάβασμα, με τη βοήθεια ιδιαίτερα έμπειρων

φιλολόγων, συγγραφέων και μιας άριστης μαθήτριας – τώρα φοιτήτριας. Μην

ξεχνάτε, τα Αρχαία δεν εισάγουν τον αναγνώστη μόνο στον πολιτισμό και τη

δημοκρατία. Ως γλωσσικό μάθημα, οδηγούν σε μια σειρά ειδικοτήτων που έχουν

ακόμα έλλειψη στην αγορά, από τη γλωσσοανάλυση έως την τεχνολογία της γλώσσας.

«Τα προηγούμενα κεφάλαια συμπληρώνουν τα επόμενα»

Ο καθηγητής κ. Ηλίας Σπυρόπουλος είναι συγγραφέας του βιβλίου που αφορά

το έργο του Θουκυδίδη «Περικλέους Επιτάφιος». Οι παρατηρήσεις του είναι σαφείς

και πολύ χρήσιμες: «Το βιβλίο γράφτηκε με πρόθεση να μη δημιουργεί πρόβλημα

στους μαθητές και τους διδάσκοντες, κάτι που θα υποχρέωνε τον μαθητή να

προσφύγει στον γνωστό “παράδεισο” της παραπαιδείας. Αντίθετα επιδιώχθηκε να

παίξει σωστά τον ρόλο του εγχειριδίου ώστε με τη διδακτική πράξη να

κατανοηθούν τα περιεχόμενα στον απαιτούμενο βαθμό από τον μαθητή με τη

διαμεσολάβηση του φιλολόγου. Εκείνο που πρέπει ιδιαίτερα να προσεχθεί είναι

ότι τα διάφορα μέρη του βιβλίου συμβάλουν το καθένα στη σωστή ερμηνεία του

Επιταφίου, δηλαδή η δομή του βιβλίου από τη φύση και τον σκοπό που θέλει να

υπηρετήσει δεν είναι απλή και μονοδιάστατη. Κρίθηκε απαραίτητη η πολύπλευρη

προσέγγιση και τα μέρη του αλληλοσυμπληρώνονται. Αυτό κάνει απαραίτητη την

ταυτόχρονη αξιοποίηση των στοιχείων που προσφέρει η εισαγωγή, των ερμηνειών

που δίνουν τα γλωσσικά σχόλια, της εικονογράφησης και των ερμηνευτικών

σημειώσεων των σελίδων 57-74, των παράλληλων χωρίων αρχαίων συγγραφέων (σ.

76-80) όπως και των κειμένων των νεώτερων μελετητών (σ. 81-84). Με την

ολοκλήρωση μελέτης των παράπλευρων στοιχείων για κάθε κεφάλαιο πρέπει να

ελέγχεται η κατανόηση με τα “Θέματα για μελέτη-ερωτήσεις” που αναφέρονται στο

κάθε κεφάλαιο. Την κατανόηση θα βοηθήσει η άρση των διαχωριστικών γραμμών που

χωρίζουν τον Επιτάφιο σε κεφάλαια. Κανένα από τα κεφάλαια δεν λειτουργεί

αυτόνομα, το καθένα εξαρτάται από τα προηγούμενα και βοηθά στην κατανόηση των

επόμενων. Έτσι, π.χ., για να κατανοηθεί το ζεύγος αντιθέτων εννοιών

“έργα-λόγος” χρειάζεται να δούμε πώς λειτουργεί κάθε φορά που το συναντάμε –

και το συναντάμε συχνά – και όχι μόνο στο συγκεκριμένο κεφάλαιο. Πρέπει να

κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο Επιτάφιος από την πρώτη φράση ως την τελευταία

είναι οργανικό σώμα που κανένα μέλος του δεν έχει αυτάρκεια. Γι’ αυτό συνιστώ

στους μαθητές προτού αρχίσουν τη μελέτη να το διαβάσουν ολόκληρο από μια

έγκυρη μετάφραση, ώστε να έχουν νωπή στο μυαλό τους τη γενική εικόνα.

Αντίθετα, θα συνιστούσα να διαβάσουν και το αρχαιοελληνικό κείμενο των

κεφαλαίων που διδάσκονται από μετάφραση. Αυτό είναι χρήσιμο γιατί θα

συναντήσουν λέξεις-εκφράσεις που θα τους θυμίσουν τις παρόμοιες που συναντούν

στα κεφάλαια που διδάσκονται από το πρωτότυπο. Επίσης να προσέξουν ιδιαίτερα

τα “Θέματα για μελέτη-ερωτήσεις” για το σύνολο του Επιταφίου της σ. 74, γιατί

οι απαντήσεις που θα δώσουν σε αυτές θα αποτελέσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο

θα δοθούν οι απαντήσεις στα επιμέρους θέματα που θα αντιμετωπίσουν στις

εξετάσεις».

«Διαβάστε τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου»

Φανταστείτε να βρεθείτε το καλοκαίρι σε νησί και να συναντήσετε κάποιον

συνομήλικό σας από το Βέλγιο ή τη Γαλλία. Να πάτε να του μιλήσετε κι εκείνος

να σας απαντήσει χαμογελώντας σε άπταιστα… Αρχαία Ελληνικά. Νομίζετε ότι δεν

είναι δυνατόν; Λάθος! Αν δεν θέλετε λοιπόν να αισθανθείτε σαν ξένοι στην ίδια

σας τη χώρα σε μια τέτοια, όχι και τόσο απίθανη, περίπτωση, καλό είναι να

μάθετε, έστω στοιχειωδώς, Αρχαία!

Πέρυσι, σε πανευρωπαϊκό διαγωνισμό Αρχαίων που οργάνωσε η Πανελλήνια Ένωση

Φιλολόγων (ΠΕΦ) συμμετείχαν… 44 Λύκεια και Γυμνάσια από όλη την Ευρώπη.

Πρώτευσε το Βέλγιο και το δώρο ήταν ένα ταξίδι στην Ελλάδα. Σε πολλές

ευρωπαϊκές χώρες, λέει η πρόεδρος της ΠΕΦ κ. Χριστίνα Βέικου, το μάθημα

των Αρχαίων Ελληνικών, παρότι είναι μάθημα επιλογής, επιλέγεται από ολοένα και

περισσότερους μαθητές! «Στην ίδια μας τη χώρα, ανησυχώ τι θα γινόταν αν ήταν

επίσης μάθημα επιλογής…», τονίζει η κ. Βέικου. Η Ένωση Φιλολόγων, μάλιστα,

έχει εισηγηθεί να μετατραπούν τα Αρχαία σε μάθημα Γενικής Παιδείας στην Γ’

Λυκείου, έστω για μία μόνο ώρα την εβδομάδα, ώστε οι μαθητές να διδάσκονται

τουλάχιστον τον Επιτάφιο. «Δεν επιτρέπεται να βγαίνουν από το σχολείο Έλληνες

πολίτες χωρίς να έχουν έστω μια επαφή με αυτό το μνημείο πολιτισμού. Είναι

τμήμα της εθνικής μας ταυτότητας, δοκίμιο Δημοκρατίας». Αλλά, γιατί ένας

μαθητής να αγαπήσει πραγματικά τα Αρχαία; «Κατ’ αρχήν, όχι γιατί θα του

αποφέρουν χρήματα, αλλά γιατί μέσα από τα Αρχαία θα γνωρίσει τη σκέψη ενός

μεγάλου πολιτισμού, του δικού του πολιτισμού, ο οποίος τροφοδότησε τον

σημερινό ευρωπαϊκό πολιτισμό», λέει η κ. Βέικου και προσθέτει: «Πέραν αυτού,

όμως, σήμερα οι γλωσσικές σπουδές έχουν ζήτηση και τέτοια εμβέλεια δυνατοτήτων

που η μελέτη των Αρχαίων ως γλωσσικού μαθήματος θα τους βοηθούσε πολύ. Μπορούν

να κατευθυνθούν σε τομείς όπως η γλωσσοανάλυση, η τεχνολογία και η

ανθρωπολογία της γλώσσας, η λεξικογραφία, η ψυχολογία, κ.α. Πολλά από αυτά

είναι νέα αντικείμενα και οι εξειδικευμένοι επιστήμονες λείπουν από την αγορά

εργασίας. Επίσης, για να βοηθηθούν στην κατανόηση του μαθήματος οι μαθητές

καλό είναι να διαβάζουν τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και το βιβλίο

του καθηγητή, παρά να περιοριστούν στα φροντιστήρια που διδάσκουν μέθοδο και

δεν παρέχουν πραγματική γνώση. Αυτά μπορούν είτε να τα ζητούν από τους

διδάσκοντες, είτε να τα κατεβάζουν από τον κόμβο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου,

στη διεύθυνση http: //www.pi-schools. gr/».

«Τι πρέπει να διαβάσετε προσεκτικά»

Η κ. Δέσποινα Μωραΐτου είναι συγγραφέας του «Φιλοσοφικού Λόγου», άλλου

βιβλίου των Αρχαίων, μαζί με τους κ.κ. Μιχ. Κοπιδάκη, Έλενα Πατρικίου και Δημ.

Λυπουρλή. Και οι δικές της παρατηρήσεις είναι πολύ χρήσιμες. «Η ύλη εφέτος

είναι ίδια με την περυσινή. Οι μαθητές να ξέρουν ότι κάθε κομμάτι εξαρτάται

από το άλλο, επειδή όμως η εξεταστέα ύλη δεν τα περιλαμβάνει – και σωστά –

όλα, πρέπει κανείς να βρει τους ενδιάμεσους κρίκους. Η εισαγωγή π.χ. έχει

περικοπεί, θα ήταν όμως πολύ χρήσιμο ο μαθητής να τη διαβάσει από τη σ. 22,

από τους σοφιστές και μετά από τους προσωκρατικούς. Επίσης να διαβάσει τα

αναφερόμενα για Σωκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Αντί να περιορίζονται σε

βοηθήματα είναι καλύτερα να διαβάσουν την εισαγωγή. Στον Πρωταγόρα, οι

ενότητες 4, 5, 6 έχουν συνέχεια. Αν όμως ο μαθητής δεν διαβάσει την 1η ενότητα

(εκτός ύλης) δεν βοηθείται στην κατανόηση. Στην Πολιτεία αυτό δεν είναι

αναγκαίο μια που οι ενότητες είναι αυτοτελείς. Στα Ηθικά Νικομάχεια

παραλείπονται οι ενότητες 4, 5,6, αλλά καλό θα ήταν να τις διαβάσουν έστω

ενημερωτικά, καθώς θα είναι χρήσιμο αν ζητηθεί ερμηνεία των ενοτήτων 7, 8 αφού

οι ιδέες του Αριστοτέλη είναι συνεχόμενες. Επίσης είναι σημαντικό να μπορεί να

αξιοποιήσει ο μαθητής γνώσεις από προηγούμενες τάξεις και εδώ το βιβλίο

Αρχαίας Φιλοσοφίας της Β’ Λυκείου βοηθάει στην κατανόηση του ιστορικού

πλαισίου. Η κριτική σκέψη εκτιμάται πάντα και βοηθά πολύ στις ερμηνευτικές

παρατηρήσεις. Τέλος, ένα λεξικό της Αρχαίας είναι απαραίτητο».

«Απαραίτητη η μελέτη της εισαγωγής των βιβλίων»

Η κ. Θάλεια Φίλιππα, καθηγήτρια σήμερα στο 1ο Ενιαίο Λύκειο Ζωγράφου,

διδάσκει Αρχαία Ελληνικά από το 1978, ενώ βαθμολογεί εδώ και πολλά χρόνια

γραπτά μαθητών της Γ’ τάξης στις εξετάσεις. Το κυριότερο ίσως «μυστικό» είναι

ότι όποιος μαθητής επιχειρήσει να αποστηθίσει τις μεταφράσεις των γνωστών

κειμένων, αντί να τις κατανοήσει σε βάθος, θα αποτύχει οικτρά. Η κ. Φίλιππα

στην πορεία της ως βαθμολογήτρια έχει δει εκατοντάδες γραπτά μαθητών που

μεταφράζουν… άλλα αποσπάσματα από το ζητούμενο καθώς… μπερδεύτηκαν στην

αντιστοίχηση της μαθημένης με παπαγαλία μετάφρασης με το κείμενο… Για τα

βιβλία των Αρχαίων, η καθηγήτρια παρατηρεί ότι είναι πολύ αποσπασματικά, με

αποτέλεσμα οι μαθητές να μην μπορούν να καταλάβουν καλά το περιεχόμενο και τη

φιλοσοφία, τις ιδέες και το μεγαλείο του πολιτισμού. Η οργάνωση του

διαβάσματος κωδικοποιείται στα εξής σημεία:

1. Η παπαγαλία είναι τραγικό σφάλμα. Καλύτερα να αποκλίνει κανείς στη

μετάφραση του γνωστού αλλά να έχει τη γνώση για να αποδώσει στη μετάφραση και

τις παρατηρήσεις του αγνώστου κειμένου, γιατί έτσι θα κερδίσει περισσότερα

μόρια.

2. Χρειάζονται βάσεις συντακτικού και γραμματικής από τις προηγούμενες

τάξεις. Να μην περιμένουν οι μαθητές να φτάσουν στην Γ’ Λυκείου. Να

συσχετίζουν τα ρήματα με τις ρίζες τους και να προσπαθούν επίσης να

συσχετίζουν τις αρχαίες με τις νέες λέξεις, καθώς αυτό βοηθά πολύ στην

κατανόηση.

3. Απαραίτητο είναι να διαβάζουν την εισαγωγή των βιβλίων πολύ καλά,

κάτι που αρκετοί αμελούν. Από την εισαγωγή θα μπει ερώτηση στις εξετάσεις, η

οποία πιάνει 10 μόρια. Η καθηγήτρια έχει διαπιστώσει, ως βαθμολογήτρια, ότι

συχνά μερικά καλά γραπτά του 15, δεν είχαν καν προσεγγίσει την ερώτηση που

σχετιζόταν με την εισαγωγή.

4. Ένα καλό εξωσχολικό βοήθημα είναι χρήσιμο για εξάσκηση. Όμως δεν

πρέπει να ξεχνούν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μπει στις εξετάσεις θέμα εκτός

του βιβλίου τους. Όλες οι ερωτήσεις θα είναι 100% από το σχολικό τους βιβλίο,

άρα να μην το παραμελούν προς όφελος των βοηθημάτων και των φροντιστηριακών

σημειώσεων.

5. Στις εξετάσεις, είναι πολύ καλύτερο να εκφραστούν στη μετάφραση με

δικά τους λόγια, παρά να προσπαθούν να θυμηθούν κατά λέξη τη μετάφραση του

βιβλίου με κίνδυνο να υποπέσουν σε λογικά χάσματα και να δώσουν ασυνάρτητες

απαντήσεις.

6. Να μην αφήνουν εύκολα αναπάντητες τις ερμηνευτικές παρατηρήσεις που

τους φαίνονται δύσκολες. Πολλοί δεν εξαντλούν το τρίωρο που τους δίνεται και

κατόπιν συνειδητοποιούν ότι δεν απάντησαν σε ερώτηση που αν την είχαν

«παιδέψει» λίγο θα είχαν βρει κάτι να πουν.

7. Να είναι μεθοδικοί, οργανωμένοι και προγραμματισμένοι, έτσι ώστε να

τους μείνει τουλάχιστον ένας μήνας για τις επαναλήψεις. Συνήθως από το Πάσχα

και έπειτα.

8. Τέλος, να δίνουν έμφαση στη μελέτη στο σπίτι και να ασκούνται στα

άγνωστα κείμενα, καθώς ο χρόνος που προβλέπεται στο σχολείο για τα Αρχαία,

συνολικά 5 ώρες για γνωστό και άγνωστο, δεν επαρκεί.

«Προσοχή στα ερμηνευτικά σχόλια»

Η Κατερίνα Στυλοπούλου, φοιτήτρια της Νομικής Αθήνας σήμερα, έγραψε

πέρυσι στα Αρχαία 18,7. Βαθμολογία που την οδήγησε στη Σχολή της πρώτης

επιλογής της. Για την Κατερίνα, το κύριο στοιχείο που θα κάνει τη διαφορά και

θα δώσει τον υψηλό βαθμό, είναι η επίδοση του μαθητή στο άγνωστο κείμενο, τη

γραμματική και τη σύνταξη.

«Το βασικό είναι βέβαια να ξέρει κανείς καλά τη μετάφραση του γνωστού κειμένου

και τα ερμηνευτικά σχόλια, ώστε να πιάσει στοιχειωδώς επαρκή βαθμό, περίπου

12. Τη διαφορά όμως για το 20άρι, θα τη δώσει η σύνταξη καθώς και οι

γραμματικές παρατηρήσεις στο άγνωστο κείμενο. Εγώ ασχολιόμουν πολύ περισσότερο

με άγνωστα κείμενα και μάλιστα έφτασα σε σημείο να τα θεωρώ πιο εύκολα από τα

γνωστά. Εξωσχολικά βοηθήματα δεν χρησιμοποίησα, πήγαινα όμως στο φροντιστήριο.

Η γραμματική των Αρχαίων στην Γ’ Λυκείου πρέπει να θεωρείται δεδομένη, γιατί

την έχουμε διδαχτεί στις προηγούμενες τάξεις και πρέπει ο μαθητής να την έχει

μάθει καλά. Το διάβασμα των Αρχαίων εμένα μου έπαιρνε την περισσότερη ώρα από

όλα τα άλλα μαθήματα. Περίπου 4-5 ώρες την εβδομάδα στο φροντιστήριο, αρκετή

ώρα στο σπίτι και πολλές τα Σαββατοκύριακα. Έκανα πάρα πολλές επαναλήψεις,

ειδικά στις ερμηνευτικές παρατηρήσεις, και πολλή εξάσκηση στο συντακτικό. Σε

ό,τι αφορά τα βιβλία, ο Επιτάφιος χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη μετάφραση,

τα σχόλια όμως είναι ευκολότερα. Ο Πλάτωνας πάλι έχει εύκολη μετάφραση, αλλά

επειδή πρόκειται για φιλοσοφικό λόγο είναι δυσκολότερα τα ερμηνευτικά σχόλια.

Το ίδιο και στον Αριστοτέλη, τα ερμηνευτικά είναι πιο δύσκολα. Πριν από τις

εξετάσεις θα χρειαστούν επαναλήψεις. Όμως η ύλη είναι μεγάλη και ο μαθητής θα

έχει επίσης διάφορα φυλλάδια από το φροντιστήριο, οπότε είναι πρακτικά

αδύνατον να κάνει επανάληψη σε όλα. Γι’ αυτό προτείνω να σημειώνει στη

διάρκεια της χρονιάς σε τετράδιο τα ερμηνευτικά που θεωρεί ότι τον δυσκόλεψαν

περισσότερο και να κάνει τις επαναλήψεις κυρίως από τις σημειώσεις. Αλλά να

μην περιοριστεί μόνο στα λεγόμενα SOS γιατί μπορεί να την πατήσει».