Η κουρά είναι μια ιεροτελεστία

Από τις αρχές Ιουνίου η ορεινή Κρήτη ζει ένα ατέλειωτο πανηγύρι. Στον

Ψηλορείτη και τις άλλες βουνοκορφές της γίνονται οι περίφημες κουρές των

προβάτων που έχουν αποκτήσει χαρακτήρα ιεροτελεστίας και το τελετουργικό τους

χάνεται στα βάθη των αιώνων.

ΗΡΑΚΛΕΙΟ

Με το κούρεμα τα ζώα, αλλά και οι βοσκοί, εξαγνίζονται, στη δε Νότια Κρήτη

μπαίνουν μαζί ακόμη και στη θάλασσα! Για ορισμένους βοσκούς είναι ίσως η πρώτη

και τελευταία φορά του χρόνου που κολυμπούν! (Είναι κοινό μυστικό πως για τους

ορεσίβιους Κρητικούς η σχέση με τη θάλασσα δεν είναι και η καλύτερη. Άλλωστε,

γι’ αυτούς η Κρήτη δεν είναι νησί, στα μάτια τους φαντάζει ένας ολόκληρος

κόσμος, μια… ήπειρος!).

Πριν ξεκινήσουν οι μεγάλες ζέστες, τα κοπάδια οδηγούνται στις μάντρες για να

κοπεί το μαλλί που συσσωρεύεται πάνω τους καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Αυτή

η διαδικασία της κουράς δεν είναι ρουτίνα για τους κτηνοτρόφους. Στήνεται ένα

τρικούβερτο γλέντι πάνω στα μητάτα, όπως αποκαλούνται τα πέτρινα σπιτάκια των

βοσκών, η αρχιτεκτονική των οποίων θεωρείται παλαιότερη των μινωικών χρόνων.

Σκεφτείτε το αντίστοιχο ιγκλού των Εσκιμώων, μόνο που γίνεται από πέτρα αντί

από πάγο!

Στις κουρές ο βοσκός δεν είναι μόνος του. Για να τελειώσει γρήγορα η δουλειά

μαζεύονται πολλά ψαλίδια και κάθε μέρα πηγαίνουν να κουρέψουν τα ζώα άλλου.

Έτσι, καταφέρνουν μέσα στον μήνα να έχουν κουρευτεί όλα και να μη φτάσουν

ορισμένα στο κατακαλόκαιρο. Η μεγάλη ζέστη με τόσο τρίχωμα τα εξαντλεί.

Ταυτόχρονα ένας ολόκληρος κόσμος ετοιμάζει τυροκομικά, ψήνει δεκάδες κιλά

κρέατος και η ποσότητα κρασιού που καταναλώνεται είναι απίστευτη. Ακριβώς σαν

σε πανηγύρι!

Γιατί όμως τέτοια ιερότητα σε μια διαδικασία που θα μπορούσε να γίνεται χωρίς

τόση προετοιμασία;

«Δεν είναι μία τυχαία στιγμή για τον βοσκό και το ίδιο το πρόβατο. Με τις

κουρές κλείνει ένας κύκλος και για τους δύο. Το ζώο καθαρίζει, για ένα

διάστημα δεν γίνεται άρμεγμα, υπάρχει μια μικρή περίοδος ανάπαυλας για να

ξαναρχίσει μετά η κοπιαστική δουλειά», εξηγεί ο Μενέλαος Μανουράς, από τα

Ανώγεια, η οικογένεια του οποίου έχει ήδη κουρέψει τα ζώα.

Το πόσο υποφέρουν τα πρόβατα και οι κατσίκες από τη ζέστη δεν περιγράφεται. Αν

καθυστερήσουν να τα κουρέψουν, το «μαρόλουπο», όπως αποκαλούν τον ιδρώτα στο

μαλλί τους, γίνεται βασανιστικό. Ταυτόχρονα, με το κούρεμα φεύγουν και όλα τα

ενοχλητικά έντομα ή ζωύφια που έχουν καθήσει πάνω στο πρόβατο («αλουθράκους»

τους λένε στην Κρήτη).

Ρόλος για όλους

Γι’ αυτό η διαδικασία γίνεται ομαδικά και ο καθένας αναλαμβάνει το πόστο του.

Άλλοι θα οδηγήσουν το κοπάδι στη μάντρα, κάτι πιο δύσκολο από το συνηθισμένο,

αφού τα πρόβατα, για παράδειγμα, βλέποντας κόσμο συγκεντρωμένο ­ κρατώντας

μάλιστα αιχμηρά ψαλίδια! ­ διαισθάνονται πως κάτι κακό θα τους συμβεί και

κάνουν τα πάντα για να μην μπουν στη στάνη. Αρκεί όμως να μπει το πρώτο και

τότε ακολουθεί πανικός!

Το δεύτερο στάδιο ίσως είναι και το δυσκολότερο. Να πιαστεί το πρόβατο και να

δεθεί ­ «μπούζασμα» το λένε οι Κρητικοί. Με ένα μικρό σχοινάκι δένεται από τα

πόδια για να μην κινείται την ώρα του κουρέματος ώστε να μην τραυματιστεί από

το ψαλίδι. Αντίθετα από το πρόβατο, οι κατσίκες πρέπει να κουρευτούν όρθιες

(το μαλλί τους είναι λιγότερο και διαφορετικό) και απαιτείται δεύτερο άτομο να

τις κρατάει, αφού το δέσιμο δεν εξυπηρετεί. Εννοείται ότι στους αρχηγούς των

κοπαδιών, τα τραγιά, επιφυλάσσεται ξεχωριστή περιποίηση. Ο τράγος πρέπει να

ξεχωρίζει. Τους κάνουν το περίφημο «σαμαροκούρεμα». Αφήνουν δηλαδή μία λωρίδα

τρίχωμα πάνω από το κεφάλι και την πλάτη. Φανταστείτε κάτι σαν το κούρεμα

«καπελάκι» των μοντέρνων νέων!

Χέρια δυνατά

«Εάν το ζώο κρατηθεί ή δεθεί, το κούρεμα είναι πολύ εύκολο, αρκεί να πιάνουν

καλά τα χέρια του βοσκού», λέει ο Νίκος Καράτζης. Και συνήθως, λέει, τα χέρια

των ορεσίβιων μοιάζουν φτιαγμένα από… μπετόν. Κουρεύουν, κουρεύουν και το

διασκεδάζουν! Ξέρουν βέβαια και τι τους περιμένει μετά. Μεγάλη ποσότητα

κρέατος, από αυτό που ποτέ δεν συναντάς στα κρεοπωλεία, ετοιμάζεται. Είτε με

«αντικρυστό» είτε «χωστό» (κρυμμένο). Ποτέ πάντως στη σούβλα γιατί, σύμφωνα με

τους Κρητικούς βοσκούς, «όταν το κρέας γυρίζει, ψήνεται στο ίδιο του το λίπος

και βγάζει κακή χοληστερίνη»

Το ψήσιμο

Στο «αντικρυστό» η φωτιά είναι στη μέση και το κρέας γύρω-γύρω σε μπλόκους.

Ψήνεται αργά, βασανιστικά, αλλά γίνεται σαν… λουκούμι, σύμφωνα και με τους

αυτόπτες μάρτυρες.

Άλλοι βοσκοί επιμένουν ότι στο «χωστό» το κρέας γίνεται καλύτερο. Κρύβεται στο

χώμα ή στην παραλία με τα χαλίκια και από πάνω η φωτιά θερμαίνει τη γη και το ψήνει.

Το κρέας όμως είναι ένας από τους πολλούς μεζέδες. Τα τυροκομικά, τα μακαρόνια

με το ανθότυρο και το άφθονο κρασί συνθέτουν την πανηγυρική εικόνα. Το γλέντι

κρατά μέχρι το βράδυ. Η επόμενη μέρα τους βρίσκει σε μια άλλη μάντρα, σε μια

καινούργια χαρά. Από τότε που ο άνθρωπος συνέδεσε την ύπαρξή του με τα ζώα, η

σχέση του βοσκού με το κοπάδι του αναπτύχθηκε πάνω στην αμοιβαία προσφορά. Τα

ζώα προσφέρουν όλο τον χρόνο και πριν μπει για τα καλά το καλοκαίρι θέλουν κι

αυτά την περιποίησή τους. Εκατοντάδες χρόνια πριν τα πρόβατα και οι κατσίκες

κουρεύονταν για να μπορέσουν να επιβιώσουν από τις ζέστες.

Η κουρά παλιότερα ήταν βασανιστική για τους βοσκούς, γιατί έπρεπε να την

κάνουν με μαχαίρια, αργότερα με αυτοσχέδια και πρωτόγονα ψαλίδια.

Ωστόσο, ήταν πάντοτε μια ιεροτελεστία. Και έχει διατηρηθεί μέχρι τις μέρες

μας. Διότι έχει συνδεθεί με τον εξαγνισμό του κοπαδιού, της ίδιας της

οικογένειας του κτηνοτρόφου. Γι’ αυτό και στη Νότια Κρήτη κατεβάζουν τα

κοπάδια μετά το κούρεμα στο Λιβυκό Πέλαγος και τα κολυμπούν! Μαζί τους βουτούν

στη θάλασσα και οι βοσκοί. Το ζώο, καθαρό πια από το μαλλί του και από το νερό

της θάλασσας, σκαρφαλώνει ξανά στο βουνό. Το κοπάδι λαμπυρίζει στο φως του

ήλιου, σαν λευκά σύννεφα που αγκαλιάζουν τους γκρεμούς. Όσοι έχουν δει αυτό το

θέαμα λένε πως μοιάζει με ζωγραφικό πίνακα! Παλαιότερα το μαλλί των προβάτων

και της κατσίκας το μάζευαν διότι το ζητούσαν στο εμπόριο ή το χρησιμοποιούσαν

οι ίδιοι οι βοσκοί για να φτιάχνουν υφαντά και κάπες. Σήμερα η τεχνολογία και

το άνοιγμα των αγορών έχουν καταστήσει ασύμφορη αυτή τη διαδικασία.