«Το σπίτι παράδεισος – το σπίτι ανάκτορον, το καλύτερο σπίτι των Αθηνών!». Το διαμέρισμα στον δεύτερο όροφο της οδού Μαυρομματαίων 15 προβάλλεται με διθυραμβικά σχόλια στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Είναι παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1954 και η Ελλάδα, μια χώρα που προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της, ζει με την ελπίδα ενός νέου, καλύτερου κόσμου. Το Λαχείο της Ενωσης Συντακτών κληρώνει πρωτοφανή δώρα – διαμερίσματα, μαγαζιά, ακόμα και πολυκατοικίες – και γίνεται σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής. Εκατοντάδες σιωπηλές ιστορίες διαδραματίστηκαν σε αυτά τα σπίτια, μια περίοδο που στις γειτονιές της Αθήνας συρρέουν για να εγκατασταθούν χιλιάδες άνθρωποι, κάποιοι για να εργαστούν, άλλοι προσπαθώντας να ξεφύγουν από τις σκιές του Εμφυλίου, όλοι τους με όνειρα για μια καλύτερη ζωή στην πρωτεύουσα, η οποία αρχίζει να ζει στους ρυθμούς της αντιπαροχής. Πόσα από αυτά τα σπίτια, που μοίρασε το Λαχείο Συντακτών, έχουν απομείνει στην Αθήνα; Πόσα κατεδαφίστηκαν μαζί με τις αναμνήσεις τους; Και τι μυστικά έχουν να αφηγηθούν για τον μετασχηματισμό της πόλης;
Το Λαχείο Συντακτών πρωτοκυκλοφόρησε το 1927, με σκοπό να ενισχυθεί το ταμείο της ΕΣΗΕΑ, καθώς οι δημοσιογράφοι της εποχής εργάζονταν σε άκρως επισφαλείς συνθήκες. Καθιερώθηκε τη δεκαετία του ’30 και γνώρισε μεγάλες δόξες μέχρι που σταμάτησε να εκδίδεται επί χούντας.
Χτισμένα τα περισσότερα από αυτά τα σπίτια μεταξύ 1930 και 1960 αποτελούν ενδιαφέροντα δείγματα αστικής αρχιτεκτονικής και μάρτυρες μιας Αθήνας που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Μιας εποχής που τα Πατήσια αποτελούσαν προνομιακή γειτονιά της πόλης και διαφημίζονταν περίτρανα στις καταχωρήσεις του Λαχείου Συντακτών. «Ενα πελώριο και αφθάστου πολυτελείας διαμέρισμα. Το μεγαλοπρεπέστερον αριστούργημα της νεωτέρας οικοδομικής των Αθηνών» αναφέρεται για το διαμέρισμα «με τα 6 δωμάτια» και τις «δύο προσόψεις» επί της οδού Μαυρομματαίων και επί της πλατείας Αιγύπτου. Το «παλατάκι του Πάρκου» κληρώνεται την εποχή που στο Πεδίον του Αρεως ανοίγει το Green Park ως «ένα σύγχρονο τουριστικό κέντρο που δύναται να συγκριθεί με ό,τι ωραιότερο και καλύτερο υπάρχει στην Ευρώπη και την Αμερική». Ζαχαροπλαστείο, εστιατόριο, τμήμα χορού, μπαρ και αίθουσα μπριτζ συμπληρώνουν το προφίλ της γειτονιάς… Οπως λέει στα «ΝΕΑ» ο Φοίβος Ζώης, μέλος της Monumenta που έχει ερευνήσει τα κτίρια του Λαχείου Συντακτών, «είναι ενδεικτικό πως την ίδια χρονιά ο δεύτερος λαχνός είναι ένα διαμέρισμα επί των οδών Ρηγίλλης και Λυκείου, η οποία μάλλον θεωρείτο υποδεέστερη περιοχή, ενώ ο τρίτος νικητής λαμβάνει ένα διαμέρισμα στην… ταπεινή οδό Βουκουρεστίου στο Κολωνάκι».
Πράγματι, όπως λέει στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» ιδιοκτήτρια διαμερίσματος στην οδό Μαυρομματαίων 15, το συγκεκριμένο κτίριο, που αποτελεί έργο του αρχιτέκτονα Σόλωνα Κυδωνιάτη, καθηγητή του ΕΜΠ, ήταν μια πολυκατοικία «με πανσέδες και τριανταφυλλιές, στην οποία ζούσαν μεταξύ άλλων η εφοπλιστική οικογένεια Λαιμού, ένας φαρμακοβιομήχανος, ανώτατοι τραπεζικοί υπάλληλοι, καπνέμποροι, καλλιεργημένοι αστοί, ενώ από τον πρώτο ως τον τρίτο όροφο επιτρεπόταν να χρησιμοποιηθούν διαμερίσματα για επαγγελματική χρήση. Ο μαρμάρινος Ερμής που κοσμεί την είσοδο της πολυκατοικίας σώθηκε αρκετές φορές από προσπάθειες κλοπής, ενώ ανεπανάληπτης καλλιτεχνικής αξίας ήταν οι απλίκες σε σχήμα μπουκέτου τουλίπας που υπήρχαν στην είσοδο αλλά εκλάπησαν μια Κυριακή, όταν έλειπε ο θυρωρός».
Περισσότερα από 10.000 κτίρια
H οργάνωση Monumenta, η οποία ασχολείται με την προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στην Ελλάδα και έχει καταγράψει περισσότερα από 10.000 κτίρια της περιόδου 1835-1940 στην Αθήνα, έχει συγκεντρώσει αρχειακό υλικό για τα σπίτια που χάρισε το Λαχείο Συντακτών στα περίπου 40 χρόνια κυκλοφορίας του.
«Για τη Monumenta το υλικό αυτό είναι πολύτιμο» λέει στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» η Ειρήνη Γρατσία, επικεφαλής της οργάνωσης. «Αποτελεί έναν σημαντικό βοηθό στην προσπάθειά μας να “αποκαταστήσουμε” το κατεδαφισμένο κτιριακό απόθεμα της Αθήνας. Τεκμηριώνει τα κτίρια, και μάλιστα κτίρια που έχουν χαθεί, έχει φωτογραφίες τους, την πολεοδομική τους ταυτότητα και άλλες πληροφορίες. Επίσης, αυτό το υλικό έχει κοινωνικό χαρακτήρα. Δίνει στοιχεία για μια εποχή με έντονες στεγαστικές ανάγκες που είχαν προκύψει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα, και κυρίως μετά τον Εμφύλιο, ο οποίος άφησε το αποτύπωμά του σε κτίρια. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, ότι οι καταχωρήσεις του Λαχείου Συντακτών προβάλλονται ιδιαίτερα σε εφημερίδες που απευθύνονται σε λαϊκές τάξεις, όπως ο “Ριζοσπάστης”. Θα ήταν ενδιαφέρον να γίνει περαιτέρω έρευνα, όπως το ποιοι ήταν οι άνθρωποι που κληρώθηκαν». Μεταξύ των κτιρίων που έχουν εντοπίσει η Monumenta και ο Φοίβος Ζώης είναι η οικία της οδού Ματρόζου 52 που κληρώθηκε με το Λαχείο Συντακτών την Πρωτοχρονιά του 1939. «Η νεόδμητη διώροφη οικία στην οδό Ματρόζου 52 παρουσιάζεται σε φύλλο της εφημερίδας “Νέα Αλήθεια” του 1938». Και παραμένει σήμερα ίδια. «Αλλες έντεκα κατοικίες που περιλαμβάνονται στο ίδιο φύλλο είναι δυστυχώς κατεδαφισμένες» λέει η Ειρήνη Γρατσία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η πολυκατοικία στην γωνία των οδών Καλύμνου 40 και Πιπίνου, η οποία αποτέλεσε ολόκληρη τον πρώτο λαχνό του Λαχείου των Συντακτών το 1948 και υπάρχει ακόμη, σχεδόν 80 χρόνια μετά. Επίσης, χαρακτηριστική είναι η πολυκατοικία επί της οδού Πατησίων 67, έργο του πολιτικού μηχανικού Ισαάκ Μωσσέ, το 1955-1957, στην οποία είχε κληρωθεί ένα διαμέρισμα του 2ου ορόφου. Στη θέση της παραμένει και η πολυκατοικία επί των οδών Πατησίων 167 και Σπάρτης, επί της πλατείας Αμερικής, η οποία αποτέλεσε ολόκληρη το πρώτο έπαθλο στο Πρωτοχρονιάτικο Λαχείο Συντακτών το 1949 και κατασκευάστηκε από την «ΤΕΡΚΑ».
