Ο Ολιβερ Σακς υπήρξε ένας επιστήμονας με ιδιαίτερη συμβολή στη συγγραφή ιατρικών αφηγημάτων, ως νευρολόγος που προσέγγιζε τη θεραπεία συνδέοντας επιστημονικές παρατηρήσεις με storytelling. Ωστόσο σε εκτενές άρθρο στο «The New Yorker» η Ρέιτσελ Αβίβ, αφού μελέτησε διεξοδικά το αρχείο του Σακς, τα ημερολόγια και την αλληλογραφία του, αναδεικνύει τις συγγραφικές του μεθοδεύσεις· ο νευρολόγος συχνά παρενέβαινε λογοτεχνικά στις περιπτώσεις ασθενών για τους οποίους αναφερόταν στα βιβλία του, βάζοντας τον εαυτό του στη θέση τους.
Το έργο του Σακς καθόρισε μια εποχή όπου η ιατρική άρχισε να στρέφεται προς την «αφηγηματική ιατρική», θεωρώντας πως η ασθένεια θρυμματίζει τη συνοχή του προσωπικού μύθου του ασθενούς και πως ο γιατρός μπορεί να βοηθήσει στη συγκόλλησή του. Ηδη από τη δεκαετία του 1980, με τέσσερα βιβλία στο ενεργητικό του – «Migraine», «Awakenings», «Α Leg to Stand On», «The Man Who Mistook His Wife for a Hat» –, ο Σακς είχε κατακτήσει τον τίτλο του «σύγχρονου δασκάλου της case study» (μελέτη περίπτωσης). Η κριτική του στην «άχρωμη, αφηρημένη γνώση» έστρεφε την ιατρική προς την εσωτερικότητα των ασθενών, προς τη εξιχνίαση του βιώματος και οι σχολές ιατρικής ανταποκρίθηκαν στην άποψή του εισάγοντας μαθήματα ανθρωπιστικών επιστημών και storytelling.
Ο ίδιος ο Σακς, στα προσωπικά του ημερολόγια, εξέφραζε συχνά μια αίσθηση «ψυχολογικής εγκληματικότητας». Παραδεχόταν πως είχε χαρίσει στους ασθενείς του «δυνάμεις που δεν είχαν», ακόμα και τη φωνή τους. Ορισμένα στοιχεία των ιστοριών ήταν, όπως σημείωνε, «καθαρές επινοήσεις». Εβλεπε τις υπερβολές του όχι ως επιδίωξη φήμης, αλλά ως μια μορφή «συμβολικής εξωγραφίας» – μιας έμμεσης αυτοβιογραφίας όπου οι ζωές των άλλων γίνονταν όχημα για τη δική του εσωτερική ανάγνωση».
Η περίπτωση του «Awakenings» (που ενέπνευσαν την ταινία «Ξυπνήματα» με τους Ρόμπερτ Ντε Νίρο και Ρόμπιν Γουίλιαμς) υπήρξε η πιο χαρακτηριστική. Το βιβλίο του 1973, που προκάλεσε συγκίνηση στο ευρύ κοινό ενώ οι ειδικοί το υποδέχτηκαν με ψυχρότητα, αποτελεί μια συλλογή μαρτυριών των περίπου ογδόντα ασθενών που πάλευαν με τις συνέπειες της ληθαργικής εγκαφαλίτιδας. Η ενσυναίσθηση που έδειξε ο Σακς για αυτούς τους ασθενείς υπήρξε η μεγάλη αρετή του βιβλίου. Ωστόσο ο ίδιος αργότερα σημείωνε ότι είχε «παρεκτραπεί πολλές φορές» και για χρόνια μεμφόταν τον εαυτό του.
Μαρτυρία και μυθοπλασία
Το παράδειγμα του Λέοναρντ Λ., ενός από τους πιο εμβληματικούς ασθενείς του, αποτυπώνει την πολυπλοκότητα της μεθόδου του. Στο «Awakenings» ο Σακς τον παρουσιάζει ως έναν μοναχικό, σχεδόν αγγελικό άνθρωπο, απογυμνωμένο από κάθε σεξουαλικότητα. Ωστόσο η αυτοβιογραφία που ο ίδιος ο Λέοναρντ έγραψε μετά τη χορήγηση L-dopa και οι μαρτυρίες των συγγενών του δείχνουν έναν διαφορετικό άνθρωπο: κοινωνικό, με στενούς φίλους, αλλά και σκοτεινή σεξουαλικότητα την οποία ο Σακς παρέλειψε πλήρως στο βιβλίο. Η εξιδανικευμένη αυτή εικόνα του ασθενή, παρατηρεί η αρθρογράφος του «The New Yorker», δεν προέκυπτε από την πρόθεση του Σακς να τον προστατεύσει. Δείχνει όμως τη βαθύτερη ροπή του Σακς να πλάθει μυθιστορηματικές μορφές, να καθαρίζει την πραγματικότητα ώστε να αναδείξει την εσωτερική, συμβολική της αλήθεια.
Με αποτέλεσμα η συγγραφική μεθοδολογία του Ολιβερ Σακς να ισορροπεί σε μια λεπτή γραμμή: ανάμεσα στη μαρτυρία και τη μυθοπλασία, ανάμεσα στη θεραπευτική κατανόηση και τη δημιουργική παρέμβαση. Μια γραμμή που έκανε το έργο του συναρπαστικό αλλά και αμφιλεγόμενο.
