Η αποτίμηση της πορείας της Ελλάδας στην Ευρώπη την κολασμένη δεκαετία 2015-2025 θα κριθεί οριστικά από την Ιστορία. Καμία προσωπική μαρτυρία και κανένα βιβλίο δεν μπορεί να την αποδώσει πιστά. Το εύρος και το βάθος των γεγονότων ξεπερνάει κατά πολύ τις γραμμικές αναλύσεις που αναπόφευκτα είναι ελλειμματικές, γιατί κατά βάση στηρίζουν προσωπικά αφηγήματα των πρωταγωνιστών του δράματος.
Κι όμως δεκαπέντε χρόνια μετά το Καστελλόριζο, δέκα μετά εκείνον τον δραματικό Ιούλιο που μας σημάδεψε όλους, έξι χρόνια από την πλήρη άρση των κεφαλαιακών ελέγχων και πέντε χρόνια από την υβριδική επίθεση στον Εβρο, ίσως είναι η ώρα μιας πρώτης αποτίμησης για το τι μας δίδαξε αυτή η περίοδος, χωρίς αμφιβολία η πιο κρίσιμη στην πορεία της Ελλάδας στην ενωμένη Ευρώπη.
Δίδαγμα πρώτο: Στην οικογένεια κερδίζουμε όλοι μαζί
Σε μια ένωση δημοκρατιών που αποτελούν μια πολιτική ενότητα με κοινό νόμισμα, κανενός η δημοκρατία δεν είναι ανώτερη ή κατώτερη των άλλων. Οσοι επέλεξαν να συμμετέχουν αποφάσισαν να μοιραστούν την κυριαρχία τους σε κοινή βάση. Κραυγές του τύπου «This is a coup», ή σλόγκαν που υπονοούσαν ότι μονομερώς θα τινάξουν στον αέρα τη συνοχή της οικογένειας, αγνοούσαν κάτι απλό: ότι στην οικογένεια κερδίζουμε όλοι μαζί. Είτε κολυμπάμε ο ένας δίπλα στον άλλο ή πνιγόμαστε ατομικά.
Δίδαγμα δεύτερο: Ιστορικές κατακτήσεις δεν ανατρέπονται
Το ευρώ και το Σένγκεν αποτελούν ιστορικές επιτυχίες της Ευρώπης που προέκυψαν μετά από προσπάθειες δεκαετιών. Ενίσχυσαν τη συλλογική κυριαρχία της ΕΕ και συνέτριψαν ταμπού και παθογένειες δεκαετιών. Η Ελλάδα βρέθηκε με το ένα πόδι έξω και από τα δύο: με τα πειράματα στη «διαπραγμάτευση» του 2015 και τη μαζική εισβολή Συρίων χωρίς κανέναν έλεγχο στα εξωτερικά μας σύνορα την ίδια περίοδο. Ο κίνδυνος να ανατραπούν οι ευρωπαϊκές κατακτήσεις του κοινού νομίσματος και των ανοιχτών συνόρων ήταν υπαρκτός και για την Ευρώπη και για την Ελλάδα. Κι όμως αυτό δεν συνέβη γιατί υπήρξε η ακλόνητη θέληση να μην τεθούν σε αμφιβολία αυτά τα ιστορικά επιτεύγματα. Μόλις λίγα χρόνια μετά, η ελληνική οικονομία είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες της ευρωζώνης και τα εξωτερικά μας σύνορα απόλυτα θωρακισμένα με κοινοτικούς πόρους, μέσα και δομές.
Δίδαγμα τρίτο: Ο λαϊκισμός έχει κοντά πόδια
Ο ορισμός του λαϊκισμού είναι η προσφορά εύκολων λύσεων σε σύνθετα προβλήματα. Ο πειρασμός να υποκύψει κανείς σε τέτοιες υποσχέσεις είναι μεγάλος. Οι υπεύθυνες πολιτικές που απαιτούν προσπάθεια, στοχοπροσήλωση και συχνά θυσίες είναι λιγότερο δημοφιλείς. Οι λαϊκιστές ξέρουν να κερδίζουν ψήφους και να γοητεύουν, αλλά αποδεικνύονται ανίκανοι να δώσουν διέξοδο και προοπτική. Η περασμένη δεκαετία υπήρξε ιδιαίτερα διδακτική σε αυτό το πεδίο. Μας έδειξε ότι τα όρια του λαϊκισμού φθάνουν στο χείλος της αβύσσου, ενώ οι προοπτικές της υπευθυνότητας είναι απεριόριστες και πάντα προς το καλύτερο.
Ειδικά στον δύσκολο γεωπολιτικό ορίζοντα που μας περιβάλλει, αυτά τα διδάγματα σήμερα αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα. Εχουμε πολλά και σύνθετα προβλήματα μπροστά μας, αλλά τώρα ξέρουμε. Από την οικονομία, ως την εξωτερική πολιτική και την άμυνα, το παρελθόν μάς διδάσκει και μας κάνει σοφότερους. Τώρα ξέρουμε. Ο δρόμος της υπευθυνότητας είναι ανηφορικός, αλλά στο τέλος η θέα αξίζει τον κόπο της προσπάθειας.
