Σπάνια περνά έστω και μια μέρα, χωρίς οι θιασώτες της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) να διατυμπανίζουν τα κατορθώματά τους: υπολογιστές με λειτουργία συγκρίσιμη με αυτή του ανθρώπινου εγκεφάλου, αυτόνομα ρομπότ, drones κ.λπ. αποτελούν για τους «ειδικούς» της ΤΝ απτή απόδειξη ότι βαθμιαία εισερχόμαστε σε έναν «θαυμαστό καινούργιο κόσμο», στο πλαίσιο του οποίου ο ανθρώπινος εγκέφαλος και ο Η/Y θα αλληλοεπιδρούν ισότιμα. Η συζήτηση αυτή έχει και τη νομική της εξειδίκευση. Θα αντικατασταθούν άραγε δικαστές και δικηγόροι από τα λεγόμενα Large Language Models (όπως το Chat-GPT);
Η συζήτηση είναι ευρεία αλλά στην ουσία της αποτυγχάνει να κατανοήσει αυτό που αλλού έχω ονομάσει το «ξεχασμένο δίδαγμα του Αισώπου». Στον μύθο με την αλεπού και τη γάτα, η αλεπού καυχάται ότι έχει 1.000 τρόπους να ξεφύγει από τα κυνηγόσκυλα, ενώ η φτωχή γάτα έχει μόνο έναν. Μόλις πλησιάζουν τα σκυλιά, η γάτα κάνει αυτό που ξέρει καλά: τρέχει μακριά. Αντιθέτως, η αλεπού προσπαθεί να υπολογίσει ποιος είναι ο βέλτιστος τρόπος να διαφύγει, αλλά δυστυχώς χρειάζεται πολύ χρόνο. Και την τρώνε τα σκυλιά. Τη σοφία του Αισώπου εκφράζουμε σήμερα μέσω του όρου «υπολογιστική παράλυση» (analysis paralysis), κατανοώντας ότι για την ιστορικά μοναδική ατομική περίπτωση, χρειαζόμαστε την ικανότητα λήψης αποφάσεων.
Το ως άνω δίδαγμα αγνοούσε μεταξύ άλλων και ο πρώσος νομοθέτης όταν θέσπισε τον περίφημο Κώδικα (1794) με περισσότερες από 20.000 παραγράφους και επιχείρησε (ματαίως) να ορίσει λεπτομερώς κάθε νομική έννοια. Σε έναν συνεχώς εξελισσόμενο κόσμο με απρόβλεπτο μέλλον, κάθε προσπάθεια εξαντλητικής κωδικοποίησης του δικαίου θα χρειαζόταν ριζική αναθεώρηση μερικές στιγμές μόνο μετά την έναρξη ισχύος της, ώστε να μπορεί να συλλάβει την πληθώρα των περιπτώσεων που ανακύπτουν στην κοινωνική πραγματικότητα (παρεμπιπτόντως, από τις στάχτες του Πρωσικού Κώδικα γεννήθηκε η σύγχρονη νομική επιστήμη).
Σήμερα φαίνεται να επαναλαμβάνουμε τα λάθη του πρώσου νομοθέτη (αλλά και της συμπαθούς αλεπούς του Αισώπου). Γιατί; Αδυνατούμε να κατανοήσουμε ότι τα LLMs είναι απλώς προγραμματισμένα να εντοπίσουν τη λέξη που στατιστικά ακολουθεί μια άλλη με μεγαλύτερη συχνότητα. Ενα LLM ούτε «μαθαίνει από την εμπειρία», ούτε «κατανοεί τη γλώσσα», ούτε «λαμβάνει αποφάσεις» (βλ. άρθρο του Δ. Βερβεσού στο φύλλο της 1/11/2025).
Η πραγματικότητα ωστόσο δεν αλλάζει. Η ολοένα και εντατικότερη χρήση τέτοιων εφαρμογών οδηγεί αναπόδραστα στην «ατροφία» τόσο της κριτικής σκέψης και της ικανότητας επεξεργασίας πληροφοριών, όσο και στην αδυναμία λήψης αποφάσεων, κάτι που επεσήμανε σε πρόσφατη Εκθεσή του για το Βρετανικό Κοινοβούλιο ο λόρδος Anderson. Π.χ. κάποιος που χρησιμοποιεί τον δορυφορικό πλοηγό, ξεχνά ή δεν μαθαίνει ποτέ να διαβάζει χάρτες. Κάποιος που εθίζεται στη χρήση στατιστικών μοντέλων, αδυνατεί βαθμιαία να προτείνει τη λύση για την ατομική περίπτωση. Αυτό ακριβώς είναι και ο κίνδυνος: άμεσος και παρών. Ο φιλόσοφος Φρ. Νίτσε είχε εύστοχα διαγνώσει ότι πίσω από όλες σχεδόν τις γνωστικές μας αξιώσεις κρύβεται η «θέληση για ισχύ» – και για χρηματοδότηση. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, οι πομπώδεις και υπερβολικοί ισχυρισμοί του κλάδου της ΤΝ, όπως για παράδειγμα η δυνατότητα πλήρους αυτοματοποίησης των νομικών διαδικασιών, και η προσπάθεια μείωσης του κόστους λειτουργίας των εταιρειών, μας αποσπούν την προσοχή από το συνοδευτικό μήνυμα «παρακαλούμε, αγοράστε το λογισμικό μας». Ας μην ξεχάσουμε τον μύθο του Αισώπου.
Ο Κυριάκος Ν. Κώτσογλου είναι αναπληρωτής καθηγητής Ποινικού Δικαίου και Ποινικής Δικονομίας στο Πανεπιστήμιο Northumbria (Ηνωμένο Βασίλειο), δικηγόρος Αθηνών
