Επιτελικό κράτος: απολογισμός και προοπτικές

Με τη συμπλήρωση ενός έτους από την πρώτη νομοθετική πρωτοβουλία για το Επιτελικό Κράτος, μπορούν να καταγραφούν συγκεκριμένα μετρήσιμα αποτελέσματα αναφορικά τόσο με τη λειτουργία της Κυβέρνησης όσο και με τη σχέση της με τη Βουλή και τη Διοίκηση. Οι ακολουθούμενες πολιτικές συζητούνται σε βάθος στις τακτικές μηνιαίες συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου, το οποίο εγκρίνει τα νομοσχέδια προτού αυτά κατατεθούν στη Βουλή. Εχουν ήδη ψηφισθεί 95 νομοσχέδια, από τα οποία μόλις 5 συζητήθηκαν με τη διαδικασία του επείγοντος ή κατεπείγοντος - ούτε ένα το 2020. Τα νομοσχέδια αυτά ενσωματώνουν σταδιακά, αλλά σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό τις αρχές της καλής νομοθέτησης και τα στοιχεία της νέας νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας, που επεξηγούν δύο αναλυτικά εγχειρίδια της Γενικής Γραμματείας Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων: Το Εγχειρίδιο Νομοπαρασκευαστικής Μεθοδολογίας και το Εγχειρίδιο Ανάλυσης Συνεπειών Ρύθμισης. Η Επιτροπή Αξιολόγησης της Ποιότητας της Νομοπαρασκευαστικής Διαδικασίας, ένα ανεξάρτητο διεπιστημονικό όργανο, με τη συμμετοχή νομικών και οικονομολόγων, έχει ήδη εξετάσει σε βάθος έξι νομοσχέδια και οι προτάσεις της ενσωματώνονται υποχρεωτικά σε αυτά προ της κατάθεσης στη Βουλή.

Αντίστοιχα, η Κεντρική Επιτροπή Κωδικοποίησης έχει εκκινήσει τη διαδικασία κωδικοποίησης της νομοθετικής ύλης εννέα Υπουργείων ενώ έχει δημοσιεύσει ένα διεξοδικό Εγχειρίδιο Μεθοδολογίας Κωδικοποίησης και προετοιμάζει ταυτόχρονα το Ετήσιο Πρόγραμμα Κωδικοποίησης για το 2021 που θα εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο του Σεπτεμβρίου.

Στην αναβάθμιση των σχέσεων Κυβέρνησης και Βουλής έχει συμβάλει ουσιαστικά η συνεπής ανταπόκριση των μελών της Κυβέρνησης και των Υφυπουργών στον κοινοβουλευτικό έλεγχο: Το ποσοστό των επίκαιρων ερωτήσεων που απαντώνται προσεγγίζει το 90% (έναντι του 51% κατά την περίοδο 2015-2019) ενώ επί της ουσίας δεν υπάρχουν πλέον επίκαιρες ερωτήσεις που δεν απαντώνται χωρίς να συντρέχει δικαιολογημένο κώλυμα κατά τον Κανονισμό της Βουλής (όπως συνέβη στο 29% των περιπτώσεων της περιόδου 2015-2019). Κυβέρνηση και Διοίκηση αποκτούν, ίσως για πρώτη φορά, διακριτούς ρόλους. Ηδη από τον Φεβρουάριο του 2020, οι ατομικές διοικητικές πράξεις εκδίδονται από τους Γενικούς Διευθυντές των Υπουργείων ενώ πλέον οι αρμοδιότητες για ζητήματα ανθρώπινου δυναμικού, δημοσίων συμβάσεων και οικονομικής διαχείρισης ασκούνται από τους Υπηρεσιακούς Γραμματείς των Υπουργείων.

Ιδίως η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε τη δυναμική του Επιτελικού Κράτους: Με επτά εκτεταμένες Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου και περισσότερες από εξακόσιες κανονιστικές πράξεις μέχρι σήμερα, ελήφθησαν και επικαιροποιούνται διαρκώς τα αναγκαία μέτρα τόσο για την αντιμετώπιση της πανδημίας όσο και για την προσαρμογή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής στα νέα δεδομένα. Δύσκολα θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, αν δεν υπήρχε ένας κεντρικός μηχανισμός διασφάλισης της συνοχής και του συντονισμού της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας.

Οπωσδήποτε, πολλά μένει ακόμη να γίνουν, προκειμένου το Επιτελικό Κράτος να αναπτύξει το πλήρες ρυθμιστικό βεληνεκές του. Ηδη, όμως, ο απολογισμός του πρώτου έτους αρκεί για να καταδείξει την καίρια διαφοροποίησή του σε σχέση με προηγούμενες μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες υψηλών προσδοκιών, αλλά περιορισμένων αποτελεσμάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση έχει συμβάλει μια σειρά από παράγοντες: Από τη μια πλευρά, αποκρούσθηκαν αποτελεσματικά προτάσεις νομοθετικών τροποποιήσεων που δεν θα συμβάδιζαν προς τη φιλοσοφία του Επιτελικού Κράτους, προτού καν αυτή δοκιμασθεί στην πράξη. Από την άλλη πλευρά, και ιδίως, η ψήφιση του νόμου για το Επιτελικό Κράτος αντιμετωπίσθηκε, ίσως για μια σπάνια φορά στην Ελλάδα, όχι ως το τέλος, αλλά ως η αρχή της μεταρρύθμισης. Νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες εξετάζονται συστηματικά ως προς τη συμβατότητά τους με τις αρχές και τις προβλέψεις του Επιτελικού Κράτους και τροποποιούνται αναλόγως, εφόσον απαιτείται. Τόσο μια σειρά από αναγκαίες κανονιστικές πράξεις για την εφαρμογή του νόμου, όσο και κείμενα ήπιας ισχύος, όπως τα προαναφερθέντα εγχειρίδια, έχουν ήδη εκδοθεί και παρέχουν αναλυτική καθοδήγηση ως προς τον τρόπο εφαρμογής. Οι θεμελιώδεις κατευθύνσεις του Επιτελικού Κράτους έχουν επανειλημμένα συζητηθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο ενώ έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί διεξοδικά σεμινάρια στους Γενικούς Διευθυντές, τους Υπηρεσιακούς Γραμματείς και τους συνεργάτες των Υπουργών που θα επαναλαμβάνονται σε τακτική βάση. Στη βάση όχι μόνο του περιεχομένου του, αλλά και των μηχανισμών και διαδικασιών διασφάλισης της εφαρμογής του, το Επιτελικό Κράτος αναδεικνύεται σε καλή πρακτική. Το έδαφος έχει έτσι προετοιμασθεί για την πλήρη εφαρμογή της νέας νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας και των μηχανισμών προγραμματισμού του κυβερνητικού έργου τους επόμενους μήνες.

Από την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος θα εξαρτηθεί εν τέλει η επιτυχής αντιμετώπιση των κρίσιμων προκλήσεων των επόμενων μηνών και ετών για τη δημόσια υγεία, την οικονομική ανάκαμψη και την κοινωνική συνοχή.

Ο Στυλιανός-Ιωάννης Γ. Κουτνατζής είναι γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου, γενικός γραμματέας Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων της Προεδρίας της Κυβέρνησης