Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε ιστορικές στιγμές. Η αμερικανική πρωτοκαθεδρία στη Μέση Ανατολή έχει κλονιστεί από την επιστροφή της Ρωσίας και την άνοδο δύο μεσαίων περιφερειακών δυνάμεων, το Ιράν και η Τουρκία. Μια νέα τάξη πραγμάτων αναδύεται στην περιοχή που επιτρέπει σε αντιδυτικές δυνάμεις να διαμορφώνουν τις εξελίξεις. Η Αμερική είναι σχεδόν απούσα από τις διπλωματικές διεργασίες που συντελούνται στη Συρία και στη Λιβύη. Η επίλυση αυτών των κρίσεων πλέον επαφίεται σε τρίτες χώρες.
Η εκτέλεση του στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί ανατρέπει τους αμερικανικούς σχεδιασμούς στο ζήτημα του Ιράν. Αντί να ασκήσει η Ουάσιγκτον τη μέγιστη πίεση (maximum pressure) στην Τεχεράνη, μπορεί να συμβεί τελικά το αντίθετο. Οσο και να ακούγεται περίεργο, η Αμερική είναι πιο αδύναμη από το Ιράν σε αυτή τη χρονική συγκυρία. Η αμερικανική κοινωνία έχει κουραστεί από τους «ατελείωτους πολέμους» (endless wars τους έχει χαρακτηρίσει ο ίδιος ο Τραμπ) της Μέσης Ανατολής που στοιχίζουν αίμα και χρήμα. Από την άλλη, το ιρανικό καθεστώς προσπαθεί να αποφύγει έναν κανονικό πόλεμο που δεν μπορεί να κερδίσει. Η στρατηγική της Τεχεράνης θα δώσει έμφαση στη μεγαλύτερη ενίσχυση των σιιτικών δικτύων, τα οποία υπερβαίνουν σύνορα και ενώνουν λαούς. Σε κάθε περίπτωση, είναι θέμα χρόνου να μειωθεί η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στον Περσικό Κόλπο. Εξάλλου, ο πρόεδρος Τραμπ είχε υποσχεθεί προεκλογικά να επιστρέψουν τα αμερικανικά στρατεύματα από την περιοχή.
Η Αγκυρα θα αδράξει τις ευκαιρίες που θα δημιουργήσει η αμερικανική απαγκίστρωση, προκειμένου να πετύχει τον πραγματικό της στόχο. Η Τουρκία επιδιώκει την επιβολή μιας περιφερειακής ηγεμονίας, ώστε να εξελιχθεί σε έναν αυτόνομο πόλο του διεθνούς συστήματος. Με άλλα λόγια, ο τουρκικός αναθεωρητισμός στην Ανατολική Μεσόγειο ήρθε για να μείνει.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον γεωπολιτικής ρευστότητας, η Αθήνα πρέπει να βρει νέους τρόπους να ενισχύσει τη θέση της. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή ήταν φανερά ελλειμματική. Η περιοχή δεν βρισκόταν μέσα στις προτεραιότητες της Αθήνας. Η προσφυγική κρίση και το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο έρχονται να μας θυμίσουν εμφατικά πως ό,τι συμβαίνει στη Μέση Ανατολή επηρεάζει την ασφάλεια της χώρας μας. Αυτή η πραγματικότητα δεν πρόκειται να αλλάξει τις επόμενες δεκαετίες.
Είναι απαραίτητο να συγκροτηθεί μια νέα ολιστική στρατηγική που θα δίνει έμφαση στην περιφερειακή ασφάλεια και σταθερότητα. Τα τριγωνικά σχήματα συνεργασίας (π.χ. Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ, Ελλάδα – Κύπρος – Αίγυπτος) ήδη λειτουργούν ως ένας βασικός πυλώνας της περιφερειακής αρχιτεκτονικής ασφάλειας. Δεν φτάνει όμως αυτό. Η ελληνική διπλωματία πρέπει να προσεταιριστεί όσες χώρες νιώθουν αποκλεισμένες από τα ενεργειακά τεκταινόμενα (π.χ. Λίβανος, Παλαιστίνη). Η Τουρκία αναζητά εύκολα χειραγωγήσιμους συμμάχους για να προωθήσει τα συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να σέρνεται πίσω από τις εξελίξεις στην περιοχή.
Ο Μάνος Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Αμυντικών Σπουδών του King’s College London και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
