Η Τουρκία χωρίς κλισέ

Ο Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ στην Aγκυρα και ερευνητής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Ο «Σίσυφος στην Ανατολή» βασίζεται στην αρθρογραφία του, αλλά και σε απόσταγμα μελέτης και προσωπικής επαφής περίπου μιας δεκαετίας με το τουρκικό γίγνεσθαι. Γεγονός που καθιστά εκ προοιμίου σημαντικό και, θα τολμούσα να πω, υποχρεωτικό ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για την Τουρκία. Εκατόν πενήντα σημειώματα για τη γείτονα χώρα, μαζί με ισάριθμες φωτογραφίες που τράβηξε ο συγγραφέας αποτυπώνοντας στιγμές που δεν είναι απαραίτητο να έχουν συνέχεια στον χρόνο.

Μέσα από την πορεία του πρωταγωνιστή του βιβλίου, που δεν είναι άλλος από τον «Σουλτάνο» Ταγίπ Ερντογάν, παρακολουθούμε τις εξελίξεις στην Τουρκία μετά την αναρρίχησή του στην εξουσία. Τον αρχικό μεταρρυθμιστικό οίστρο μετά την ανακήρυξη της Τουρκίας ως υποψήφιας για ένταξη χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση τον Δεκέμβριο του 1999 και τις καθυστερήσεις, τις εσωτερικές αντιφάσεις και τελικά την επιβράδυνση που μετετράπη σε ανάσχεση από το 2013 και κορυφώθηκε την επαύριον της απόπειρας πραξικοπήματος τον Ιούνιο του 2016. Παράλληλα ερχόμαστε σε επαφή με τις απογοητεύσεις αλλά και τους αγώνες τόσο των ακτιβιστών όσο και των δημοκρατικών πολιτών, οι οποίοι μέρα με τη μέρα βιώνουν την ταχεία επιδείνωση των δεικτών της τουρκικής δημοκρατίας, την υπονόμευση των επιτευγμάτων της τελευταίας εικοσαετίας και τη διολίσθηση στον αυταρχισμό. Οι τούρκοι δημοκράτες θυμίζουν τον μύθο του Σίσυφου που καταδικάζεται από τους θεούς να σπρώχνει έναν ογκόλιθο από τους πρόποδες στην κορυφή ενός βουνού επί ματαίω, καθώς με το που φθάνει στην κορυφή, ο ογκόλιθος κατρακυλά στο σημείο εκκίνησης. Παρ' ολ' αυτά «οι τούρκοι δημοκράτες διατηρούν την αισιοδοξία τους, διότι ο - μάταιος έστω - αγώνας για την υπεράσπιση και εδραίωση της δημοκρατίας νοηματοδοτεί την ύπαρξή τους». Οπως υποστηρίζει και ο Καμύ, εξάλλου, ο Σίσυφος δεν είναι άξιος λύπησης αλλά θαυμασμού διότι είναι ισχυρότερος από τον ίδιο τον βράχο. Παρά το αέναο και ατελέσφορο του έργου του, η αυτοσυνειδησία κάνει τον Σίσυφο ευτυχισμένο.

Στερεότυπα

Στο βιβλίο ξεχωρίζουν η αντικειμενικότητα, η μετριοπάθεια και η αποφυγή των τετριμμένων κλισέ για την Τουρκία που τόσο έχουμε συνηθίσει στον ελληνικό δημόσιο διάλογο. Αμφισβητεί κάποια στερεότυπα, χωρίς όμως να φτάνει στο άλλο άκρο. Κι αυτό επειδή σχεδόν καθημερινά διαβάζουμε για την Τουρκία, το μέγεθος ωστόσο της αγνοίας μας είναι τεράστιο. Με την ευθύνη πολλών μέσων μαζικής ενημέρωσης αλλά δυστυχώς και κάποιων «ειδικών», σημειώνει ο συγγραφέας: «Ο χύδην λαϊκισμός, όμως, ο ψιμυθιωμένος με τίτλους ακαδημαϊκούς και ευγενείας, είναι ό,τι το αποκρουστικότερο». Δαιμονοποίηση, υπεραπλούστευση, κινδυνολογία, υπερβολές, στερεοτυπικές πεποιθήσεις καθώς και ανακρίβειες περιλαμβάνονται στο σύνηθες μενού για την Τουρκία.

Το ελληνικό κοινό αποδέχεται κυρίως ότι η Τουρκία είναι μια εχθρική χώρα (οτιδήποτε κάνει είναι προκλητικό), καθώς επίσης ότι η μοναδική έγνοια της πολιτικής τάξης είναι να ασχολείται με την Ελλάδα. Ακόμα και για την επένδυση στη Μαρίνα του Φλοίσβου αρκετά ΜΜΕ στην Ελλάδα έκαναν λόγο για «απόβαση των Τούρκων» στο Φάληρο. Αλλο παράδειγμα ήταν η συζήτηση για το ενδεχόμενο επικαιροποίησης της Συνθήκης της Λωζάνης, που χάθηκε στον ορυμαγδό των αντιδράσεων των ελληνικών ΜΜΕ, ενώ πουθενά δεν προέκυπτε ότι η αμφισβήτηση της Συνθήκης ανέκυψε με σκοπό τη διεκδίκηση ελληνικών εδαφών. Οι απόψεις του Ερντογάν στο εν λόγω ζήτημα έχουν διατυπωθεί και στο παρελθόν. Οι σκοποί του είναι αφενός η ιδεολογική αντιπαράθεση με τους κεμαλιστές και αφετέρου οι τουρκικές αξιώσεις στα εδάφη της βόρειας Συρίας και του βόρειου Ιράκ, λόγω της ανάδυσης εκεί κουρδικών πολιτικών οντοτήτων που διεκδικούν αυτονομία ή ανεξαρτησία. Πέρα από την ανάλυση, ο Γρηγοριάδης προχωρά σε συγκρίσεις με την Ελλάδα και προτείνει πολιτικές: για την ανώτατη  παιδεία, το μειονοτικό, την κατασκευή του τεμένους στον Βοτανικό, τις οικονομικές σχέσεις, το Κυπριακό κ.ά.

Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης
Ο Σίσυφος στην Ανατολή
Επίκεντρο, 2018, σελ. 440
Τιμή: 18 ευρώ