Εχοντας διανύσει το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα βιώνουμε, συχνά ανεπίγνωστα αλλά πάντως χωρίς αμφιβολία, τη γένεση ενός «Θαυμαστού Καινούργιου Κόσμου». Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) φαίνεται να εξελίσσεται και να διαδίδεται με ρυθμούς φρενήρεις.
Οι εφαρμογές, που προσφέρονται πλέον και στον μέσο χρήστη, αλλά και ο δημόσιος λόγος γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον πανταχού παρόντα. Με τις επενδύσεις, σε τεχνολογίες και υποδομές να αυξάνονται ραγδαία, τον καταιγισμό των σχετικών ειδήσεων και τον εντεινόμενο ενθουσιασμό των κυβερνήσεων, δεν προκαλεί έκπληξη ότι η ΤΝ εκλαμβάνεται ευρέως ως αναπόφευκτη, ένα πεπρωμένο εξελισσόμενο σε «κανονικότητα».
Η καθηλωτική, δυστοπική προοπτική μιας ανεξέλεγκτης Singularity, όπου η ΤΝ θα ξεπεράσει την ανθρώπινη και η ικανότητα των μηχανών να αυτοβελτιώνονται θα οδηγήσει την κοινωνία, τις δομές και τις σχέσεις της σε μη αναστρέψιμη μεταλλαγή, διασταυρώνεται με μια – απεριόριστη – αισιοδοξία ότι πρόκειται για ένα νέο «κέρας της Αμαλθείας» που θα επιλύσει τα ανθρώπινα προβλήματα. Στη σύζευξη ΤΝ και νευροεπιστήμης εναποθέτουμε τις προσδοκίες μας για την υπέρβαση ακόμη και των βιολογικών περιορισμών μας.
Η ανθρώπινη επιβίωση και εξέλιξη βασίζεται διαχρονικά στην πληροφορία και την εμπειρία, στην επεξεργασία τους, στην προσπάθεια και στον στοχασμό. Η ΤΝ αναλαμβάνει – ταυτόχρονα παρακάμπτει σε μεγάλο βαθμό – την επεξεργασία της πληροφορίας αντανακλώντας τη συλλογική εμπειρία ως «σύνολα δεδομένων», αλλά όχι την εσωτερική διαδικασία που τη μετατρέπει σε σοφία και νέες ιδέες.
Από το «μαύρο κουτί» της – αδιαφανούς – ΤΝ βγήκε το τζίνι (ανεπιστρεπτί) με πολλές υποσχέσεις, αλλά και τον κίνδυνο να το μετατρέψει σε κουτί της Πανδώρας. Χιλιάδες χρόνια τώρα οι άνθρωποι πασχίζουμε να προβλέψουμε, να ελέγξουμε, να διαχειριστούμε το μέλλον, όπως γράφει η Τζένιφερ Γκίντλεϊ στο βιβλίο της «Το μέλλον: μια πολύ σύντομη εισαγωγή» (εκδ. ΠΕΚ, μτφ. Μαρίας Παπαηλιάδη). Το τελευταίο διάστημα δεν είναι διόλου τυχαία η έμφαση σε όρους όπως ανθεκτικότητα στο μέλλον, προετοιμασία για το μέλλον, προόραση. Η ΤΝ μπορεί, πράγματι, να παραγάγει προγνώσεις που θα βοηθήσουν σε αυτό. Ποιο μέλλον από τα πολλά πιθανά, σαγηνευτικά ή απειλητικά, θα επιχειρήσουμε να επιδιώξουμε παραμένει ανθρώπινη, κοινωνική και πολιτική επιλογή.
Το ερώτημα δεν είναι μόνο εάν και πώς μπορούμε να διάγουμε τη ζωή μας στην εποχή των αλγορίθμων, ώστε αυτή να είναι αξιοβίωτη ή – έστω – ανεκτή, αλλά και πώς θα κατανεμηθεί το προσδοκώμενο όφελος στην κοινωνία και στις γενεές; Από ποια αφετηρία και με ποιους στόχους θα επιδιώξουμε να ορίσουμε το μέλλον; Ποια είναι η κοσμοαντίληψη και το κοσμοείδωλό μας; Το ζήτημα δεν τίθεται (μόνο) γενικά και αφηρημένα, εάν δηλαδή ο άνθρωπος θα είναι σε θέση να ελέγξει κάτι που είναι πιο ευφυές από εκείνον αλλά, πολύ συγκεκριμένα, εάν και πώς είναι εφικτή η άσκηση ελέγχου και επιρροής στους – κυρίως ιδιωτικούς – φορείς τεχνολογικής και πληροφοριακής ισχύος που καθορίζουν τη ροή και αξιοποίηση της πληροφορίας και τις τεχνολογικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο σε μια πραγματικότητα που είναι διαρκώς μεταβαλλόμενη, αβέβαια, πολύπλοκη.
Βιβλία, όπως αυτό του Ισαάκ Ασίμοφ («Εγώ, το Ρομπότ», 1942, στα ελληνικά εκδ. Anubis, μτφ. Θωμά Μαστακούρη), κατάφεραν να καλλιεργήσουν την πεποίθηση ότι τα ρομπότ και προοπτικά ό,τι αντιλαμβανόμαστε ως ΤΝ δεν θα ήταν επιβλαβή, εφόσον ενσωματώναμε τους «νόμους» σε αυτά. Είναι εφικτό αυτό; Με την Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AIAct), η Ευρωπαϊκή Ενωση επιδίωξε, με αφετηρία την «ανθρωποκεντρική προσέγγιση», τη σύζευξη ανάπτυξης και προστασίας αξιών και θεμελιωδών δικαιωμάτων, την εξισορρόπηση καινοτομίας και ρύθμισης.
Οι Μακρόν και Μερτς επιβεβαίωσαν πρόσφατα τον στόχο της «ψηφιακής» κυριαρχίας, δηλαδή την ικανότητα της ΕΕ να θέτει – με βάση τις αξίες και τις αρχές της! – τους κανόνες και τις προδιαγραφές, να αποφασίζει και να δρα αυτόνομα σε σχέση με τις ψηφιακές διαστάσεις του μέλλοντος της οικονομίας, της κοινωνίας και της δημοκρατίας. Ωστόσο, λίγες μέρες μετά, το 2025 φαίνεται να κλείνει με την πρόταση Omnibus της ΕΕ που στο όνομα της «απλούστευσης» περιορίζει την εμβέλεια προστατευτικών ρυθμίσεων και δικλίδων ασφαλείας.
Καινοτομία όμως δεν είναι να επενδύεις μόνο στο «γκάζι», αλλά να θέτεις όρια ταχύτητας και να βελτιστοποιείς τα φρένα. Αλλιώς, επιταχύνοντας, μπορεί να σε πετάξει έξω στη στροφή.
← Επιστροφή στο μενού του αφιερώματος
