Μπορεί να μην ματώνουμε, να μην πονάμε πραγματικά, όμως μια σκηνή με βία ή τραυματισμό στο σινεμά μάς κάνει συχνά να σφιγγόμαστε, να στραβώνουμε το πρόσωπο, να φέρνουμε το χέρι στο σημείο όπου «χτύπησε» ο ήρωας. Αυτό το παράξενο φαινόμενο, που μέχρι πρόσφατα προβλημάτιζε τους επιστήμονες, αρχίζει τώρα να εξηγείται μέσα από τη λειτουργία του ίδιου του εγκεφάλου μας.
Όπως δείχνει νέα έρευνα διεθνών πανεπιστημίων, όταν βλέπουμε κάποιον να πονάει, ο εγκέφαλός μας δεν μένει απλώς θεατής. Ενεργοποιεί χάρτες αφής, προσομοιώνει το άγγιγμα, σαν το σώμα να «θυμάται» τον δικό του πόνο. Περιοχές που θεωρούσαμε πως χειρίζονται μόνο την όραση αποδεικνύεται ότι φέρουν «σωματικούς» χάρτες, ικανούς να αντιδράσουν σε εικόνες που απεικονίζουν πόνο. Έτσι, ο εγκέφαλος μεταφράζει αυτό που βλέπουμε σε ένα είδος σωματικού αντίλαλου.
Οι επιστήμονες κατέγραψαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου ανθρώπων που παρακολουθούσαν ταινίες όπου οι ήρωες πληγώνονταν ή έρχονταν σε σωματική επαφή. Παρατήρησαν ότι οι εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με την αφή ενεργοποιούνταν με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιστοιχούν στα μέρη του σώματος όπου κατευθυνόταν το βλέμμα. Αν ένα χτύπημα φαινόταν στο πόδι, «αντιδρούσε» το ίδιο σημείο στον εγκέφαλο· αν το χτύπημα ήταν στο πρόσωπο, τότε ενεργοποιούνταν οι αισθητηριακές ζώνες του προσώπου.
Η σύνδεση όρασης και αφής δεν λειτουργεί μόνο με κατεύθυνση από τα μάτια προς το δέρμα. Όταν κινούμαστε ή ψηλαφούμε στο σκοτάδι, το σώμα βοηθά τον εγκέφαλο να «δει» με την αφή, δημιουργώντας έναν εσωτερικό χάρτη του χώρου. Οι αισθήσεις μας συνεργάζονται στενά, φτιάχνοντας μια ενιαία εικόνα του κόσμου, ακόμη κι αν μέρος αυτής της εικόνας είναι ψευδαίσθηση.
Πέρα από το κινηματογραφικό ή το συναισθηματικό ενδιαφέρον, τα ευρήματα αυτά μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμα για την κατανόηση νευρολογικών και αισθητηριακών διαταραχών, όπως ο αυτισμός. Αν η ικανότητά μας να «συμμεριζόμαστε» τον πόνο ή την αφή του άλλου είναι διαφορετική σε κάποιους ανθρώπους, η έρευνα αυτή ίσως ανοίξει δρόμους για πιο εύκολους και φυσικούς τρόπους διάγνωσης. Το μόνο που θα χρειάζεται, ίσως, θα είναι να παρακολουθήσουμε όλοι μαζί μια ταινία — κι ο εγκέφαλος να πει τα υπόλοιπα.
