Ο Γουίλιαμ Σόμερσετ Μομ (1874-1965) δεν δίστασε, κατά γενική ομολογία, να γυρίσει αποφασιστικά την πλάτη του στις κειμενικές στρατηγικές του μοντερνισμού. Εγραψε με σπάνια συνέπεια ύφους, όντας επαρκέστατος μελετητής της ανθρώπινης ιλαροτραγωδίας στο σύνολό της. Ηταν, άλλωστε, συν τοις άλλοις, προσοντούχος γιατρός χειρουργός. Σύμφωνα μάλιστα με τους «Times», «υπήρξε ο μοναδικός συγγραφέας της γενιάς του που χάρισε καταξίωση και λάμψη στην αγγλική λογοτεχνία». Σημειώνεται ότι επηρέασε, μεταξύ άλλων, τον Τζορτζ Οργουελ, τον Αντονι Μπέρτζες και τον Ιαν Φλέμινγκ. Γνωρίζουμε ότι η ζωή στις παρυφές ή και στα ενδότερα της λεγόμενης εξωτικής ζώνης αποτελεί, ως γνωστόν, συναρπαστική μυθιστορηματική ύλη. Εξ ορισμού μάλιστα. Ανάλογα ισχύουν και για τη διαβίωση σε νησιά, πυκνοκατοικημένα ή μη, όπου οι κατά καιρούς αποικιοκράτες διεκδίκησαν και κατά κανόνα απέκτησαν το παν ή σχεδόν το παν έναντι ελάχιστης, συνήθως, αμοιβής. Στο «Βαμμένο πέπλο», το οποίο, ας τονιστεί, μεταφέρεται σήμερα άψογα στη γλώσσα μας, τόσο το Χονγκ Κονγκ όσο και ένα άλλο σημείο της αχανούς σινικής ενδοχώρας καθίστανται, αντιστοίχως, από απλές κουκκίδες στον παγκόσμιο χάρτη, παράγοντες του τραγικού, ήτοι οιονεί πρόσωπα. Συνομιλούν με τους μυθιστορηματικούς ήρωες. Ενίοτε τους διαβρώνουν, ορισμένους τους παραμορφώνουν, άλλους τους διευκολύνουν να ωριμάσουν. Κάθε στοιχείο του έξω, κάθε όψη του τοπόσημου επιδρά την κατάλληλη στιγμή στο είναι. Το επέκεινα μεταλλάσσεται έτσι, προς ομολογούμενο άμεσο όφελος της ανάγνωσης, σε μία ακόμη Terra Cognita. Τα αφηγηματικά πρόσωπα δρουν σε συνάρτηση με τις χωροταξικές συντεταγμένες. Το πάθος βιώνεται κατά συνέπεια σε απόλυτη μορφή. Η καταστροφή ή η αυτοκαταστροφή του υποκειμένου προκύπτει, συν τοις άλλοις, από την ανεμπόδιστη επίδραση των εδαφών, των ανέμων και των υδάτων. Οι τόποι στο παρόν έργο είναι εν ολίγοις οι συγκεκριμένες, οι απτές εκδοχές της ίδιας της Μοίρας.

Σχολείο λυσιτελούς αφήγησης

Μια εξόφθαλμα απλή ιστορία, ένα κοινότοπο οικογενειακό ρομάντζο αναβαθμίζεται εδώ σε πρότυπο κειμενικών εμπεδώσεων. Η συγκίνηση την οποία προκαλεί από σελίδα σε σελίδα οφείλεται ασφαλώς στο δεύτερο, στο εμφανώς πολύσημο εννοιολογικό του πεδίο. Οντας ευκολοδιάβαστο το μυθιστόρημα αυτό, συνιστά ταυτοχρόνως υπόδειγμα, μεταξύ άλλων, λειτουργικών ανατροπών. Η δε γερή δομή του, η ακριβολόγος γραφή, η υποδειγματική προβολή όλων ανεξαιρέτως των πτυχών εκάστου κύριου χαρακτήρα και η ασφαλής πορεία προς το πράγματι απρόσμενο πέρας του καθιστούν το μυθιστόρημα αυτό Σχολείο λυσιτελούς αφήγησης. Παραμένει ανοικτό προς όλους εκατό χρόνια μετά τα εγκαίνιά του στη βρετανική μυθοπλαστική σκηνή.

Η νεαρή Κίτι Φέιν του «Βαμμένου πέπλου», η εντυπωσιακή, πλην όμως ανώριμη σύζυγος του μικροβιολόγου Γουόλτερ Φέιν, ανικανοποίητη προφανώς από τον άστοχο, καταφανώς βεβιασμένο γάμο της, ερωτεύεται τον σεξουαλικά απροσμάχητο, επίσης παντρεμένο, Τσαρλς Τάουσεντ. Εναν αρχετυπικό εραστή, ο οποίος εξειδικεύεται να προσφέρει ηδονή κατά βούληση. Η εκδίκηση του απατημένου συζύγου είναι ενδεικτική του σαρωτικού άγους που ξεσπά. Η Κίτι υποχρεώνεται να ακολουθήσει τον Γουόλτερ, ο οποίος πράγματι δεν χρειάζεται τη μεσολάβηση ή την παρότρυνση ενός άλλου Ιάγου, σε μια απομακρυσμένη περιοχή στο εσωτερικό της Κίνας, στο Μέι Ταν Φου, το οποίο μαστίζεται από μια φονική επιδημία χολέρας. Εκεί, τον οριστικό αφανισμό της πρωταγωνίστριας του δράματος, η οποία αθέτησε πανηγυρικά τις γαμήλιες υποσχέσεις της, τον απειλεί όχι ένα εκδικητικό και αιμοβόρο ανθρώπινο ον, αλλά ένα αόρατο μισάνθρωπο κατιτί. Ενα απλό μικρόβιο. Ετσι ακριβώς σχεδίασε την τιμωρία του ο κάποτε εγκρατής, ευγενικός και μειλίχιος μικροβιολόγος. Η νεύρωση της εκδίκησης τον οδηγεί στα άκρα. Δεν ξέρει βέβαια ότι αυτός τελικά θα ηττηθεί κατά κράτος από ό,τι τόσο υστερικά σχεδίασε. Εδώ η εξιστόρηση εννοείται ότι κλείνει το μάτι στο σαιξπηρικό καταπίστευμα των αντιστροφών, των αντιμεταθέσεων και των σπασμωδικών λαθών.

Αλυσιδωτές αντιδράσεις

Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις της Κίτι Φέιν, αβίαστες, καθ’ όλα πειστικές, μας προϊδεάζουν για την άμεση υπαγωγή της στο πεδίο του Κακού. Η όλη περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι μια άλλη μορφή της Κόλασης. Αλλωστε από το «Καθαρτήριο» της «Θείας Κωμωδίας», ομολογεί ο ίδιος ο συγγραφέας, εμπνεύστηκε το παρόν έργο. Συγκεκριμένα, από τους στίχους 130-136 του πέμπτου μέρους. Εκεί μαθαίνουμε ότι μια κάποια Pia dei Tolomei από τη Σιένα, παντρεμένη με έναν Γουέλφο από τη Μαρέμα, έχει υποπέσει στο αμάρτημα της μοιχείας, όπως τουλάχιστον φρονεί ο άντρας της. Ο οποίος θα αποφασίσει στη συνέχεια να την περιορίσει στο κάστρο του, στην προαναφερόμενη Μαρέμα, βέβαιος ότι θα αποβιώσει μαθηματικά εκεί, λόγω των επιβλαβών αναθυμιάσεων του στοιχειωμένου τόπου. Επειδή όμως η γυναίκα του παραμένει απρόσβλητη, δείχνοντας εξαιρετική αντοχή και πείσμα επιβίωσης, ο αποτρελαμένος σύζυγος θα την εκπαραθυρώσει χωρίς δεύτερη σκέψη.

Η µεταµόρφωση

Στο μεταίχμιο της φθοράς και της κάθαρσης

Τους ισχυρούς ψυχοσωματικούς κραδασμούς της Κίτι Φέιν τούς διαδέχονται, έπειτα μάλιστα από παρεμβολές διαφόρων σταδίων ωριμότητας, οι ποθητές στοχαστικές προσαρμογές. Η άκρως ευεργετική καταλλαγή συνιστά στην προκειμένη περίπτωση υπόθεση καταλυτικής σύγκλισης με την ετερότητα. Ο,τι ακριβώς, από μια πρώτη ματιά, φαντάζει απόκοσμο, επικίνδυνα αινιγματικό ή τελεσίδικα εναντιωματικό για την ηθική εξέλιξη της ύπαρξης, αποδεικνύεται, στην κατακλείδα του παρόντος έργου, φίλιο κι ευεργετικό. «Η εντύπωση θα μπορούσε ωραιότατα να είναι ακριβέστερη από τη γυμνή αλήθεια» έχει αποφανθεί αλλού ο εν λόγω συγγραφέας. Η απροσδόκητη συναναστροφή της μαρτυρικής ηρωίδας με καλόγριες του καθολικού δόγματος, οι οποίες αγόγγυστα προσφέρουν καθημερινά τις υπηρεσίες τους στην καρδιά του απόκοσμου, φονικού Μέι Ταν Φου, θα τη μεταμορφώσει ολοσχερώς. Εκεί θα ανακαλύψει ότι είναι καθ’ όλα δυνατή η αυθυπέρβαση του εγώ.

Ο δημιουργικός μοναχισμός συνιστά την αφορμή για την τελική, σωτήρια μεταστροφή της Κίτι Φέιν, ήδη εγκύου. Η ευεργετική αυτή φώτιση, ό,τι οι Ιάπωνες αποκαλούν σατόρι, συντελείται στο μεταίχμιο της φθοράς και της τελεσίδικης κάθαρσης αυτής της σφοδρά ταλανιζόμενης γυναίκας. Η μοιχαλίδα προάγεται σε Υπαρξη. Εδώ «Το βαμμένο πέπλο» συναντά το τελευταίο μέρος του θεμελιώδους έργου του Αρθούρου Σοπενχάουερ (1788-1860) που φέρει τον τίτλο «Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση». Εκεί εξαίρεται, ως γνωστόν, το ιδεώδες του ιδανικού μοναχού, ο οποίος έχει μάθει να χειρίζεται αποτελεσματικά το διακύβευμα της Επιθυμίας. Οσο για το πέπλο του τίτλου, θα ισχυριζόμουν ότι ανάγεται εμμέσως πλην σαφώς όχι μόνο στο «painted veil» του πρώτου στίχου ενός άτιτλου σονέτου του Σέλεϊ (Percy Bysshe Shelley, 1792-1822), αλλά στο περιώνυμο πέπλο Μάγια των ινδουιστών, το οποίο μας εμποδίζει, εκ γενετής μάλιστα, να αντικρίσουμε το όντως ον. Συγκρατώ ότι είναι λίαν εμπεριστατωμένος ο πρόλογος του Σταύρου Ζουμπουλάκη.

Somerset Maugham

Το βαμμένο πέπλο

Πρόλογος: Σταύρος Ζουμπουλάκης

Μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου

Εκδ. Μεταίχμιο, 2018, σελ. 318

Τιμή: 15,50 ευρώ

Τελευταία Νέα