Προκαλεί φτώχεια ο καπιταλισμός;

Συχνά ο καπιταλισμός κατηγορείται για πολλά πράγματα, για τη φτώχεια, την ανισότητα, την ανεργία, ακόμη και την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Οπως είπε σε πρόσφατη ομιλία του ο Πάπας Φραγκίσκος, «αυτό το σύστημα είναι πλέον ανυπόφορο για τους αγρότες, τους εργαζομένους, τις κοινότητες, τους ανθρώπους. Η ίδια η Μητέρα Γη, όπως θα έλεγε και ο Αγιος Φραγκίσκος, το θεωρεί ανυπόφορο».

Αλλά είναι άραγε τα προβλήματα που αναστατώνουν τον Πάπα Φραγκίσκο η συνέπεια αυτού που αποκαλούμε «αχαλίνωτος καπιταλισμός»; Ή αντίθετα, φταίει ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται ο καπιταλισμός;

Η απάντηση βρίσκεται στη Λατινική Αμερική, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τελευταίως στην Ασία. Για να γίνει αντιληπτό τι εννοώ, ας θυμηθούμε πώς ο Καρλ Μαρξ είχε φανταστεί το μέλλον. Ο ιστορικός ρόλος του καπιταλισμού ήταν η αναδιοργάνωση της παραγωγής. Τα μέσα παραγωγής θα έπαυαν να ανήκουν πλέον σε όσους κάνουν τη δουλειά (εργαζομένους, τεχνίτες, αγρότες), αλλά θα συγκεντρώνονταν στο κεφάλαιο. Οι εργαζόμενοι θα κατείχαν μόνο τη δική τους εργασία, την οποία θα αναγκάζονταν να ανταλλάξουν για έναν πενιχρό μισθό. Με όλες τις «παλαιές» κοινωνικές τάξεις να έχουν μετατραπεί σε μία, την εργατική, και όλα τα μέσα παραγωγής να έχουν συγκεντρωθεί στα χέρια του κεφαλαίου, μια επανάσταση του προλεταριάτου θα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε έναν κόσμο τέλειας δικαιοσύνης.

Ξέρουμε τώρα, καθώς το μελάνι στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο έχει στεγνώσει, ότι οι μισθοί στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ακολούθησαν μια άνοδο 160 ετών, με συνέπεια να δημιουργηθεί η μεσαία τάξη που αγόρασε αυτοκίνητα, πήρε σπίτια με δάνειο, έχει συντάξεις.

Στη Δύση και τις αναδυόμενες οικονομίες η μεταμόρφωση αυτή επιτεύχθηκε από την αναδιοργάνωση της παραγωγής, που επέτρεψε μια πρωτοφανή αύξηση στην παραγωγικότητα. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο όμως, ο καπιταλισμός δεν έχει ακόμη φτάσει. Οι φτωχότερες χώρες του πλανήτη δεν διαπνέονται από αφελή εμπιστοσύνη στον καπιταλισμό, αλλά από απόλυτη δυσπιστία σε αυτόν, που οδηγεί σε βαριά κυβερνητική παρέμβαση και ρύθμιση των επιχειρήσεων.

Σωστά ο Πάπας εστιάζει την προσοχή στα δεινά των φτωχότερων λαών. Η δυστυχία τους ωστόσο, δεν οφείλεται στον αχαλίνωτο καπιταλισμό, αλλά σε έναν καπιταλισμό που χαλιναγωγήθηκε με λάθος τρόπο.