Οι Δαιμονισμένοι του Βιετνάμ

Η ιστορία ξεκινάει το 1963 και φτάνει μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 με ελάχιστους ακόμη ζωντανούς από τους ανθρώπους που πρωταγωνιστούν. Βασικός χαρακτήρας ο συνταγματάρχης Σαντς, ένας άνθρωπος που καταφεύγει στον πόλεμο γιατί εκεί υπάρχει το απόλυτο κακό και η τέλεια δικαιολογία για να γυρίσει την πλάτη του στα υπόλοιπα. Εκκεντρικός, σκληροτράχηλος, ψυχωτικός, διευθύνει τις Στρατιωτικές Ψυχολογικές Επιχειρήσεις, υποθετικές ασκήσεις ψυχολογικού πολέμου. Αντίπαλός του ο κομμουνισμός και οι Βιετκόνγκ. «Αυτή η γη είναι ο μύθος τους. Εισβάλλουμε σ’ αυτή τη γη, εισβάλλουμε στην καρδιά τους, στον μύθο τους, στην ψυχή τους. Κι αυτή είναι η αποστολή μας: να διεισδύσουμε στον μύθο της γης».

Ο ανιψιός του ο Σκιπ, που εργάζεται στην CIA και πληρώνεται από το Ιδρυμα Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, μια βιτρίνα της υπηρεσίας, είναι ο κυρίως συνομιλητής του αλλά και αυτός που αναλαμβάνει να αποκωδικοποιήσει το πληροφοριακό υλικό του συνταγματάρχη καλά φυλαγμένο σε τρία μεταλλικά κιβώτια. Κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς περιέχουν, η αμφιβολία πλανάται διαρκώς όχι μόνον για το περιεχόμενο αλλά για τις προθέσεις των άλλων συνεργατών που αλληλοϋπονομεύονται διαρκώς. Ο Σκιπ συγκρούεται με τους προϊσταμένους του αλλά και με τον θείο του που χάνεται ξαφνικά ή σκοτώνεται ενώ ο μύθος του συντηρείται στο Σιδηρούν Τρίγωνο. Είναι άλλο ένα διπλό παιχνίδι του Σαντς; Στον περίγυρο κυκλοφορούν επίσης διπλοί ντόπιοι πράκτορες, ιεραπόστολοι που δολοφονούνται ανεξήγητα, κυρίες σε διφορούμενες ανθρωπιστικές αποστολές, αμερικανοί στρατιώτες που δοκιμάζουν την έξοδό τους στον κόσμο μέσα στην αδιάβατη ζούγκλα και στα λασπερά ποτάμια. Γιατί εκεί τους προσφέρεται μια «οικογένεια πιο βαθιά απ’ το αίμα».

Για τους αμερικανούς στρατιωτικούς ο πόλεμος αυτός «είναι ένας ροκ εντ ρολ πόλεμος, το μέρος είναι η Ντίσνεϊλαντ με LSD». Μια ζώνη εμπόλεμη όπου δεν μετράει κανείς, όπου μερικοί δεν συνειδητοποιούν σε ποια χώρα βρίσκονται, αισθάνονται όμως σαν το σπίτι τους.

Εδώ επικεντρώνεται και το μυθιστόρημα: όχι τόσο σε περιγραφές μαχών αλλά στις ενδιάμεσες εμπόλεμες ζώνες, σε ιδεολογικές φρεναπάτες όπου κυριαρχούν ιδεοληψίες και συμβολισμοί. Οι σήραγγες, βαθιά στη γη, που χαρτογραφούνται με το «Σχέδιο Λαβύρινθος» από την υπηρεσία του Σαντς είναι γεμάτες τέρατα και διαμελισμένα πτώματα. Ο λαβύρινθος όμως εξέρχεται και από την κόλαση της γης και εισέρχεται στις κατακόμβες του ανθρώπινου μυαλού. Το «Δέντρο του Καπνού», η επιχείρηση ψυχολογικού πολέμου, δεν συγκεκριμενοποιείται ποτέ. Είναι μια φράση από την Γραφή, ο στύλος καπνού, η ατμίδα καπνού, η φωτιά της καταστροφής αλλά και το καθοδηγητικό φως για την λειτουργία μιας υπηρεσίας που δεν έχει ούτε γραφείο ούτε πεδίο. «Είναι κάπου έξω στις ζούγκλες του ρομαντισμού και της ψύχωσης». Η ηθική των ηρώων αυτού του βιβλίου, η αμαρτία, η θυσία, η προδοσία κατακερματίζονται σε μια προσωπική αποκάλυψη με πολλές δόσεις θρησκοληψίας. Οι δαιμονισμένοι του Βιετνάμ είναι οι ίδιοι με εκείνους του Ιράκ και του Αφγανιστάν και κάθε πολέμου που ξεπερνάει τα γεωγραφικά και διανοητικά όρια που τους αντιστοιχούν.

Ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος, ο Ντένις Τζόνσον γεννήθηκε το 1949 στο Μόναχο και μεγάλωσε στο Τόκιο, στη Μανίλα και στην Ουάσιγκτον. Είναι πτυχιούχος του Πανεπιστημίου της Αϊόβα κι έχει βραβευτεί από το περιοδικό «Paris Review» και άλλα λογοτεχνικά ιδρύματα. Στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα είχε δάσκαλο στη δημιουργική γραφή και στο ποτό τον Ρέιμοντ Κάρβερ. Ξεκίνησε άσχημα από μικρός, όταν ζούσε στις Φιλιππίνες με τον διπλωμάτη πατέρα του και στη συνέχεια βγήκε ανέστιος στους δρόμους και κατέφυγε στα ναρκωτικά. Προσωπικές περιπλανήσεις και περιπέτειες γραφής έφεραν τα γραπτά του στο «New Yorker» και στο «Esquire».

Η συλλογή διηγημάτων «Jesus’s son» (1993) γυρίστηκε ταινία το 1999 και αναφέρεται σε εκείνες τις δύσκολες εμπειρίες, ο τίτλος μάλιστα προέρχεται από τραγούδι «Heroin» του Λου Ριντ. Συγγραφείς όπως ο Φίλιπ Ροθ και ο Τζόνοθαν Φράνζεν τον επαινούν. Ταυτόχρονα ο Τζόνσον έκανε και μια περιπετειώδη δημοσιογραφική καριέρα καλύπτοντας αποστολές σε πολύ αιματηρά σημεία του πλανήτη, όπως η Λιβερία τον καιρό του εμφυλίου και το Ιράκ.

Το 2007 το «Δέντρο από καπνό» βραβεύτηκε με το National Book Award. Το βραβείο παρέλαβε η σύζυγός του Σίντι καθώς εκείνος έλειπε σε δημοσιογραφική αποστολή στο Ιράκ. Στα ελληνικά μεταφράστηκαν τρία μυθιστορήματά του, «Αγγελοι», «Τ’ αστέρια το απομεσήμερο», «Φισκαντόρο» (Ζαχαρόπουλος).