ΟΤΑΝ Ο ΑΡΤ ΣΠΙΓΚΕΛΜΑΝ ΚΕΡΔΙΖΕ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΥΛΙΤΖΕΡ ΠΡΙΝ
ΑΠΟ 20 ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΟΥΣ, ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ
ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΣΤΑ ΝΑΖΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ,
ΑΝΟΙΓΕ ΤΗΝ ΠΟΡΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ
ΩΣ ΜΕΣΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΙΟ ΣΚΟΤΕΙΝΩΝ ΣΕΛΙΔΩΝ ΤΗΣ
ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΕΝΑ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΟ
ΙΣΡΑΗΛ ΕΔΡΑΙΩΝΕΙ ΤΟ GRΑΡΗΙC ΝΟVΕL ΑΚΟΜΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ
ΩΣ ΟΧΗΜΑ ΜΝΗΜΗΣ
Graphic novels κάθε λογής έχουν κατακλύσει τα βιβλιοπωλεία αναδεικνύοντας το «κόμικς για μεγάλους» σε ένα ιδιαίτερα δημοφιλές είδος. Αυτή η τάση δεν είναι απλά ένα εμπορικό πυροτέχνημα ούτε σχετίζεται αποκλειστικά με προϊόντα όπως οι πολυδιαφημισμένοι 300. Ο φημισμένος θεωρητικός Έντουαρντ Σαΐντ λ.χ. προλογίζοντας το κόμικς του Τζο Σάκο σχετικά με οδυνηρές ανθρώπινες ιστορίες από την Παλαιστίνη εξήρε τη μοναδική ικανότητα των graphic novels να διεισδύουν στη ζωή καθημερινών ανθρώπων σε αντίθεση με την πλειοψηφία των παραδοσιακών κόμικς που βασίζονταν στις υπερφυσικές ικανότητες των ηρώων τους και το χάπι εντ, έχοντας ως πρωταρχική λειτουργία την εφηβική ψυχαγωγία.

Δύο πρόσφατα παραδείγματα από τη Μέση Ανατολή, το Περσέπολις της Ιρανής Μαργιάν Σατράπι και το Βαλς με τον Μπασίρ του Ισραηλινού Άρι Φόλμαν, εδραιώνουν το graphic novel ακόμη περισσότερο ως μια μορφή αυτοβιογραφίας και εναλλακτικής ιστορικής αφήγησης. Ενώ όμως η Σατράπι διατηρεί ζωντανές αναμνήσεις από την εποχή που πραγματεύεται και τη δύσκολη ενηλικίωσή της στον απόηχο της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979, το πρόβλημα του Φόλμαν και η αφετηρία της αφήγησής του είναι πως είκοσι έξι χρόνια μετά τον πόλεμο του Λιβάνου το 1982 αδυνατούσε να ανακαλέσει οποιαδήποτε ανάμνηση από τα γεγονότα όπου συμμετείχε. Για να αντιμετωπίσει αυτή την απόλυτη απώθηση της μνήμης ο σκηνοθέτης αποφάσισε να διεξαγάγει μια έρευνα που θυμίζει σε πολλά τη μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας: συνέλεξε μαρτυρίες εννέα Ισραηλινών που πολέμησαν μαζί του στον Λίβανο, όπου κατακρεουργήθηκαν 3.000 άμαχοι Παλαιστίνιοι στα προσφυγικά στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα από χριστιανούς φαλαγγίτες με την άμεση συνεργία του ισραηλινού στρατού. Σε ένα είδος «αυτοβιογραφίας» μιας ολόκληρης γενιάς, ο Ισραηλινός καλλιτέχνης χρησιμοποιεί ιστορίες άλλων για να φωτίσει τη δική του μνήμη και τούμπαλιν. Η ατομική μνήμη συναντά τη συλλογική, ενώ το τραύμα δεν είναι απλά μέρος αλλά φορέας της πλοκής. Τα αισθήματα ενοχής, η αδυναμία επαφής με τον παρελθόντα εαυτό αλλά και η εξερεύνηση των θεραπευτικών ιδιοτήτων της εικονογράφησης καθιστούν τον ρόλο της υποκειμενικότητας και της μνήμης στην ανακατασκευή του παρελθόντος καταλυτικό. Σε αντίθεση με την πρακτική της ιστοριογραφίας, εδώ ο ρόλος του δημιουργού- αφηγητή δεν αποκρύπτεται αλλά υπερτονίζεται: η προσωπικότητά του, η ιδιαίτερη κουλτούρα του, καθώς και ο ρόλος του ίδιου του μέσου που χρησιμοποιεί είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία που αφηγείται. Επιπλέον, η προσέγγιση της μνήμης δεν είναι μονοδιάστατη αλλά γίνεται με συνείδηση των αλλοιώσεων, των απωθήσεων και των προβολών.

«Πυκνή περιγραφή»

Η απεικόνιση της εποχής μέσα από τον υποκειμενικό φακό οδηγεί σε ένα είδος «πυκνής περιγραφής», όπου η παρούσα ανάμνηση και το παρελθόν βίωμα αναμειγνύονται σε ένα παιχνίδι όπου κανένα από τα δύο δεν θεωρείται πιο αξιόπιστο ή ακριβές αποτύπωμα από το άλλο. Δεν γίνεται σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, όπως δεν γίνεται διαφοροποίηση ανάμεσα στις μνήμες του ήρωα και τις μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις. Με άλλα λόγια, δεν προτείνεται κάποια περισσότερο ή λιγότερο αληθοφανής εξήγηση, αντίθετα τοποθετούνται όλες στο ίδιο επίπεδο. Μοναδική εξαίρεση η στιγμή της τελικής σφαγής, όπου ο Φόλμαν αλλάζει τρόπο αφήγησης και από το σχέδιο περνάει στην πραγματική φωτογραφική εικόνα, δηλώνοντας πως η ίδια η σφαγή των Παλαιστινίων δεν είναι μέρος μιας υποκειμενικής αναπαράστασης αλλά ένα αδιάψευστο γεγονός.

Όπως και στο Περσέπολις, έτσι και εδώ το σχέδιο αναδεικνύεται σε εξέχοντα φορέα μνήμης. Παρόντα και συχνά ανατρεπτικά είναι επίσης το δηκτικό χιούμορ και η ειρωνεία. Βλέπουμε τον τότε υπουργό Άμυνας του Ισραήλ και άμεσα εμπλεκόμενο στα γεγονότα Αριέλ Σαρόν να τρώ

Αri Folman, David Ρolonsky

WΑLΤΖ WΙΤΗ BΑSΗΙR Α LEBANON WΑR SΤΟRΥ

ΕΚΔ. ΜΕΤRΟΡΟLΙΤΑΝ ΒΟΟΚS, 2009, ΣΕΛ. 120,

ΤΙΜΗ: 22 ΕΥΡΩ

ει την ομελέτα του την ώρα που μαίνονται οι μάχες έξω από τη Βηρυτό, τον κεντρικό ήρωα να επιστρέφει με άδεια στο Τελ Αβίβ για να ανακαλύψει πως η ζωή εκεί συνεχίζεται στους γνωστούς ρυθμούς σα να μην έχει αλλάξει τίποτα, ενώ σε μιαν άλλη στιγμή Ισραηλινοί στρατιώτες και Λιβανέζοι χωρικοί σκοτώνονται υπό μορφή σλάπστικ.

Ερωτήματα

Βεβαίως, γεννιούνται ερωτήματα σχετικά με την αδυναμία του όλου εγχειρήματος να προσεγγίσει την υποκειμενικότητα των θυμάτων, αλλά εδώ και πάλι το Βαλς με τον Μπασίρ λειτουργεί περισσότερο ως καθρέφτης της μνήμης/αμνησίας του δημιουργού του και της γενιάς του, παρά ως προσπάθεια αποτύπωσης ετερόκλητων εμπειριών. Ενστάσεις μπορούν να διατυπωθούν και όσον αφορά τις πολιτικές προεκτάσεις της απώθησης, που θυμίζουν το αμερικάνικο σύνδρομο του Βιετνάμ, τις φροϋδικές υπεραπλουστεύσεις σχετικά με την ανάκληση της μνήμης αλλά και τις αδυναμίες του βιβλίου σε σχέση με την ταινία animation από την οποία προήλθε. Παρ΄ όλα αυτά, η συνεισφορά του Μπασίρ είναι πως καταφέρνει να φωτίσει με εξαιρετικό τρόπο όχι μόνο τη φυσική αλλά και την ψυχολογική πραγματικότητα μιας αιματηρής συμπλοκής που είναι δραματικά επίκαιρη.

Τελευταία Νέα