Η ΗΘΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΣΩΣΗ
ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ Ο ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΥΦΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΤΑ ΣΥΝΤΟΜΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΧΑΤΖΗΤΑΤΣΗ ΣΕ ΜΙΑΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΤΕΡΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ
Με τον τίτλο Ασκήσεις μνήμης επανεκδόθηκαν σε ενιαίο τόμο οι δύο συλλογές σύντομων αφηγημάτων, Έντεκα Σικελικοί Εσπερινοί (1997) και Στη σφενδόνη (2000), με τις οποίες εμφανίστηκε στα γράμματα ο Τάσος Χατζητάτσης. Ο Θεσσαλονικιός οδοντίατρος, γεννημένος το 1945, εξέδωσε το πρώτο βιβλίο του το 1997, σε ηλικία 52 ετών (είχε προηγηθεί η δημοσίευση πεζογραφημάτων του σε περιοδικό το 1984), ανατρέποντας την επικρατούσα τάση της νεανικής εμφάνισης και καταξίωσης στη σύγχρονη λογοτεχνική σκηνή. Με τα 11 + 11 αφηγήματα εκείνων των βιβλίων του, κείμενα που στην επανέκδοσή τους αθροίζονται σε μόλις 167 σελίδες και χαρακτηρίστηκαν από την κριτική κατά σύμβαση διηγήματα, με βασικό κριτήριο τη μικρή έκτασή τους, ο Χατζητάτσης αναγνωρίστηκε σχεδόν αμέσως ως ένας από τους αξιολογότερους πεζογράφους της τελευταίας δεκαετίας. Τις συλλογές διηγημάτων ακολούθησαν τα δύο βιβλία του, Σα σπασμένα φτερά (2003) και Μονόξυλο στο ποτάμι (2006), που επίσης κατά σύμβαση μπορούν να θεωρηθούν μυθιστορήματα, παρά την αποσπασματική ή σπονδυλωτή διάρθρωσή τους, λόγω κυρίως του ενιαίου χαρακτήρα των αφηγούμενων ιστοριών.

Διαβάζοντας από την απόσταση μιας δεκαετίας τις Ασκήσεις μνήμης του Χατζητάτση, επαληθεύουμε τις στέρεες αρετές τους, οφειλόμενες ιδίως στον τρόπο με τον οποίο συλλειτουργούν εκφραστικά και θεματικά στοιχεία, έτσι όπως υποδεικνύεται από τον εύστοχο νέο τίτλο τους. Πρόκειται, δηλαδή, από τη μια, για ασκήσεις γραφής ενός πεζογράφου με λόγια συγκρότηση που τα γραπτά του διαπλέκονται σε ένα σύνθετο δίκτυο αρκετά εκλεπτυσμένων διαλογικών σχέσεων με πολλά παλαιότερα, ποικίλης φύσεως, ιδίως όμως ποιητικά κείμενα. Ο διακριτικός χρωματισμός του λόγου του Χατζητάτση με νησίδες ποιητικής, ενίοτε κρυπτικής έκφρασης, όπου η χρήση της γλώσσας είναι καθαρά μεταφορική, συνιστά το βασικότερο ίσως γνώρισμα του ύφους του, ανεξάρτητα από τις αρκετές επιμέρους ειδολογικές τάσεις των κειμένων του. Ηθογραφικού χαρακτήρα ρεαλιστικά διηγήματα («Το περιστέρι») συνυπάρχουν με κείμενα μαγικού ρεαλισμού («Έρος, έροτος, έρω, αίρων»), με γραπτά που ανατρέχουν στο καταγραφικό ύφος παλιών χρονικών («Ο Καπετάν») και με πειραματικά αφηγήματα όπου αναμειγνύονται οι αφηγηματικές φωνές και συμπλέκονται οι χρόνοι («Πότνα Ρέα»). Ο αφηγηματικός αυτός λόγος φαίνεται να ωρίμασε για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ιδιωτικό χώρο μιας ασκητικής και συνάμα απολαυστικής σχέσης με τη γραφή, μακριά από την συνήθως διαβρωτική ατμόσφαιρα της δημοσιότητας. Αριστερή σκοπιά

Συγκρίνοντας τα «διηγήματα» με τα «μυθιστορήματα» του Χατζητάτση διαπιστώνω ότι οι σύντομες φόρμες έδωσαν στον συγγραφέα αφενός μεγαλύτερη ευχέρεια για ό,τι κατά συνθήκη ονομάζουμε αφηγηματικούς πειραματισμούς (με αισθητή την υποχώρησή τους στη δεύτερη συλλογή), αφετέρου τη δυνατότητα για την οργανική και πρωτότυπη μείξη εκφραστικών και θεματικών υλικών που, εκ πρώτης όψεως, φαίνονται ασύμβατα μεταξύ τους. Στα μυθιστορήματά του ο Χατζητάτσης καλλιεργεί τα ίδια, διακριτικά χαρακτηριστικά της γραφής του και αρδεύεται από την ίδια πηγή εμπειριών. Σταθερή, επίσης, παρέμεινε η στόχευσή του να αποτυπώσει την πορεία της ελληνικής κοινωνίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες μέσα από τις συλλογικές αντιφάσεις και συγκρούσεις της. Αν η θεματική πορεία του Χατζητάτση από τα διηγήματα στα μυθιστορήματα μπορεί ίσως να συνοψιστεί με τη φράση της Θεοδοσοπούλου «από τη νοσταλγία της γενέθλιας πόλης και της εφηβείας στην αδυσώπητη πραγματικότητα της ζωής», η διαδρομή του, θεωρημένη από εκφραστική σκοπιά, παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς ο συγγραφέας μετέβη από τα μικρά κείμενα που περισσότερο εμβαθύνουν και σχολιάζουν τις εσωτερικές λειτουργίες της λογοτεχνίας και λιγότερο την εξωτερική πραγματικότητα, στα μεγάλα γραπτά ιστορικής συνείδησης με την έννοια του σύγχρονου ιδεολογικοπολιτικού στοχασμού για το παρελθόν και το παρόν μας. Λιγότερο για τα διηγήματα και περισσότερο για τα μυθιστορήματα του Χατζητάτση διατυπώθηκε η επιφύλαξη ότι ο συγγραφέας ξαναπιάνει τα ίδια, πολυχρησιμοποιημένα- από ορισμένους πεζογράφους μέχρι εξαντλήσεως- θέματα της μεταπολεμικής και της πρώτης μεταπολιτευτικής πεζογραφίας. Μάλιστα αυτά τα θέματα, παρατήρησαν ορισμένοι, τα χειρίζεται από την διακριτά αριστερή ιδεολογική σκοπιά της γενιάς του, της γενιάς του 1960, εκφράζοντας την ίδια μοιρολατρική και πεσιμιστική διάθεση. Αυτή, όμως, η επιφύλαξη αίρεται από την πρωτοτυπία του ύφους του και από τον υψηλό βαθμό αυτεπίγνωσης και πρωτοτυπίας των αφηγηματικών τεχνικών του.

Τάσος Χατζητάτσης

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ

ΕΝΤΕΚΑ ΣΙΚΕΛΙΚΟΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΙ ΣΤΗ ΣΦΕΝΔΟΝΗ

ΕΚΔ. ΠΟΛΙΣ 2008, ΣΕΛ. 167, ΤΙΜΗ: 14 ΕΥΡΩ

Τελευταία Νέα