ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΕΙ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΚΑΤΑΦΕΥΓΕΙ ΣΕ ΕΝΑ
ΕΞΙΔΑΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ; ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
ΓΕΝΝΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Ρ. ΓΙΑΝΓΚ ΠΟΥ ΑΝΑΤΕΜΝΕΙ
ΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΑΠΟΙΚΙΑΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΤΙΑΠΟΙΚΙΑΚΗ
ΣΚΕΨΗ ΧΩΡΙΣ ΦΟΒΟ ΚΑΙ ΠΑΘΟΣ
Η διαδικασία της αποαποικιοποίησης ήταν μακρόχρονη και σύνθετη. Ο Ρόμπερτ Γιανγκ στο βιβλίο του ανασυνθέτει όλη αυτή τη μακρά και περιπετειώδη πορεία του αγώνα για τον τερματισμό της αποικιοκρατίας, μέσα από τη σκοπιά του ιδιαίτερου επιστημονικού πεδίου των μεταποικιακών σπουδών (postcolonial studies). Η μεταποικιακή θεωρία και κριτική (postcolonialism) δεν ενδιαφέρεται μόνο για την ιστορία της αποικιοκρατίας αλλά κυρίως για τον αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατία και τις επιπτώσεις της αποικιοκρατίας στους λαούς που την υπέστησαν, με στόχο, όπως γράφει, «να μεταβάλει εκείνα που παλαιότερα ήταν αντικείμενα της ιστορίας σε υποκείμενα της ιστορίας» (σ.

40).

Η ιστορία της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού (αν και τα δύο δεν ταυτίζονται) είναι μια διαδικασία αιώνων επέκτασης και επιβολής της δυτικής κυριαρχίας στον υπόλοιπο πλανήτη. Ξεκινά με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου και κορυφώνεται στη διάρκεια του 19ου αιώνα με τον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Από την αρχή, όμως, εκφράζονται και οι πρώτες αντιδράσεις στην αποικιοκρατία. Ήδη από το 1542 ο καθολικός επίσκοπος Las Casas είχε καταγγείλει την απάνθρωπη μεταχείριση των ιθαγενών και είχε αμφισβητήσει τη νομιμότητα της ισπανικής κατάκτησης και κατοχής. Η κριτική αυτή θα γίνει πολύ πιο έντονη από τον 18ο αιώνα αρχικά από δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη κατεύθυνση ήταν ανθρωπιστική και επικεντρώθηκε στο ζήτημα της δουλείας και η δεύτερη φιλελεύθερη, η οποία αμφισβήτησε το οικονομικό όφελος των αποικιών για τις αποικιοκρατικές χώρες.

Όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, «ο μαρξισμός ιστορικά πρόσφερε τη θεωρητική έμπνευση και την πιο αποτελεσματική

Robert J.C. Υoung

ΜΕΤΑΠΟΙΚΙΑ

ΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓ. Ι. ΛΑΛΙΩΤΟΥ ΜΤΦ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΜΕΡΤΖΙΔΗΣ, ΕΚΔ. ΠΑΤΑΚΗΣ, 2007 ΣΕΛ. 676,

ΤΙΜΗ: 41 ΕΥΡΩ

πολιτική πρακτική για την αντίσταση απέναντι στην αποικιοκρατία» (σ. 251). Ωστόσο ο ίδιος ο Μαρξ είχε μια αμφίθυμη στάση απέναντι στην αποικιοκρατία.

Αμφίθυμη στάση

Ενώ από τη μια πλευρά καταδίκαζε την αδυσώπητη εκμετάλλευση των ιθαγενών από τις αποικιοκρατικές χώρες, από την άλλη πλευρά θεωρούσε τη διαδικασία της εξάπλωσης του καπιταλισμού όχι μόνο αναπόφευκτη αλλά και θετική, με την έννοια ότι ήταν απαραίτητη για την εισαγωγή της νεωτερικότητας και τον εκμοντερνισμό των παραδοσιακών κοινωνιών. Εντελώς διαφορετική ήταν η στάση του Λένιν, για τον οποίο, όπως γράφει ο συγγραφέας, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση των εθνών ήταν συνδεδεμένο με την κριτική του στον ιμπεριαλισμό ως μορφή καπιταλιστικής καταπίεσης (σ. 195). Ο Λένιν μετά τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης, θα δώσει ιδιαίτερη ώθηση στο αντιαποικιακό κίνημα μέσα από την ίδρυση και τις δραστηριότητες της Κομιντέρν, όπως το πρώτο συνέδριο των λαών της Κεντρικής Ασίας στο Μπακού (1920) στο οποίο αξιοσημείωτη ήταν η παρουσία μουσουλμάνων γυναικών.

Ο Ρ. Γιανγκ αναλύει επί μακρόν την περίπλοκη σχέση μαρξισμού και αντιαποικιοκρατίας. Ενώ ο μαρξισμός αποτέλεσε την πηγή έμπνευσης των περισσότερων αντιαποικιακών κινημάτων, ταυτόχρονα αυτά τα κινήματα μετασχημάτισαν, «μετέφρασαν» τον μαρξισμό με βάση τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στις αποικίες.

Το πρώτο ζήτημα αφορούσε το ίδιο το επαναστατικό υποκείμενο.

Ενώ με βάση τη μαρξιστική θεωρία το επαναστατικό υποκείμενο ήταν οι εργάτες, το αντιαποικιακό κίνημα ανέδειξε τους αγρότες και ως προς αυτό η κινεζική επανάσταση αποτέλεσε τομή. Το δεύτερο ζήτημα αφορούσε την ακανθώδη σχέση μεταξύ μαρξισμού και εθνικισμού. Από την ευρωπαϊκή σκοπιά ο αντιαποικιακός αγώνας έμοιαζε ότι ήταν πολύ περισσότερο εθνικιστικός παρά μαρξιστικός. Ο Ρ. Γιανγκ υποστηρίζει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει αλλά ότι ο αντιαποικιακός αγώνας αποτελούσε μια σύνθεση ή, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του, μια «διαπολιτισμική ώσμωση» μεταξύ μαρξισμού και εθνικισμού (σ. 252).