Οι κεραίες του καιρού μας

Οζ, Ταμπούκι,Μπάνβιλ,Μούλις,Σαραμάγκου. Έρχονται στα σπίτια μας την άνοιξη, και είναι μόνο οι πρώτοι. Η ΕΡΤ προγραμματίζει μια σειρά δέκα συνεντεύξεων-πορτρέτων με μερικά από τα εκλεκτότερα ονόματα της διεθνούς λογοτεχνικής σκηνής, που θα ξεναγήσουν το ελληνικό κοινό στο προσωπικό και πνευματικό τους σύμπαν. Η ιδέα ήταν του Ανταίου Χρυσοστομίδη, αρθρογράφου με άποψη και διευθυντή της Ξένης Σειράς στον Καστανιώτη, και πραγματώνεται από την εταιρεία παραγωγής «Περίπλους» των βραβευμένων Θάνου Λαμπρόπουλου και Στέλιου Χαραλαμπόπουλου. Το μυστικό τους; Ο συνδυασμός δημοσιογραφικής και καλλιτεχνικής προσέγγισης, που κάνει αυτές τις μονογραφίες δραστικές και γοητευτικές ταυτόχρονα. Έχω τη χαρά να συμμετέχω σ΄ αυτήν την υπόθεση και μπορώ να ξέρω τι εκπλήξεις περιμένουν τον τηλεθεατή. Με μαέστρο τον Χρυσοστομίδη, ο «Περίπλους» πηγαίνει στον ιδιαίτερο τόπο των συγγραφέων, συλλαμβάνει την ατμόσφαιρα που τους θρέφει, περιηγείται στις τοποθεσίες που αποτέλεσαν το σκηνικό των βιβλίων τους, ανασυστήνει την πορεία τους, και σιγά-σιγά τους ξεκλειδώνει. Πίσω από το βιογραφικό τους υπάρχουν οι αγωνίες τους, πίσω από τα βιβλία τους ανεκδοτολογικά παρασκήνια και η ανελέητη κριτική των κοινωνιών τους, πίσω από τη δημόσια εικόνα τους ο ανοχύρωτος εαυτός τους, που προβάλλει ακριβώς επειδή αισθάνονται άνετα στον χώρο τους. Είναι λ.χ. το τρίπατο σπίτι του Μούλις στο κέντρο του Άμστερνταμ. Τόσα πολλά αντικείμενα συνδεδεμένα με μυστικιστικές και αποκρυφιστικές δοξασίες, δεν είχα δει ποτέ μου. Ούτε τόσες πίπες, ούτε τόσα κορνιζαρισμένα βραβεία. Το σπίτι του Μπάνβιλ απ΄ την άλλη, στα περίχωρα του Δουβλίνου, ήταν προκλητικά λιτό και μαζεμένο, με εκλεκτά έργα μοντέρνας τέχνης και κρασιά. Μας μαγείρεψε μακαρονάδα (άαανοστη) αλλά δεν θέλησε να το φιλμάρουμε. Αντ΄ αυτού, μάς άνοιξε το εργαστήρι του σε μια εργατική συνοικία του κέντρου, πάνω στο ποτάμι. «Από εδώ παρατηρούσα μια κοπέλα απέναντι, που κυκλοφορούσε συνεχώς γυμνή. Ήταν τόσο ωραία και τόσο ερεθιστική, επειδή ακριβώς δεν ήξερε ότι την κοιτούν και δεν καμωνόταν τίποτα». Δεν τα λέει on camera αυτά, λέει όμως άλλα, εξίσου τολμηρά και αιχμηρά. Για την πνιγηρή λ.χ. εξουσία της Καθολικής Εκκλησίας στην ιρλανδική κοινωνία, για τον πουριτανισμό και τη διαφθορά… Όπως ο Σαραμάγκου αντίστοιχα, μιλάει για την έκπτωση των δυτικών Δημοκρατιών σε «αυταρχικές δημοκρατίες στις οποίες είμαστε όλοι συνένοχοι».

Τζον Μπάνβιλ, Χάρι Μούλις. Ο 60χρονος Ιρλανδός και ο 79χρονος Ολλανδός, επιμένουν σε μια λογοτεχνία που συνδυάζει την πλοκή με τις ιδέες- απόδειξη αντίστοιχα, τα πολυδιαβασμένα μυθιστορήματά τους Θάλασσα και Ανακάλυψη του ουρανού ή Αδιάφθορος και Το Πέτρινο νυφικό κρεβάτι… Οι χαρακτήρες τους τελείως διαφορετικοί, αριστερός της καθημερινότητας- ο ένας, του σαλονιού- ο άλλος, κι όμως τους δένουν παράξενες συμπτώσεις: κανένας τους δεν έχει πανεπιστημιακούς τίτλους, και οι δύο έζησαν έντονα το κίνημα της αμφισβήτησης στα τέλη τού ΄60, και οι δύο έχουν περίπλοκη οικογενειακή ζωή. Είναι ουσιαστικά δίγαμοι! Παντρεύτηκαν στις αρχές του ΄70 καλλιτέχνιδες, απέκτησαν από δύο παιδιά, και την ίδια περίπου εποχή, γύρω στα ΄90, άνοιξαν καινούργιο σπίτι χωρίς όμως στεφάνι. Ο Μπάνβιλ με την πρώην επικεφαλής του Συμβουλίου Τεχνών (υπουργό Πολιτισμού) της Ιρλανδίας, Πατρίσια Κουίν, με την οποία έχει άλλα δυο παιδιά, και ο Μούλις με την πρώην νοσοκόμα Κίττυ Σααλ, με την οποία έχει ένα. Και όλοι τους, διατηρούν μεταξύ τους τις καλύτερες των σχέσεων. Κάτι τέτοιες πτυχές έχουν συμβολική σημασία και ζεσταίνουν την ατμόσφαιρα. Ε, λοιπόν, αυτή η ζεστασιά περνάει στο γυαλί!

«Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους». Ήταν ο τίτλος μιας μυητικής ταινίας που γύρισε ο Πίτερ Μπρουκ το 1979 εμπνευσμένος από την αυτοβιογραφία του Γκ. Γκουρτζίεφ. Αυτό το έργο δεν ήταν η δράση του, δεν ήταν η πλοκή του, ήταν οι χαρακτήρες του: άνθρωποι της Ανατολής οι περισσότεροι, πλάνητες και σοφοί, όχι επώνυμοι ούτε καν επαγγελματίες. Σε καθήλωνε η εσωτερική τους δύναμη, η αλήθεια των λόγων τους, η έκφραση του προσώπου τους. Κάπως έτσι εξελίσσεται τούτη η τηλεοπτική σειρά πορτρέτων. Οι συγγραφείς είναι κι αυτοί ερασιτέχνες της οθόνης, αλλά δεν είναι ερασιτέχνες της ζωής. Οι συγκεκριμένοι, άνθρωποι της Δύσης στην πλειονότητά τους, κουβαλούν συναρπαστικές ιστορίες που τις ξεδιπλώνουν μπροστά μας χωρίς πόζα, χωρίς κόμπλεξ, γιατί έχουν πραγματικά κάτι να πουν. Αρκεί να τους το εκμαιεύσει κανείς. Αυτό είναι το στοίχημα της σειράς του «Περίπλου» που έχει σκηνοθέτες με φρέσκια ματιά όπως ο Απόστολος Καρακάσης ή ο Ηλίας Γιαννακάκης και έμπειρους οπερατέρ όπως ο Δημήτρης Κορδελάς ή ο Κλαούντιο Μπολιβάρ. Μπροστά στον φακό τους, όλοι αυτοί οι αξιοσημείωτοι άνθρωποι δεν μιλούν μόνο για τη λογοτεχνία. Μιλούν για τη ζωή, για τις αντιφάσεις του σημερινού κόσμου ή για τις ανθρώπινες αδυναμίες. Για ό,τι μάχονται με την τέχνη τους και ό,τι φωτίζουν. Είναι οι αντένες του καιρού μας αυτοί οι συγγραφείς, και τα όσα λένε απευθύνονται σε ένα κοινό πολύ ευρύτερο από αυτό των τακτικών αναγνωστών. Στο κοινό των ανοιχτών οριζόντων.