H μεγάλη ληστεία των μουσείων

Ανοιχτοί παραμένουν οι δρόμοι εξαγωγής αρχαιοτήτων που ξεκινούν ή περνούν

από την Ελλάδα κι ας έχουν περάσει 13 χρόνια από τη μαύρη πενταετία

(1988-1993), όταν αρχαιοκάπηλοι ανενόχλητοι άδειαζαν τα ελληνικά μουσεία.

Μπορεί δε τα περισσότερα από τα 570 κλεμμένα αρχαία αντικείμενα που

«εξαφανίστηκαν» από 17 αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία να έχουν εντοπιστεί

και επιστρέψει εκεί όπου ανήκουν, πολλά όμως είναι ακόμη τα αγνοούμενα και

ουδείς γνωρίζει αν κάποτε βρουν τον δρόμο της επιστροφής.

Τις μεταμεσονύκτιες ώρες της 12ης Απριλίου 1990 οι αρχαιοκάπηλοι

πραγματοποιούν τη μεγαλύτερη κλοπή από ελληνικό μουσείο. Ξυλοκοπούν τον

νυχτοφύλακα και από τη στέγη του κτιρίου κατεβαίνουν στο εσωτερικό αίθριο,

παραβιάζουν τις εσωτερικές πόρτες και εισβάλλουν στις δύο αίθουσες με τα

πολύτιμα ελληνορωμαϊκά εκθέματα. Λίγο μετά την κλοπή, τα αρχαία «φεύγουν»σε

κοντέινερ με έγγραφα για το Μαϊάμι των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο τότε προϊστάμενος

της Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας, Γιώργος Τζάλλας, μαθαίνει την ταυτότητα των

αρχαιοκαπήλων το 1994, αλλά δεν τους συλλαμβάνει γιατί στόχος ήταν να βρει και

τα αρχαία.

Μέσω Christie’s. Εκείνοι προσπαθούν μέσω του οίκου δημοπρασιών

Christie’s να πωλήσουν πέντε πήλινα αντικείμενα και καταφέρνουν να διαθέσουν

τα τέσσερα. Όταν ο αγοραστής όμως διαπίστωσε την προέλευση των αρχαιοτήτων τα

παρέδωσε στο FBI, το οποίο ανακάλυψε τα ίχνη της Βίλμα Σαβάλα, φίλης ενός εκ

των αρχαιοκαπήλων, η οποία και καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους. Την ημέρα

που έγινε ο σεισμός στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999, οι ελληνικές και αμερικανικές

αρχές φθάνουν στην αποθήκη στην οποία φυλάσσονταν τα αρχαία μέσα σε δώδεκα

κιβώτια σφραγισμένα με ισχυρή κολλητική ταινία, με τη συμβολή και του γνωστού

από την υπόθεση των υποκλοπών Χρήστου Μαυρίκη, και το 2001 επιστρέφουν στην

Ελλάδα.

Δέκα χρόνια μετά την κλοπή, οι δύο από τους τέσσερις φερόμενους ως

εμπλεκομένους στη μεγαλύτερη υπόθεση αρχαιοκαπηλίας συλλαμβάνονται. Πρόκειται

για τους Αναστάσιο Καραχάλιο και Ιωάννη Λιώρη, ενώ οι Τρύφων και Τρύφων

Καραχάλιος, πατέρας και γιος διαφεύγουν τη σύλληψη. Οι δύο κατηγορούμενοι

αρνούνται τη συμμετοχή τους στη ληστεία, αλλά ένα δακτυλικό αποτύπωμα του

πατέρα Καραχάλιου, που βρέθηκε στον χώρο του μουσείου, αποτελεί από τα βασικά

στοιχεία για την καταδίκη του σε ισόβια. Λίγο αργότερα συλλαμβάνεται και ο

υιός Τρύφων Καραχάλιος, ο οποίος επίσης καταδικάζεται σε ισόβια, αν και ο

δικηγόρος Θανάσης Αναγνωστόπουλος – ένας εκ των συνηγόρων υπεράσπισης – θεωρεί

πως «τα στοιχεία δεν επαρκούσαν για την καταδίκη του και πως συνδέθηκε

επαγωγικά με την υπόθεση». Ο Λιώρης αθωώνεται, ενώ όταν εκδικάστηκε σε δεύτερο

βαθμό η υπόθεση μειώθηκε η ποινή των άλλων δύο σε 20 χρόνια, λόγω ειλικρινούς

μεταμέλειας. Ωστόσο, η υπόθεση δεν έχει κλείσει οριστικά. Τόσο ο πατέρας

Τρύφων Καραχάλιος, που ζει στη Βενεζουέλα, φυγοδικεί, ενώ ενδέχεται, σύμφωνα

με τον κ. Αναγνωστόπουλο, να υποβληθεί αίτηση αναίρεσης της δίκης.

Ρημάζουν τα κλασικά και τα προϊστορικά έργα

Σε τρεις κυρίως λόγους οφείλεται η έξαρση των κλοπών στα ελληνικά μουσεία:

«Στην ελλιπέστατη φύλαξη. Στο γεγονός πως οι άνθρωποι που τα έκλεψαν πίστεψαν

πως θα τα πωλούσαν, αν και τέτοια αντικείμενα, επώνυμα και φωτογραφημένα, δεν

έχουν τύχη ούτε σε δημοπρασίες ούτε στην αγορά. Στο ιδιαίτερα αυξημένο

επενδυτικό ενδιαφέρον για αρχαιότητες, καθώς η χρηματιστηριακή αξία τους είχε

ανοδικές τάσεις», λέει στα «NEA» ο τέως προϊστάμενος της Δίωξης

Αρχαιοκαπηλίας, Γιώργος Τζάλλας. Βασικό ρόλο στις επιλογές των αρχαιοκαπήλων

παίζουν και οι παράγοντες που καθορίζουν την αξία των αρχαιοτήτων στην αγορά:

η εποχή στην οποία φιλοτεχνήθηκαν, η ακεραιότητα και η σπανιότητά τους. «Πίσω

από τις αρχαιοκαπηλίες σε μουσεία δεν κρύβονται συνήθως συγκεκριμένες

παραγγελίες συλλεκτών, όπως συμβαίνει με τις περιπτώσεις των εικόνων»,

υποστηρίζουν άνθρωποι που γνωρίζουν τον χώρο καλά. Ωστόσο, τα αρχαιοκαπηλικά

χτυπήματα δεν είναι τυχαία, όπως όλα δείχνουν. «Το ενδιαφέρον εστιάζεται πάντα

στα καλά κομμάτια», κάτι που μεταφράζεται σε «κλασικά αριστουργήματα, καλά

προϊστορικά έργα και όχι σε ρωμαϊκές “χοντροκοπιές”. Δεν υπάρχουν όμως

ιδιαίτερες προτιμήσεις για συγκεκριμένα κομμάτια. Οι έμποροι, οι οποίοι έχουν

ανθρώπους σε κάθε γωνιά του κόσμου με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, είτε περνούν

και παίρνουν κατά διαστήματα το εμπόρευμα ή οι άνθρωποί τους τούς το στέλνουν

στο εξωτερικό».

Κλοπές από το… παράθυρο

Το παράθυρο επέλεξαν για να μπουν οι αρχαιοκάπηλοι τον Ιανουάριο του 1992 στο

Μουσείο Κολώνας της Αίγινας. Ανενόχλητοι έφυγαν με 90 αντικείμενα, ανάμεσά

τους και τα προϊστορικά κτερίσματα από τον τάφο του «πρίγκιπα» της Κολώνας, τα

οποία ουδέποτε είχαν φωτογραφηθεί και δημοσιευθεί. Την ίδια μέθοδο ακολούθησαν

και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου για να μπουν στο μουσείο της Τεγέας. Πήραν

μαζί τους το μαρμάρινο κεφάλι του Τήλεφου, έργο του Σκόπα, από το αέτωμα του

ναού της Αθηνάς Αλέας και 67 ακόμη αντικείμενα. Έναν χρόνο αργότερα στα χέρια

των Κυριάκου Παληκαρά και Χρίστου Τσίμπρα βρίσκει η Δίωξη Αρχαιοκαπηλίας

μερικά από τα κλεμμένα αρχαία από την Τεγέα, ενώ εντοπίζει μέρος του θησαυρού

της Αίγινας στην περιοχή του Ασπρόπυργου, θαμμένα κοντά στο κανάλι του Μόρνου.

Όχι όμως και το αριστούργημα του Σκόπα, που εικάζεται πως έχει ενταχθεί σε

ιδιωτική συλλογή στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Μπορεί τα 285 αντικείμενα, τα οποία εκλάπησαν από το Μουσείο της Κορίνθου – η

μεγαλύτερη κλοπή μουσείου που έχει γίνει στην Ελλάδα – να επέστρεψαν στην

πατρίδα. Μπορεί το ίδιο να συνέβη και με τις περίπου 170 αρχαιότητες, που

αφαιρέθηκαν από τα Μουσεία της Κολώνας Αίγινας, της Τεγέας και της Ρόδου.

Μπορεί να επιστρατεύθηκαν συστήματα συναγερμών και ένα κεντρικό σύστημα

ελέγχου που παρακολουθεί όλα τα μουσεία και τις αποθήκες των αρχαιολογικών

χώρων της Ελλάδας για να μειωθούν οι κλοπές. Μπορεί οι αρχές να εκτιμούν με

«την πρώτη ανάγνωση πως πρόκειται για την ίδια σπείρα που χτυπούσε μια σειρά

μουσείων και στη συνέχεια διασπάστηκε», ο τρόπος όμως που θα κλείσει ο δρόμος

για την εξαγωγή των αρχαιοτήτων προς τις διεθνείς αγορές δεν έχει ακόμη

βρεθεί.