Η παγκοσμιοποίηση, οι κοινωνίες της διακινδύνευσης, η εξουσία και η εμπειρία της πλατφόρμας, η σύγχρονη εποχή της μετρησιμότητας, της επιτάχυνσης, τα εργασιακά ζητήματα ορίζουν ένα πλαίσιο κοινωνικής αστάθειας που καθιστά την ταυτότητα εύθραυστη. Η επιθυμία πραγμάτωσης του ατόμου διακρίνεται από κατακερματισμό και ασυνέχειες με αποτέλεσμα τη διαρκή ρήξη με το κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο όλο και πιο επιτακτικά απειλεί το άτομο. Αυτός ο παράγοντας μείωσης της εσωτερικής βεβαιότητας και της δυνατότητας κοινωνικών δεσμών οδηγεί σε στοχασμό αναφορικά με τις ιδιαιτερότητες των σύγχρονων υποκειμένων τα οποία διερωτώνται για τη συνοχή τους, την ιδεολογική υπαγωγή τους αναζητώντας αναγνώριση και νόημα.
Τα αποτελέσματα της ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας του Progressive Lab από την About People με ερευνητικό ερώτημα: «Τι είναι προοδευτικό σήμερα» (https://www.progressivelab.org/research/ti-einai-proodeftiko-simera/) είναι ενδεικτικά των παραπάνω καθώς αναδεικνύουν την αναπαράσταση του όρου «προοδευτικό» μέσω, εκ πρώτης όψεως, αντιφάσεων και παράδοξων. Για παράδειγμα η επιθυμία για πρόοδο αντιπαραβάλλεται με φόβο για ζητήματα ρήξης της ταυτότητας, η επιθυμία για τεχνολογική ανάπτυξη αντιπαραβάλλεται με την ανάγκη για τη διατήρηση της παράδοσης κ.ά. Πρόκειται ωστόσο για παράδοξα ή δεδομένα που χαρτογραφούν μια ταυτότητα σε κρίση;
Σε μια εποχή δυσκολιών και άσκησης επιβίωσης, σε μια εποχή που η προσωπική και επαγγελματική επίτευξη, όπως διαμορφώθηκε έως σήμερα, δεν εγγυώνται δυνατότητες κοινωνικής εγγραφής η πρόοδος που λαμβάνει χώρα μέσα από ρωγμές δημιουργεί δυσφορία και απουσία νοήματος. Πρόκειται για πρόοδο που οδηγεί σε εξαναγκασμένες υπαγωγές, σε καταπιεστικές ή υπερβολικά συγκρουσιακές δομές.
Κάπως έτσι εξάλλου ερμηνεύονται δεδομένα όπως 95,6% των όσων ορίζονται μάλλον προοδευτικοί οι οποίοι έχουν ανάγκη να εμπιστεύονται πλήρως & αρκετά την οικογένειά τους ή το 38,3% των μάλλον προοδευτικών οι οποίοι είναι υπέρ του αυστηρού κλεισίματος των συνόρων για μετανάστες ή το 34,4% που εμπιστεύονται λίγο ή καθόλου ανθρώπους άλλης θρησκείας ή το 35,9% που εμπιστεύονται λίγο ή καθόλου ανθρώπους άλλης εθνικότητας.
Παράλληλα ένα από τα ζητήματα τα οποία θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του σε ερωτηματολόγια αυτοαξιολόγησης είναι η εμφάνιση μεροληψίας από τους συμμετέχοντες/ουσες οι οποίοι προσπαθούν να προστατεύσουν την αυτοεικόνα τους. Τείνουμε να επιχειρούμε να συνδεόμαστε με θετικά ερευνητικά αποτελέσματα και να απομακρυνόμαστε από τα αρνητικά. Αρα απαντούμε σε σχετικές «άμεσες» ερωτήσεις με βάση του τι θεωρούμε ότι είναι θεμιτό να ορίζεται ως προοδευτικό, ενώ σε σχετικές «έμμεσες» ερωτήσεις αναδεικνύονται τα παράδοξα της αναπαράστασης. Χαρτογραφείται άραγε με σαφήνεια η κοινωνική στροφή στον συντηρητισμό; Για να κατανοήσει κανείς τα παραπάνω ίσως να πρέπει να επαναπροσδιορίσει την έννοια του προοδευτικού ξεκινώντας με την παραδοχή ότι κατ’ αρχάς το προοδευτικό θα πρέπει να οριστεί ως η μείωση των αδυσώπητων αλλαγών και μεταλλάξεων που προκαλούν κρίση και δυσφορία στις κοινωνικές ομάδες και στα μέλη τους.
Η Αγγελική Γαζή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας Μέσων και Τεχνολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
