Στο Μπελέμ του Αμαζονίου, εκεί όπου ο αέρας μυρίζει χώμα, υγρασία και… επείγον, η παγκόσμια διπλωματία δεν καταφθάνει φέτος σε καλογυαλισμένα συνεδριακά κέντρα αλλά στοιβάζεται σε ποταμόπλοια, σχολεία, κοντέινερ, ακόμη και στρατώνες. Η φετινή Σύνοδος για το Κλίμα COP30 δεν μοιάζει με καμία άλλη. Η Βραζιλία αποφάσισε ότι, αν ο κόσμος δεν αλλάζει με πίνακες, φόρμουλες και σύγχρονες αίθουσες συνεδριάσεων, ίσως πρέπει να αλλάξει με όρους κοινότητας και μιας παράδοξης τελετουργίας. Το Μπελέμ που φιλοξενεί τη σύνοδο καλεί εκείνους που λαμβάνουν αποφάσεις για το μέλλον του πλανήτη να κάτσουν στο ίδιο «χαλί», να ακούσουν τους ανθρώπους του δάσους και να θυμηθούν ότι η σωτηρία δεν μπορεί να είναι απλώς μια λέξη σε ένα έγγραφο, αλλά εκείνο που μετράει είναι η υλοποίηση.
Οι βραζιλιάνοι διοργανωτές έχουν δεχθεί επικρίσεις για το υπέρογκο κόστος των ελάχιστων καταλυμάτων, αντιπροσωπείες έχουν μειώσει τον αριθμό των μελών τους, ενώ επικεφαλής από τον χώρο των επιχειρήσεων πραγματοποιούν τις δικές τους παράλληλες εκδηλώσεις στο Σάο Πάολο και στο Ρίο ντε Ζανέιρο.
Το διήμερο των συναντήσεων αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που προηγήθηκε και οι κύκλοι συζητήσεων που έγιναν στο πλαίσιο αυτό αναμένεται να δώσουν ώθηση στη δράση υπουργών και αξιωματούχων από 195 χώρες οι οποίοι θα έχουν επαφές από σήμερα και για τις επόμενες δύο εβδομάδες.
Μάλιστα η Βραζιλία δείχνει αποφασισμένη να φθάσει μέχρι το τέλος τις αλλαγές στη συνηθισμένη δομή της συνόδου και αντιστέκεται σθεναρά στις πιέσεις να κλείσει την COP με την παραδοσιακή «τελική απόφαση» (cover decision) – ένα κοινώς συμφωνημένο έγγραφο που συγκεντρώνει αριθμημένες αποφάσεις για διαφορετικούς τομείς της κλιματικής κρίσης.
Οπως αναφέρει η Φιόνα Χάρβεϊ στην «Guardian», από την αρχή η Βραζιλία κατέβαλε ευρεία διπλωματική προσπάθεια για να αξιοποιήσει τη σύνοδο ως εργαλείο σύναψης συνεργασιών και ενίσχυσης κλιματικών δικτύων, αντλώντας από τη βραζιλιάνικη έννοια του mutirão. Προερχόμενος από κοινότητες ιθαγενών, ο όρος mutirão «αναφέρεται σε μια κοινότητα που συγκεντρώνεται για να εργαστεί από κοινού σε μια κοινή αποστολή – είτε πρόκειται για συγκομιδή, χτίσιμο ή αλληλοστήριξη» δήλωσε ο πρόεδρος της COP30, Αντρέ Κορέα ντο Λάγκο.
Τι είναι η COP
Πρόκειται για ετήσια σύνοδο που σημαίνει «Διάσκεψη των Μερών» της Συμφωνίας του 1992 για το Κλίμα του ΟΗΕ. Η συμφωνία, που ονομάζεται «Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή» (UNFCCC), υποχρέωσε τα κράτη να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής – ένα πρόβλημα που αναγνώρισαν ότι αφορά όλες τις χώρες και ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί καλύτερα από κοινού.
Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της COP30
Για πολλούς η 30ή Σύνοδος για το Κλίμα σηματοδοτεί την επιστροφή στον αρχικό σκοπό. Η Βραζιλία είχε φιλοξενήσει τη Διάσκεψη της Γης στο Ρίο όπου υπογράφηκε η συνθήκη UNFCCC πριν από 33 χρόνια. Φέτος, η χώρα επέμεινε να επιστρέψει η διοργάνωση στις ρίζες της, εστιάζοντας στους πιο ευάλωτους του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των ιθαγενών κοινοτήτων, με ορισμένους από αυτούς να συμμετέχουν στις συνομιλίες. Η Βραζιλία ζήτησε από τις χώρες να επικεντρωθούν στην υλοποίηση παλαιότερων υποσχέσεων, όπως οι δεσμεύσεις της COP28 για σταδιακή κατάργηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, αντί να γίνουν νέες δεσμεύσεις.
Τα μεγάλα ζητήματα
Η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται, με τις παγκόσμιες θερμοκρασίες να αυξάνονται πιο γρήγορα και τη στάθμη της θάλασσας να ανεβαίνει ταχύτερα από παλιότερα. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και ο Αμαζόνιος κινδυνεύουν από μη αναστρέψιμες αλλαγές, ενώ η απώλεια πάγου στην Αρκτική και την Ανταρκτική επιδεινώνει τη υπερθέρμανση. Το λιώσιμο του πάγου στη Γροιλανδία θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο πρόωρη κατάρρευση του ωκεάνιου ρεύματος AMOC, που κρατά ήπιους τους ευρωπαϊκούς χειμώνες.
Οι πυρκαγιές παραμένουν εκτεταμένες, παρά τη μικρή μείωση των καμένων εκτάσεων, με αυξημένες εκπομπές CO2. Η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες προκαλεί χιλιάδες θανάτους και μειώνει την παραγωγικότητα, με τεράστιο οικονομικό κόστος. Παράλληλα, στις ΗΠΑ σχεδιάζονται μεγάλες περικοπές στη χρηματοδότηση της κλιματικής έρευνας, την ώρα που άλλες χώρες αυξάνουν τις επενδύσεις τους στην επιστήμη.
Τι να περιμένουμε
Οι COP σπάνια εξελίσσονται ομαλά, καθώς οι χώρες προσπαθούν να εξασφαλίσουν συμφωνίες που εξυπηρετούν τα εθνικά τους συμφέροντα και θέτουν κόκκινες γραμμές. Οι συνομιλίες μπορεί μερικές φορές να σταματήσουν και να οδηγήσουν σε εντάσεις.
Στο τέλος, οι διαπραγματευτές συχνά ξενυχτούν προσπαθώντας να καταλήξουν σε συμβιβασμούς και ξανασυγκεντρώνονται για να εγκρίνουν τις αποφάσεις – με συναίνεση, όχι ομοφωνία.
