Το διεθνές σύστημα έχει εισέλθει σε μια περίοδο βαθιών δομικών αλλαγών και ανακατατάξεων. Οι εξελίξεις σε πλανητικό αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο κάθε άλλο παρά ευνοϊκές είναι για την Ελλάδα, μια χώρα status quo, μια χώρα υπέρμαχο της δικαιοκρατικής τάξης (rules based order).
Η ελληνική εξωτερική πολιτική μετράει, ήδη, σειρά αρνητικών εξελίξεων στις σχέσεις με τους γείτονές της. Πέραν του τουρκικού αναθεωρητισμού, δεχόμαστε προσβολές από χώρες που θεωρούσαμε ότι δεν θα το αποτολμούσαν. Από την Αλβανία του Ράμα σε μια σειρά από θέματα, από την Αίγυπτο για τη Μονή Σινά, και από τη Λιβύη με το ανυπόστατο και παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Η Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, έχει επενδύσει στην εμβάθυνση των αμυντικών δεσμών της με τις ΗΠΑ. Αυτή η εμβάθυνση, όμως, δεν έχει συνοδευτεί από τα ανάλογα ανταλλάγματα, που στη δική μας περίπτωση έχουν να κάνουν με χειροπιαστές εγγυήσεις ασφάλειας απέναντι στον αναθεωρητισμό της γείτονας χώρας. Αντίθετα, η νέα αμερικανική κυβέρνηση εδραιώνει μια προνομιακή σχέση με την Τουρκία, προκρίνοντάς την ως κράτος κλειδί (pivotal state) στη νέα ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή.
Εχουν διαφανεί, όμως, και τα όρια των περιφερειακών συμμαχιών. Το Ισραήλ έχει ανοικτά πολλαπλά μέτωπα στην ευρύτερη περιοχή του, και το τελευταίο πράγμα που θα επιθυμούσε είναι μια αντιπαράθεση με την Τουρκία με αφορμή τα ελληνικά ζητήματα.
Η περίπτωση της Αιγύπτου και το θέμα της ιεράς Μονής Σινά είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Θεωρούμε την Αίγυπτο μια χώρα με την οποία έχουμε φιλική και στρατηγική σχέση. Και όμως, το status quo της Μονής Σινά, που είχε λειτουργήσει αδιατάρακτα για 15 αιώνες ανατράπηκε σε μια νύχτα.
Τέλος, στο «ευρωπαϊκό μας σπίτι», η ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια, που παίρνει διαστάσεις κατεπείγοντος λόγω της απαγκίστρωσης της Αμερικής από την Ευρώπη, θέτει σοβαρές προκλήσεις για τη χώρα μας. Πρώτον, δεν πρέπει να αποτελέσει το όχημα για έναν ευρωπαϊκό «εισοδισμό» της Τουρκίας με πρόσχημα την αμυντική της βιομηχανία και τις ετοιμοπόλεμες ένοπλες δυνάμεις της. Ηδη, η δυνατότητα χρηματοδότησης της Τουρκίας από το SAFE αποτελεί μια αρνητική εξέλιξη. Δεύτερον, για την Ελλάδα, η ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια θα πρέπει να αναπτυχθεί μέσα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, όπου έχουμε λόγο και ρόλο, και όχι μέσα από συμμαχίες των προθύμων.
Συμπερασματικά, το σημερινό περιβάλλον απαιτεί ευέλικτη και ανταλλακτική διπλωματία και συμμαχίες με χειροπιαστά ανταλλάγματα. Μια διπλωματία ενεργητική, διεκδικητική, προορατική και προληπτική και όχι παθητική και αντιδρώσα στις εξελίξεις. Μια πολυδιάστατη διπλωματία που θα διευρύνει σχέσεις με αναδυόμενες δυνάμεις πέραν της Δύσης. Μια διπλωματία που θα επουλώσει ρήγματα με μεγάλες δυνάμεις όπως η Ρωσία. Που θα αξιοποιεί και νέα εργαλεία, όπως η διπλωματία των πόλεων και περιφερειών αλλά και η ψηφιακή διπλωματία, με ενεργή παρουσία στα social media για τη διάδοση των ελληνικών θέσεων. Μια διπλωματία που θα ενεργεί σε ένα νέο διεθνές περιβάλλον αστάθειας, αβεβαιότητας, συνεχών αλλαγών και κρίσεων.
Το ενδεχόμενο να βρεθεί η χώρα μας μόνη της την ώρα μιας ενδεχόμενης κρίσης, είναι πολύ πιθανό. Για να μπορεί να αντεπεξέλθει σε ένα τέτοιο σενάριο, η Ελλάδα πρέπει, επίσης, να θωρακίζει συνεχώς την άμυνά της, την αποτροπή της και τη στρατηγική της ανθεκτικότητα.
Μία ελληνική στρατηγική ανθεκτικότητας έχει πολλαπλές διαστάσεις, όπως στρατηγικά αποθέματα, φυσικές και ψηφιακές υποδομές, ενεργειακή ασφάλεια, αλυσίδες εφοδιασμού, ικανότητα αντιμετώπισης υβριδικών απειλών, αλλά κυρίως αξιοποίηση της τεχνολογίας. Η τεχνολογία έχει αλλάξει τη μορφή και το κόστος της άμυνας και δίνει σήμερα τη δυνατότητα σε μικρά κράτη έθνη, όπως η Ελλάδα, να ανταποκριθούν σε απειλές κατά της ασφάλειάς τους ακόμη και από ισχυρότερους αντιπάλους.
Σε αυτό το ιστορικό μεταίχμιο, η χώρα μας χρειάζεται μια συνολική αναδιαμόρφωση της εθνικής της στρατηγικής αλλά και των μέσων άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Χρειάζεται συνολική αναπροσαρμογή στις νέες συνθήκες.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», πρώην υπουργός.
