Το άγνωστο ελληνικό παρελθόν του Γκέρλιτς

Το Ζγκορζέλετς ήταν πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το ανατολικό τμήμα του Γκέρλιτς. Η πόλη χωρίστηκε στα δύο το 1945, μετά το τέλος του πολέμου. Το Ζγκορζέλετς προσαρτήθηκε στην Πολωνία και το Γκέρλιτς συνέχισε να υπάγεται στην Ανατολική Γερμανία. Ποια η σχέση όμως της περιοχής με την Ελλάδα; Μετά το τέλος του ελληνικού εμφυλίου τον Οκτώβριο του 1949, 14.000 έλληνες κομμουνιστές βρήκαν καταφύγιο στην Πολωνία, οι περισσότεροι στο Ζγκορζέλετς. Μάλιστα πολλοί το αποκαλούσαν «Republika Grecka». Οταν άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η επιστροφή στα πάτρια εδάφη θα καθυστερούσε πολύ, οι έλληνες εξόριστοι άρχισαν να μαθαίνουν πολωνικά και να ασπάζονται ακόμη και τον καθολικισμό. Μόνο στοιχείο που κράτησαν άθικτο από το παρελθόν ήταν η ελληνική μουσική και τα ελληνικά γλέντια. Με τα χρόνια αφομοιώθηκαν στην πολωνική κοινωνία. Ομως δεν ήταν οι μόνοι Ελληνες στην περιοχή. Πολύ πριν από τον Εμφύλιο, στην καρδιά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια άλλη γενιά ελλήνων στρατιωτών είχε σταλεί, κατόπιν μιας αμφιλεγόμενης συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας, της Αντάντ και των γερμανοβουλγαρικών στρατευμάτων, από το μακεδονικό μέτωπο στο Γκέρλιτς. Περισσότεροι από 6.5000 στρατιώτες του Δ’ Σώματος Στρατού έφτασαν με τρένο σε ένα στρατόπεδο εκεί από τη Βόρεια Ελλάδα, ως ιδιότυποι αιχμάλωτοι πολέμου με κάποια προνόμια, λόγω της σχέσης του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου με τον Κάιζερ. Την περίοδο του Μεσοπολέμου πολλοί εξ αυτών σιγά σιγά εντάχθηκαν στη ζωή της πόλης.