«Ολες οι μελέτες, όπως επίσης και το δικό μας Πρόγραμμα Ερευνας Ανάπτυξης Ενηλίκων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, μαρτυρούν τη σπουδαιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Δείχνουν ότι οι άνθρωποι που είναι περισσότερο συνδεδεμένοι με την οικογένεια, τους φίλους και την κοινότητα είναι ευτυχέστεροι και σωματικά υγιέστεροι από ανθρώπους λιγότερο συνδεδεμένους. Ανθρωποι που είναι πιο απομονωμένοι απ’ ό,τι θα ήθελαν να είναι διαπιστώνουν ότι η υγεία τους φθίνει συντομότερα από αυτών που αισθάνονται συνδεδεμένοι με τους άλλους. Οι μοναχικοί άνθρωποι, επίσης, ζουν πιο σύντομη ζωή. Δυστυχώς, αυτό το συναίσθημα αποκοπής από τους άλλους αυξάνεται στον κόσμο. Περίπου ένας στους τέσσερις Αμερικανούς αναφέρει ότι αισθάνεται μοναξιά – πάνω από εξήντα εκατομμύρια άνθρωποι. Στην Κίνα η μοναξιά στους ενήλικες έχει αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία έχει διοριστεί υπουργός μοναξιάς για να αντιμετωπίσει αυτό που έχει καταστεί μείζων απειλή για την υγεία.
Αυτοί είναι οι γείτονές μας, τα παιδιά μας, εμείς. Υπάρχουν μυριάδες κοινωνικοί, οικονομικοί και τεχνολογικοί λόγοι γι’ αυτό, αλλά, ανεξάρτητα από τις αιτίες, τα δεδομένα δεν θα μπορούσαν να είναι πιο ξεκάθαρα: η σκιά της μοναξιάς και της κοινωνικής αποσύνδεσης στοιχειώνει τον σύγχρονο συνδεδεμένο κόσμο μας.
Ισως να ρωτάς τώρα δα αν μπορεί πραγματικά κάτι να γίνει για την ίδια σου τη ζωή. Αραγε, οι ιδιότητες που μας καθιστούν κοινωνικούς ή συνεσταλμένους έχουν ψηθεί μες στην προσωπικότητά μας; Είμαστε προορισμένοι να μας αγαπούν ή να μένουμε μόνοι, προορισμένοι να είμαστε ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι; Οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας μας ορίζουν, και για πάντα; Ερωτήσεις σαν κι αυτές μας γίνονται συχνά. Πράγματι, οι πιο πολλές συνοψίζονται σε τούτο τον φόβο: Είναι πολύ αργά πια για μένα;
Για να το απαντήσει αυτό, το Πρόγραμμα Χάρβαρντ έχει εργαστεί πολύ σκληρά. Ο προηγούμενος διευθυντής του Προγράμματος, ο Τζορτζ Βέιλαντ πέρασε σημαντικό μέρος της σταδιοδρομίας του μελετώντας κατά πόσο μπορούν να αλλάξουν οι τρόποι με τους οποίους ανταποκρίνονται οι άνθρωποι στις προκλήσεις της ζωής – οι τρόποι με τους οποίους τις αντιμετωπίζουν. Χάρη στην εργασία του Τζορτζ και την εργασία άλλων, μπορούμε να πούμε ότι η απάντηση στην επίμονη ερώτηση «Είναι πολύ αργά πια για μένα;» είναι ένα οριστικό ΟΧΙ.
Ποτέ δεν είναι πολύ αργά. Αληθεύει ότι τα γονίδιά σου και οι εμπειρίες σου διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τον κόσμο, το πώς αλληλεπιδράς με τους ανθρώπους και το πώς αντιδράς στα αρνητικά συναισθήματα. Και σίγουρα αληθεύει ότι οι ευκαιρίες για οικονομική πρόοδο και στοιχειώδη ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι εξίσου διαθέσιμες σε όλους, και ότι κάποιοι από εμάς γεννιόμαστε σε καταστάσεις σημαντικά μειονεκτικές. Αλλά οι τρόποι σου να υπάρχεις στον κόσμο δεν είναι παγιωμένοι, δεν είναι χαραγμένοι στην πέτρα. Είναι μάλλον χαραγμένοι στην άμμο. Η παιδική σου ηλικία δεν είναι η μοίρα σου. Η φυσική σου προδιάθεση δεν είναι η μοίρα σου. Η γειτονιά όπου μεγάλωσες δεν είναι η μοίρα σου. Η έρευνα το δείχνει καθαρά αυτό. Τίποτα απ’ όσα έχουν συμβεί στη ζωή σου δεν σου απαγορεύει να συνδεθείς με άλλους, να ζεις καλά, ή να είσαι ευτυχισμένος. Οι άνθρωποι σκέφτονται συχνά ότι, άπαξ και ενηλικιωθείς, η ζωή σου έχει καθοριστεί. Αλλά αυτό που ανακαλύπτουμε εξετάζοντας την ολότητα της έρευνας σχετικά με την εξέλιξη των ενηλίκων είναι ότι κάτι τέτοιο δεν αληθεύει. Απεναντίας, η ουσιαστική αλλαγή είναι εφικτή.
Χρησιμοποιήσαμε μια συγκεκριμένη φράση πριν από λίγο. Μιλήσαμε για ανθρώπους που είναι πιο απομονωμένοι απ’ ό,τι θα ήθελαν να είναι. Εχουμε λόγο που χρησιμοποιούμε αυτή τη φράση – η μοναξιά δεν έχει να κάνει μόνο με τον σωματικό διαχωρισμό από τους άλλους. Ο αριθμός των ανθρώπων που γνωρίζεις δεν ορίζει απαραιτήτως την εμπειρία της σύνδεσης ή της μοναξιάς. Ούτε και οι διευθετήσεις της καθημερινής σου ζωής ή ο έγγαμος βίος σου. Ενδέχεται να είσαι μόνος μες στο πλήθος, ενδέχεται να είσαι μόνος σ’ έναν γάμο. Ξέρουμε μάλιστα ότι ένας υψηλά συγκρουσιακός γάμος με ελάχιστη τρυφερότητα μπορεί να είναι πιο επιβλαβής για την υγεία απ’ ό,τι το διαζύγιο.
Απεναντίας, αυτό που έχει σημασία είναι η ποιότητα των σχέσεων. Για να το πούμε απλά, το να ζεις μέσα σε θερμές σχέσεις είναι κάτι προστατευτικό τόσο για το μυαλό όσο και για το σώμα.
Πρόκειται για σημαντική έννοια, για την έννοια της προστασίας. Η ζωή είναι σκληρή και μερικές φορές στρέφεται απολύτως επιθετικά εναντίον σου. Οι θερμές, συνδεδεμένες σχέσεις προστατεύουν απέναντι στις σφεντόνες και τα βέλη της ζωής και των γηρατειών.
Αφού είχαμε παρακολουθήσει στο Πρόγραμμα Χάρβαρντ ανθρώπους σε όλη τους τη διαδρομή έως την ένατη δεκαετία της ζωής τους, θελήσαμε να εξετάσουμε αναδρομικά πώς ήταν στη μέση ηλικία τους για να δούμε αν θα μπορούσαμε να προβλέψουμε ποιος έμελλε να γίνει ένας ευτυχισμένος, υγιής ογδοντάρης και ποιος όχι. Κι έτσι συγκεντρώσαμε όλα όσα γνωρίζαμε γι’ αυτούς στην ηλικία των 50 και ανακαλύψαμε ότι δεν ήταν τα επίπεδα χοληστερόλης όταν ήταν μεσόκοποι που προέβλεπαν πώς θα ήταν όταν θα γερνούσαν – ήταν το πόσο ικανοποιημένοι ένιωθαν στις σχέσεις τους. Οι άνθρωποι που ήταν οι πιο ικανοποιημένοι στις σχέσεις τους στην ηλικία των 50 ήταν οι υγιέστεροι (πνευματικά και σωματικά) στην ηλικία των 80.
Καθώς ερευνούσαμε περαιτέρω αυτό τον συσχετισμό, οι αποδείξεις συνέχισαν να αυξάνονται. Οι πιο ευτυχισμένοι άντρες και γυναίκες με συντρόφους ανέφεραν, στα 80 τους, ότι, τις μέρες που υπέφεραν σωματικά, η διάθεσή τους παρέμενε σε υψηλά επίπεδα. Αλλά όταν άνθρωποι σε δυστυχισμένες σχέσεις υπέφεραν σωματικά, η διάθεσή τους επιδεινωνόταν, προκαλώντας τους πρόσθετο συναισθηματικό πόνο. Αλλες μελέτες έφτασαν σε παρόμοια συμπεράσματα σχετικά με τον ισχυρό ρόλο των σχέσεων».
