Η θουκυδίδειος στιγμή του διεθνούς συστήματος;

Η θουκυδίδειος στιγμή
του διεθνούς συστήματος;

Η Δύση είναι αντιμέτωπη με τη θουκυδίδειο στιγμή της. Η άνοδος της Κίνας αλλάζει την παγκόσμια γεωστρατηγική ισορροπία σε βάρος της και προκαλεί ανησυχία και φόβο ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες για την απειλούμενη απώλεια της πρωτοκαθεδρίας τους.

Ωστόσο, η Δύση κινδυνεύει περισσότερο από τα λάθη της παρά από την ίδια την ενίσχυση της Κίνας, όπως η Αθήνα, καίτοι ισχυρότερη, έχασε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο περισσότερο εξαιτίας των λαθών της, με κορυφαίο τη Σικελική Εκστρατεία, και λιγότερο εξαιτίας της ισχύος της Σπάρτης.

Αφού εφησύχασαν με την άνοδο της Κίνας για τέσσερις δεκαετίες, από το 1980 ως το 2020, και ιδίως μετά το 2000, τώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να επιλέγουν το άλλο άκρο, της άμεσης αντιπαράθεσης με την Κίνα. Ωστόσο, η Κίνα δεν είναι Σοβιετική Ενωση και ο σημερινός κόσμος διαφέρει από τον ψυχροπολεμικό. Η Κίνα είναι πολύ πιο ισχυρή, ιδίως οικονομικά, από τη Σοβιετική Ενωση και παίζει πρωτεύοντα και αλληλένδετο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία με έναν τρόπο που ήταν αδιανόητος για τη Σοβιετική Ενωση. Επιπλέον, η απειλή της κλιματικής κατάρρευσης επιβάλλει ένα μίνιμουμ συνεργασίας μεταξύ της παλαιάς και της αναδυόμενης υπερδύναμης για το κοινό καλό.

Τέλος, η Δύση παραμένει διχασμένη, ιδίως στο ζήτημα της αντιμετώπισης της Κίνας. Η Ευρώπη έχει προτεραιότητα τις οικονομικές σχέσεις της με την Κίνα και δυσκολεύεται, όταν δεν αρνείται ανοικτά, να αναγνωρίσει τη συνεπακόλουθη γεωστρατηγική απειλή. Ολα αυτά περιπλέκουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση της μετάβασης ισχύος που η Κίνα προκαλεί και που θα κυριαρχεί, ολοένα και περισσότερο, στις διεθνείς σχέσεις του 21ου αιώνα.

Αυτή η πρόκληση και η δυσκολία της Δύσης να την αντιμετωπίσει εκφράζεται σε όλα τα μέτωπα, ακόμα και στα Δυτικά Βαλκάνια, που παραδοσιακά αποτέλεσαν προνομιακό πεδίο άσκησης της ευρωπαϊκής και δυτικής επιρροής.

Ο Δημήτρης Καιρίδης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και βουλευτής ΝΔ Βόρειου Τομέα Αθηνών

Αποστολή: Εξυπνη Ελλάδα
σε δυστοπική εποχή

Κοιτάζοντας κάποιος την εξέλιξη των κρατών μέσα από τη διόπτρα των καιρών, θα διαπιστώσει ότι τα εξελικτικά στάδια της κρατικής οντολογίας από άποψη «ισχύος» είναι α) εποχή της σκληρής, β) η εποχή της ήπιας και γ) αυτή που σταδιακά βιώνουμε σήμερα η εποχή της έξυπνης. Το επίπεδο και η ποιότητα της τεχνολογικής εμβάθυνσης στις σχέσεις πολιτών - πολιτείας, η ποιοτική ένταση του δεσμού του κοινωνικού συμβολαίου, η συνταγματική κατοχύρωση αλλά και η θεσμική αντοχή των μηχανισμών πολιτικού και πολιτειακού ελέγχου της κυβερνητικής εξουσίας, η δυναμική και υπερβατική εξωτερική πολιτική είναι οι ισχυροί πυλώνες της έξυπνης ισχύος στον 21ο αιώνα.

Η Ελλάδα καλείται σε μια δυστοπική εποχή τόσο για την ίδια όσο και για το υπόλοιπο διεθνές σύστημα να ανοίξει βηματισμό. Τα αρνητικά σε συστημικό επίπεδο λόγω της οικονομικής κρίσης, 2010-2019, αναμειγνύονται με την πανδημία και δημιουργούν μια δυσάρεστη συνθήκη στο εσωτερικό της χώρας. Οι ευκαιρίες όμως υπάρχουν σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής και αφορούν κυρίως τις σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες που ανοίγονται για την Ελλάδα στην περιοχή του Κόλπου στον τομέα της πράσινης ανάπτυξης και ναυτιλίας και στον τομέα της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Ελλάδα δεν πρέπει να αναλώνεται ούτε στη συνεχιζόμενη βαλκανική μιζέρια ούτε στον αδιέξοδο αναθεωρητισμό της Τουρκίας ούτε στην εσωτερική έξαρση των Λουδιτών. Η εξωτερική πολιτική της χώρας οφείλει να προσανατολιστεί στην ενίσχυση των επιχειρηματικών και οικονομικών προοπτικών μας και τη σύσφιγξη των σχέσεών μας με κράτη που και θέλουν και επιθυμούν τη σύμπραξη μαζί μας (π.χ. Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα). Ασφαλώς και για να γίνουν όλα αυτά χρειάζεται ισχυρό αποτρεπτικό δόγμα, αλλά θα γίνουμε πραγματικά έξυπνη χώρα όταν ξεχωρίζουμε την εξωτερική πολιτική από την άμυνα και το αντίστροφο.

Ο Σπύρος Ν. Λίτσας είναι καθηγητής της Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Μια εποχή μεγάλων αλλαγών

Ζούμε σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών και τεράστιας αβεβαιότητας στον διεθνή χώρο. Είναι μια εποχή που το κέντρο βάρους μετακινείται ολοένα και περισσότερο προς την Ασία και τον Ειρηνικό Ωκεανό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εστιάζουν την εξωτερική τους πολιτική στην Κίνα που αποτελεί πλέον για τους Αμερικανούς τον νέο μεγάλο κίνδυνο. Ενώ η Ευρώπη, που έχασε τον κεντρικό της ρόλο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ψάχνει ακόμη τρόπους για να κερδίσει τη λεγόμενη στρατηγική αυτονομία. Στη δική μας άμεση γειτονιά, η Ανατολική Μεσόγειος παραμένει μια περιοχή μεγάλης αστάθειας που θα χάνει βαθμιαία τη στρατηγική της σημασία λόγω του περιορισμένου ρόλου που θα έχουν οι υδρογονάνθρακες στο μέλλον. Η Τουρκία επιδιώκει ρόλο περιφερειακής δύναμης και τα Βαλκάνια βρίσκονται σε τέλμα από το οποίο δύσκολα θα βγουν χωρίς τη βοήθεια της Ευρώπης.

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς στη δύσκολη γειτονιά που μας έλαχε; Πρώτον, να ενισχύουμε την αποτρεπτική μας δύναμη γνωρίζοντας όμως ότι οι εξοπλισμοί κοστίζουν ακριβά και μια υπερχρεωμένη χώρα όπως η δική μας δεν διαθέτει ανεξάντλητους πόρους. Δεύτερο, να προωθούμε έξυπνες και ισχυρές συμμαχίες διευρύνοντας συνεχώς τους ορίζοντες της εξωτερικής μας πολιτικής. Και τρίτο, να είμαστε πάντα πρόθυμοι να λύνουμε προβλήματα και όχι να δημιουργούμε. Σε αυτή τη δύσκολη εποχή, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο γύρω μας με ψυχρό ρεαλισμό και χωρίς ψευδαισθήσεις.

Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ και καθηγητής στη Sciences Po στο Παρίσι

Ο γρίφος της Κίνας και η στροφή
των ΗΠΑ προς τον Ειρηνικό Ωκεανό

Σε σχέση με τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των Ηνωμένων Πολιτειών από τον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής προς τον Ειρηνικό Ωκεανό, η άποψή μου είναι ότι οι ΗΠΑ, εδώ και αρκετό καιρό, προετοίμαζαν αυτή τη μεταστροφή, δεδομένου ότι τους απασχολεί ιδιαίτερα η συνολική πολιτική που ακολουθεί η Κίνα στον ευρύτερο χώρο της. Αυτό που προκάλεσε την ανάγκη όπως οι ΗΠΑ, μαζί με άλλες χώρες της περιοχής του Ειρηνικού, να κινηθούν κατάλληλα ώστε να αντιμετωπίσουν με επιτυχία την αυξανόμενη αλαζονεία που επιδεικνύει η Κίνα και η οποία συνδυάζεται με τη ραγδαία οικονομική της ανάπτυξη που την καθιστά ιδιαίτερα ισχυρή και ενδεχομένως επικίνδυνη στην περιοχή επιρροής της.

Η κίνηση των ΗΠΑ να εντοπίσουν χώρες του Ινδικού και του Ειρηνικού Ωκεανού με τις οποίες να μπορούν να εγκαινιάσουν μια μακροχρόνια συνεργασία μάς αποδεικνύει ότι τόσο η αυξανόμενη στρατηγική συνεργασία με την Ινδία όσο και με την Αυστραλία, την Κορέα και την Ιαπωνία βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ για μια νεότερη περιοχή του πλανήτη, όπου έχουν εμφανιστεί καινούργιες προκλήσεις.

Θα προσθέσω ότι στην εξίσωση της αντιμετώπισης της Κίνας, από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, στον χώρο του Ειρηνικού Ωκεανού, η συνεισφορά της πυρηνικής, δημοκρατικής, Ινδίας θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμη.

Υπενθυμίζω ότι η Κίνα διατηρεί μια δύσκολη σχέση με την Ινδία εδώ και πολλά χρόνια με ανεπίλυτα συνοριακά προβλήματα, τα οποία ανησυχούν την ινδική πλευρά ως προς τους τρόπους με τους οποίους θα επιδιώξει την επίλυσή τους η Κίνα.

Αυτό σημαίνει ότι οι δύο χώρες διατηρούν δύσκολες διμερείς σχέσεις και υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος διαφορών με άγνωστο μέλλον.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, εξέφρασα την άποψη ότι και η χώρα μας θα μπορούσε να επιδιώξει μια στενότερη συνεργασία με την Ινδία, δεδομένου του ενδιαφέροντός μας για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στον Ινδικό Ωκεανό, που αφορά τον εμπορικό μας στόλο και θα μπορούσαμε με σοβαρά βήματα να επιχειρήσουμε να οικοδομήσουμε μια στρατηγική σχέση με την Ινδία, πράγμα που είχε ήδη προταθεί στην ινδική πλευρά από το έτος 2010, όμως η οικονομική κρίση και οι άμεσες άλλες προτεραιότητες της Αθήνας δεν επέτρεψαν την περαιτέρω προώθηση του σχεδίου αυτού.

Η προσέγγιση προς την Ινδία θα μπορούσε να συνδυαστεί και με την τριμερή συνεργασία Ελλάδας, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και Ινδίας, δεδομένου ότι τόσο η Ελλάδα όσο και η Ινδία διατηρούν εξαιρετικά στενές σχέσεις με τα Εμιράτα σε πολλούς τομείς.

Ο Ιωάννης Αλέξιος Ζέπος είναι πρέσβης ε.τ., πρώην γενικός γραμματέας ΥΠΕΞ, πρώην Μόνιμος Αντιπρόσωπος στο ΝΑΤΟ

Η στρατηγική αναδιοργάνωση των ΗΠΑ

Η αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν και η συμφωνία AUKUS δημιούργησαν την εντύπωση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αδιαφορούν για τους ευρωπαίους συμμάχους τους. Στην πραγματικότητα οι κινήσεις αυτές εντάσσονται σε μια στρατηγική αναδιοργάνωση.

Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδίωξαν να μετασχηματίσουν τον κόσμο. Σήμερα οι ιδεαλιστικές ψευδαισθήσεις έχουν καταρρεύσει. Παραλλήλως, μια νέα απειλή έχει αναδυθεί· η Κίνα. Απαιτείται οικονομία ενέργειας και συστράτευση με όλες τις δυνάμεις οι οποίες συμμερίζονται τις ίδιες αξίες ή απειλές.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, παράλληλα με τις κινήσεις για να αποτραπεί ένας κινεζικός στρατιωτικός αιφνιδιασμός, αναπτύσσουν ένα φιλόδοξο σχέδιο για την ανανέωση των παλαιών συμμαχιών και τη διασύνδεσή τους σε ένα παγκόσμιο δίκτυο, λιγότερο ιεραρχικό από το ΝΑΤΟ. Ατλαντικός, Ειρηνικός και Ινδικός Ωκεανός πρέπει να ενσωματωθούν σε ένα σύστημα. Το ευρωπαϊκό τμήμα αποτελεί ίσως το κύριο στοιχείο. Δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Το δίκτυο αυτό θα αντιπαρατεθεί προς την αντίστοιχη δικτυωτή στρατηγική της Κίνας (BRI, Δρόμος της Μετάξης) ώστε να κατακτηθούν «καρδιές και νόες» στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Στο πλαίσιο αυτό, θα κατανεμηθεί το έργο ανάμεσα στους «προθύμους εταίρους» οι οποίοι θα αποκομίζουν και τα συνεπαγόμενα οφέλη. Ετσι μάλλον πρέπει να ερμηνευθούν οι αυξημένες γαλλικές πρωτοβουλίες, σήμερα στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Αφρική, αύριο ίσως και στη Μέση Ανατολή.

Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris 1), ερευνητής στο CNRS (UMR Géographie-cités)

Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η θέση της Ελλάδας

Η αμερικανική κυβέρνηση προσπαθεί να αποκαταστήσει το κύρος της που επλήγη από τις αστοχίες της εξόδου από το Αφγανιστάν διευρύνοντας τη συνεργασία με τους συμμάχους της. Εντατικές διαβουλεύσεις έκανε και για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στις σχέσεις της με τη Γαλλία, καθώς η συμφωνία για τα πυρηνικά υποβρύχια με την Αυστραλία, αν και σύμφωνη με τις προτεραιότητες των ΗΠΑ στον Ειρηνικό, προκάλεσε προβληματισμό στους κόλπους της Συμμαχίας για τον χειρισμό ενός ευρωπαίου εταίρου. Η διπλωματική προσέγγιση ήταν επιτυχής και είχε αποτέλεσμα μία σειρά από ανακοινώσεις για την ενίσχυση της συνεργασίας Γαλλίας - ΗΠΑ.

Στο ίδιο κλίμα, οι ΗΠΑ προσέφεραν την «ευλογία» τους και για τη στρατηγική αμυντική συμφωνία της Γαλλίας με την Ελλάδα, δίνοντας το στίγμα ότι αυτή είναι συμβατή με το ΝΑΤΟ. Πέρα όμως από τα εθνικά οφέλη για την Ελλάδα, η ελληνογαλλική συμφωνία έχει ευρύτερη σημασία ως ένα πρώτο βήμα για την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία. Αυτή μπορεί να είναι η βάση για μια ανασυγκρότηση της Δύσης, με τις ΗΠΑ να αναγνωρίζουν τη σημασία «μιας ισχυρότερης και ικανότερης ευρωπαϊκής άμυνας που συνεισφέρει θετικά στη διατλαντική ασφάλεια και λειτουργεί συμπληρωματικά με το ΝΑΤΟ».

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν την περιοχή, αλλά σημαίνει ότι θα βασίζονται περισσότερο στους συμμάχους τους. Οπως δείχνει εξάλλου η ανανέωση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας, οι Αμερικανοί και εκτιμούν και σκοπεύουν να αξιοποιήσουν περαιτέρω τη θέση και τον σταθεροποιητικό ρόλο της Ελλάδας. Στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη οι δύο συμφωνίες ανοίγουν ευκαιρίες για να αναλάβει η χώρα μας πιο ενεργό επιχειρησιακό ρόλο, καθώς οι προκλήσεις στην περιοχή απειλούν την Ελλάδα περισσότερο από κάθε άλλη χώρα της ΕΕ.

Η Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow, Atlantic Council, ανταποκρίτρια «Καθημερινής» - ΣΚΑΪ στην Ουάσιγκτον

Οι επιλογές των ΗΠΑ, ο ρόλος της Κίνας
και οι κινήσεις της Ελλάδας

Οι επιλογές των ΗΠΑ για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής, η οποία έγκειται στη δημιουργία μιας νέας συνθήκης πραγμάτων για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του κινεζικού ελέγχου ανά τον κόσμο. Απώτερος στόχος αυτής της προσέγγισης είναι η δημιουργία εστιών επιρροής, οι οποίες θα ξεπερνούν τα σύνορα της Δύσης και θα εκτείνονται γεωγραφικά μέχρι την περιοχή του Ινδικού και του Ειρηνικού για την αποτροπή του ενδεχομένου ανάληψης πρωταγωνιστικού ρόλου από την Κίνα σε περιοχές του άμεσου ενδιαφέροντός τους, καθώς επίσης και από τη Ρωσία σε περιοχές της Μέσης Ανατολής ή/και την Ανατολική Μεσόγειο. Οσον αφορά δε την τελευταία, δεδομένου του κενού που υπάρχει στην περιοχή, η Ελλάδα μέσω διευρυμένων σχημάτων προσπαθεί να προχωρήσει στην κάλυψη αυτού σε συνεννόηση με τις ΗΠΑ, αλλά και στον πολλαπλασιασμό του κόστους για την Τουρκία απέναντι σε οποιαδήποτε μελλοντική προκλητική ενέργεια εναντίον μας. Μέρος των εν λόγω προσπαθειών αποτελεί η Ελληνογαλλική Συμφωνία, η οποία εντάσσεται στη γενικότερη τάση που υπάρχει σήμερα, δηλαδή στην προτίμηση σχηματισμού περιφερειακών και μη διμερών ή πολυμερών συμπράξεων, όπως εκείνων που υπάρχουν με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, οι οποίες λειτουργούν συμπληρωματικά σε υπερεθνικά σχήματα, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ.

Στα ελληνοτουρκικά, η Ελλάδα θα πρέπει να μάθει να λειτουργεί εντός των συνθηκών αυξομειούμενης έντασης, που καλλιεργεί η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, η οποία ωστόσο υφίσταται οικονομική κρίση στο εσωτερικό της. Επιπροσθέτως, η πεποίθηση της τουρκικής ηγεσίας ότι με ευθύνη (και) της Ελλάδας δημιουργείται ένα «σιδηρούν παραπέτασμα» στην περιοχή με στόχο τον αποκλεισμό της οξύνει τα πνεύματα. Οπως και τα επικίνδυνα παιχνίδια εθνικισμού στο εσωτερικό της γείτονος.

Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι αν. καθηγητής Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας & μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο