Το «τέλος της Ιστορίας» για τις ευρωατλαντικές σχέσεις

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το ρήγμα μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ δεν ξεκίνησε με τον Τραμπ ούτε θα τελειώσει με τον ίδιο. Η σημερινή κρίση είναι πέρα και πάνω απ' όλα αποτέλεσμα της ασυμμετρίας ισχύος μεταξύ των δύο εταίρων. Για δεκαετίες οι αμερικανοί ηγέτες - παρά τις πυκνές ενοχλήσεις και απειλές αναφορικά με τον επιμερισμό βαρών - προτίμησαν τους «τζαμπατζήδες» Ευρωπαίους αντί του ευρωπαϊκού χάους. Να όμως που οι προτεραιότητες άλλαξαν, οι γεωπολιτικές αναταράξεις εντείνονται και η Ευρώπη συνεχίζει να περιφέρεται ευάλωτη, μόνη και θνητή. Οι βολικές φαντασιώσεις κούνησαν μαντίλι και μείναμε συντροφιά με τις άβολες αλήθειες. Η Αμερική, με δύο ωκεανούς ανάμεσά της, θα συνεχίσει να διατηρεί το προνόμιο επιλεκτικών παρεμβάσεων. Αν και τα καρδιοχτύπια της θα είναι κυρίως προς Ειρηνικό μεριά (βλ. Κίνα). Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η Ευρώπη δεν έχει την ίδια πολυτέλεια. Ούτε τείχη να υψώσει ούτε γέφυρες να σηκώσει. Καταραμένη γεωγραφία! Λαμβάνοντας υπόψη πως πρόκειται για αγώνα ενάντια στον χρόνο, το μόνο που της απομένει είναι να σηκώσει τα μανίκια της. Θωρακίζοντας την αμυντική της ικανότητα, τόσο στη γειτονιά της όσο και στο εγγύς εξωτερικό. Εμπλουτίζοντας τον παλαιάς κοπής 20ού αιώνα ευρωατλαντικό συνεταιρισμό. Καθιστώντας τον περισσότερο ώριμο και παγκόσμιο στο βεληνεκές του. Περισσότερο ισορροπημένο στην κατανομή των βαρών του. Και το κυριότερο. Αποτελεσματικότερα τοποθετημένο και στραμμένο στο μέλλον για να αντιμετωπίσει την ανάδυση ενός νέου κόσμου.

Εξαιτίας της γεωπολιτικής αναγκαιότητας που προσέφερε η ουκρανική κρίση και προέταξαν οι ΗΠΑ, άνοιξε ένα ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας. Με ορατό το ενδεχόμενο ανάπτυξης ενός περισσότερο αυτόνομου ευρωπαϊκού πυλώνα ασφαλείας που θα δρα σε στενή συνεργασία και συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ. Προκειμένου η Ευρώπη να κατακτήσει στρατηγική αυτονομία οφείλει πρωτίστως να εξισορροπήσει τις αποκλίσεις μεταξύ των φιλοδοξιών συγκεκριμένων κρατών-μελών και της ΕΕ ως μπλοκ. Εφαρμόζοντας τολμηρές πανευρωπαϊκές λύσεις που θα ευθυγραμμίζουν τους διαθέσιμους πόρους με τα συμφέροντα της ενωμένης Ευρώπης.

Ο δρόμος θα είναι μακρύς και δύσβατος, καθώς τα ζητήματα ασφάλειας και άμυνας πηγαίνουν χέρι χέρι με τη λογική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τίποτε από τα παραπάνω δεν θα είναι εφικτό έξω από τη διαδικασία αναθέρμανσης των προσπαθειών για την εμβάθυνση της ενοποίησης. Πολύ απλά, χωρίς περισσότερη Ευρώπη δεν μπορεί να προκύψει περισσότερη άμυνα. Κι αυτό διότι, χωρίς την παρουσία ενιαίας στρατηγικής κατεύθυνσης, τα κράτη-μέλη δεν έχουν κανέναν λόγο δέσμευσής τους σε μακροχρόνιες πολιτικές προοδευτικής ολοκλήρωσης. Εκείνων μάλιστα που ακουμπάνε για τα καλά τον σκληρό πυρήνα της εθνικής τους κυριαρχίας.

Κι αν η Ευρώπη αποτύχει, κάνοντας πολύ λίγα και πολύ αργά; Ποια θα είναι η επόμενη μέρα; Πιθανόν εκείνη όπου ο Φουκουγιάμα ή ο διάδοχός του θα εμπνευστούν την εκ νέου αναθεωρημένη έκδοση του «τέλους της Ιστορίας». Για όλους εμάς, θα είναι η μέρα όπου το κοινό μας ευρωπαϊκό σπίτι, από κεντρικό υποκείμενο των διεθνών σχέσεων στις αρχές του 21ου αιώνα, θα έχει κατορθώσει να κατρακυλήσει σε απαξιωμένο αντικείμενό τους. Περιθωριοποιημένο, εσωστρεφές και κατακερματισμένο σε ανταγωνιστικές σφαίρες επιρροής. Αγωνιζόμενοι να αποφύγουμε το μοιραίο. Ετσι όπως το προσλαμβάνει μια γερμανίδα συνάδελφος. Με την Ευρώπη «να αποτελέσει έως και το δείπνο αντί της τραπεζαρίας σε μια αναδυόμενη παγκόσμια τάξη μηδενικού αθροίσματος».

Ο Σωτήρης Σέρμπος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης