Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος για την ιστορία δανεισμού της Ελλάδας έγινε εκτενής αναφορά στα δάνεια από την Αγγλία, τους ληστρικούς όρους των τραπεζιτών αλλά και τον εμφύλιο. Το δεύτερο μέρος εστιάζει στις στάσεις πληρωμών, τέσσερις στον αριθμό, στην κυβέρνηση Τρικούπη και στη χρεωκοπία.
Στάσεις πληρωμών. Η πρώτη ουσιαστική πτώχευση θα σημειωθεί το 1827 με την αδυναμία καταβολής των τοκοχρεωλυσίων των δύο πρώτων δανείων. Η δεύτερη το 1843 όταν διακόπηκε η εξόφληση των δόσεων του δανείου των 60.000.000 φράγκων, που είχε δοθεί στη Βαυαροκρατία με την εγγύηση των Προστάτιδων Δυνάμεων. Το δάνειο αυτό εξανεμίσθηκε στην αποπληρωμή των δόσεων των δύο αγγλικών δανείων.
Οταν ο Καποδίστριας ανέλαβε τη μεγάλη προσπάθεια να συγκροτήσει κράτος βρήκε άδεια ταμεία, ή μάλλον ένα νόμισμα και αυτό κίβδηλο. Αναζήτησε και αυτός δάνειο. Βρήκε όλες τις πόρτες κλειστές. Ηταν βέβαια η χώρα τότε επισφαλής σε δανεισμό. Οχι, όμως, περισσότερο από το 1824 και 1825. Υπήρχαν και πολιτικοί λόγοι. Οι Αγγλοι δεν τον «πήγαιναν». Η προϋπηρεσία του ως υπουργού των Εξωτερικών του Τσάρου έδωσε αφορμή για να τον θεωρούν «άνθρωπο» της Ρωσίας. Αναγκάσθηκε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με 50.000 γαλλικά φράγκα από την προσωπική του περιουσία και σημαντικές συνεισφορές ομογενών και φιλελλήνων. Στη συνέχεια με την ανάπτυξη και τη φορολογία παρήγαγε σημαντικό έργο.
Στον βασιλιά Οθωνα επικεντρώθηκαν οι πιέσεις των δανειστών και κυρίως των Αγγλων. Και πίσω από αυτούς η Αγγλία που ήθελε τον έλεγχο της βασιλικής εξουσίας. Ο Οθωνας απέφυγε τον δανεισμό και τους πρόσθετους φόρους. Προσέφερε τη βασιλική χορηγία από 200.000 δραχμές και προέβη σε δραστικές περικοπές δαπανών με μείωση των στρατιωτικών και των υπαλλήλων.
Η τρίτη στάση πληρωμών θα συμπέσει, το 1893, προς το τέλος της ιστορικής και δημιουργικής διακυβέρνησης από τον Χαρίλαο Τρικούπη. Θα σημειωθεί και μία τέταρτη, το 1932, στην επίσης ιστορική διακυβέρνηση από τον Εθνικό Ηγέτη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Οι τρεις πρώτες στάσεις πληρωμών οφείλονταν κατά κύριο λόγο στους αβάστακτους όρους που είχαν επιβάλει οι ξένοι κεφαλαιούχοι. Ουσιαστικά τα νέα δάνεια εξυπηρετούσαν τα προηγούμενα, όπως συμβαίνει και επί των ημερών μας. Η στάση πληρωμών επί Βενιζέλου οφείλονταν κατά κύριο λόγο στη διεθνή οικονομική κρίση του 1929.
Η στάση πληρωμών δεν σήμαινε «κανόνι». Οι δανειοδότες είχαν φροντίσει να εξασφαλισθούν. Στην πράξη σήμαινε αναστολή πληρωμών. Τελευταίος διακανονισμός όλων των προπολεμικών δανείων έγινε από τη κυβέρνηση Παπάγου το 1952-3 με υπουργό τον Σπ. Μαρκεζίνη.
«Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Ο Χαρίλαος Τρικούπης έχει περάσει στην ιστορία ως ο σημαντικότερος πολιτικός ηγέτης της νεώτερης Ελλάδος μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Θα κυβερνήσει τη χώρα, για εννέα σχεδόν χρόνια, από το 1882 μέχρι το 1895 και θα θέσει τα θεμέλια ενός σύγχρονου κράτους και τις υποδομές για την οικονομική ανάπτυξη. Πίστευε ότι οι απαραίτητοι πόροι έπρεπε να προέλθουν από τους φόρους, δεν απέφυγε όμως και τον εξωτερικό δανεισμό. Στην υπανάπτυκτη οικονομία της εποχής εκείνης η απόδοση των φόρων ήταν πολύ μικρότερη της λαϊκής δυσαρέσκειας.
Ο Τρικούπης θα συνάψει επτά δάνεια με ληστρικούς όρους. Από το συνολικό ονομαστικό ποσό των 643.000.000 εκατ. χρυσών φράγκων θα εισπραχθούν μόνο 463 εκατ. Για τα νέα και τα παλαιά δάνεια θα καταβληθούν, τη δεκαετία 1880-1890, τοκοχρεωλύσια 455.000.000 χρυσά φράγκα, το 40-50% του προϋπολογισμού και από το υπόλοιπο 25-30% θα διατεθεί για τη συγκρότηση των Ενόπλων Δυνάμεων.
Τα δάνεια, όμως, δεν σπαταλήθηκαν. Επενδύθηκαν σε σημαντικά έργα υποδομής. Ολοκληρώθηκε η διώρυγα της Κορίνθου, κατασκευάσθηκαν 907 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και 1.446 χιλιόμετρα αμαξιτών δρόμων. Αρχίζει η ραγδαία αύξηση των επενδύσεων, η διεύρυνση της εμπορευματικής οικονομίας, η αύξηση των εξαγωγών, η συγκρότηση αστικών κέντρων και η μετατροπή της Αθήνας σε σύγχρονη πόλη.
Το Ναυτικό ενισχύεται με τα σύγχρονα σκάφη «Υδρα» «Σπέτσες» και «Ψαρά».
Στις εκλογές του 1890 ο Τρικούπης «θα πληρώσει» την πολιτική των φόρων. Θα τον διαδεχθεί ο Δεληγιάννης και θα επιχειρηθεί η πολιτική εξόντωσή του με την παραπομπή σε Ειδικό Δικαστήριο «ως σπαταλήσαντα το δημόσιο χρήμα»! Η πρόταση θα απορριφθεί από την πλειοψηφία των βουλευτών, αλλά το έργο του θα διακοπεί και η δεληγιαννική φαυλοκρατία θα οδηγήσει τη χώρα από το κακό στο χειρότερο. Ο λαός θα διορθώσει το λάθος του 1890 και στις εκλογές του 1892 θα δώσει στον Τρικούπη ισχυρή πλειοψηφία. Τα δημόσια οικονομικά είναι σε αδιέξοδο και τα ελληνικά χρεώγραφα σε κατρακύλα. Ο Τρικούπης καταφεύγει σε νέους φόρους, που αυξάνουν τη λαϊκή αντίδραση…
Από την αντίπερα όχθη οι ξένοι κεφαλαιούχοι είναι «πρόθυμοι» να προσφέρουν νέα δάνεια με στόχο να ελέγξουν απόλυτα την οικονομία και τη χώρα. Ανταγωνίζονται οι Αγγλοι, οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί και στέλνουν, αντίστοιχα, στην Ελλάδα για έλεγχο των δημοσιονομικών τον ιρλανδό λόρδο Εδουάρδο Λω, τον οικονομικό επιθεωρητή Ρου και τον τραπεζίτη Μόργκαν!
Ο Τρικούπης θα ζητήσει από τους Αγγλους δάνειο 3.500.000 λιρών για να στηρίξει τα ελληνικά χρεώγραφα. Η συμφωνία προβλέπει την κύρωσή της με βασιλικό διάταγμα. Μετά την αντίδραση της αντιπολίτευσης ο Τρικούπης ζητεί επικύρωσή της από τη Βουλή. Οι Αγγλοι αρνούνται και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ αρνείται να επικυρώσει το δάνειο με διάταγμα. Ο Τρικούπης αναγκάζεται να παραιτηθεί και ο Γεώργιος διορίζει πρωθυπουργό τον Σωτήριο Σωτηρόπουλο, πρώην υπουργό Οικονομικών, τον οποίο υποστηρίζουν μόνο 20 βουλευτές!
Βασιλικό πραξικόπημα. Δεν τον «πήγαινε» ο βασιλιάς από τότε που είχε γράψει το περίφημο άρθρο «Τις πταίει» και τον ανάγκασε να αποδεχθεί την «αρχή της δεδηλωμένης» για τον διορισμό κυβέρνησης.
Ο Τρικούπης απέφευγε τη σύγκρουση και δέχονταν τη σπάταλη ζωή της βασιλικής οικογένειας και τις συχνές απουσίες του Βασιλιά Γεωργίου στο εξωτερικό και τις επισκέψεις του στα καμαρίνια της διάσημης ηθοποιού Σάρας Μπερνάρ. Σιώπησε και όταν ακόμη πληροφορήθηκε ότι ο βασιλιάς έπαιζε κερδοσκοπικά με τα ελληνικά χρεώγραφα με αχυράνθρωπους τον ταμία του Νικόλαο Θων (ιδιοκτήτη της ομώνυμης περιοχής των Αμπελοκήπων) και τον κουμπάρο του Ανδρέα Συγγρό. Αποκαλυπτικό το σχόλιο στην «Ακρόπολη» του Βλάση Γαβριηλίδη: «Απελπισθέντες (ανακτορικοί και αντιπολίτευση) να καταστρέψουν έναν άνδρα, ενόμισαν ευκολότερον να καταστρέψουν το Εθνος».
Η χρεωκοπία ουσιαστικά είχε επέλθει πριν ο Τρικούπης αναλάβει, για τελευταία φορά, την πρωθυπουργία, στις 30 Οκτωβρίου 1893. Εμφανιζόμενος την ίδια μέρα στη Βουλή δεν θα διστάσει να καταθέσει την αλήθεια με την ιστορική φράση «Κύριοι, δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Δεν θα παραιτηθεί. Θα προσπαθήσει να πετύχει διακανονισμό με τους δανειστές.
Αμέσως η κυβέρνηση Τρικούπη ξεκίνησε τις δύσκολες, δίχως αμφιβολία, διαπραγματεύσεις με τους αντιπροσώπους των χωρών που είχαν επηρεαστεί στον μεγαλύτερο βαθμό από την αδυναμία πληρωμής των ελληνικών εξωτερικών δανείων.
Ομως τον Αύγουστο του 1894, όταν ο συμβιβασμός που είχε συνάψει η κυβέρνηση Τρικούπη με τους ξένους αντιπροσώπους τέθηκε στο συμβούλιο των άγγλων ομολογιούχων, αυτοί τον απέρριψαν, με την αιτιολογία ότι η Ελλάδα ήταν σε θέση να προσφέρει καλύτερες εγγυήσεις και όρους, καθώς και ότι η πτώχευσή της ήταν «δόλια», άποψη που αναπαράγονταν συνεχώς από μεγάλης κυκλοφορίας βρετανικές εφημερίδες και περιοδικά, όπως οι Φαϊνάνσιαλ Τάϊμς και ο Εκόνομιστ.
Ανάλογες απόψεις εξέφρασαν και οι γάλλοι ομολογιούχοι, ενώ οι Γερμανοί, οι οποίοι, αν και κατείχαν το μικρότερο ποσοστό του ελληνικού χρέους από τους Αγγλους και τους Γάλλους, εμφανίζονταν ιδιαίτερα αδιάλλακτοι απέναντι στην Ελλάδα και αρκετοί αξιωματούχοι, αλλά και έντυπα, ζητούσαν να χρησιμοποιηθεί το ελληνικό εξωτερικό χρέος ως μοχλός για την αύξηση της επιρροής της Γερμανίας στην Ελλάδα και την ανατολική Μεσόγειο γενικότερα.
Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος - συγγραφέας. (Αποσπάσματα από το βιβλίο: «Η Ελλάδα των Δανείων και των Χρεωκοπιών»)
Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
