|
|
Μια… ανάσα από τη σύνταξη συνυποσχετικού για παραπομπή του θέματος της
υφαλοκρηπίδας στη Χάγη και τη συνολική επίλυση των διμερών ελληνοτουρκικών
διαφορών βρέθηκαν Ελλάδα και Τουρκία δύο φορές μέσα στα τελευταία τριάντα
χρόνια: η μία ήταν το 1976, επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή. Κι η άλλη
ήταν στα τέλη του 2003, επί κυβερνήσεως Κώστα Σημίτη. Και στις δύο
περιπτώσεις, η απόπειρα δεν τελεσφόρησε – με τις ευθύνες να αναζητούνται
άλλοτε στην
Αθήνα κι άλλοτε στην Άγκυρα.
|
Ο πρέσβης Τάσος Σκοπελίτης (πάνω) διαπραγματευτής στις διερευνητικές επαφές με τους Τούρκους πίνει τον καφέ του μία φορά τον μήνα με τον πρέσβη Αλί Τουιγκάν (κάτω), αλλά επί της ουσίας Αθήνα και Άγκυρα δεν κάνουν ούτε βήμα τριάμισι χρόνια τώρα
|
Παρά το βαρύ κλίμα που υπάρχει – με την ένταση στο Αιγαίο, τα εσωτερικά
προβλήματα της Τουρκίας, την κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ακινησία της
ελληνικής εξωτερικής πολιτικής τα τελευταία δύο χρόνια – οι πλέον αρμόδιες
πηγές υποστηρίζουν ότι «το τρένο της Χάγης δεν έχει χαθεί». Και πως μια
συμφωνία είναι εφικτή εφόσον υπάρχει η πολιτική βούληση. Όπως λένε, αρκεί να
γνωρίζει κανείς λίγο το παρασκήνιο των τελευταίων μηνών της κυβέρνησης Σημίτη
και θα κατανοήσει πολλά.
Κάπου δέκα ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 2003 στο Μέγαρο Μαξίμου
πραγματοποιήθηκε μια μυστική σύσκεψη. Αποκλειστικό αντικείμενο, οι
διερευνητικές επαφές με την Τουρκία για τα ζητήματα του Αιγαίου. Γύρω από το
τραπέζι, πέραν του πρωθυπουργού, κάθησαν ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γιώργος
Παπανδρέου με τον στενό του συνεργάτη Χάρη Παμπούκη, το δεξί χέρι του Κώστα
Σημίτη Νίκος Θέμελης, ο διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του πρωθυπουργού
πρέσβης Θόδωρος Σωτηρόπουλος, ο καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου και προσωπικός
φίλος του πρώην πρωθυπουργού Χρήστος Ροζάκης και ο Έλληνας διαπραγματευτής
στις διερευνητικές επαφές με τους Τούρκους πρέσβης Τάσος Σκοπελίτης.
Τα δεδομένα ήταν μάλλον αισιόδοξα. H Άγκυρα φαινόταν να δέχεται τη σύνταξη
συνυποσχετικού για παραπομπή του θέματος της υφαλοκρηπίδας στη Χάγη, αφού θα
προηγούνταν διμερείς διαπραγματεύσεις έξι μηνών. Στο διάστημα αυτό, όποιο θέμα
του Αιγαίου δεν κατέληγε σε διμερή συμφωνία θα παραπεμπόταν επίσης στη Χάγη.
Ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών – που το 1999 ήταν αρχικά
επιφυλακτικός έναντι της Χάγης – θεώρησαν πως ενδεχομένως αυτή ήταν η ιστορική
ευκαιρία για να προχωρήσει η χώρα σε ένα ιστορικό βήμα. Όμως…
H σύσκεψη εκείνη δεν αποφάσισε την κίνηση που θα άλλαζε την πορεία των
ελληνοτουρκικών – το αντίθετο. Κι αυτό για δύο λόγους. Ο ένας ήταν πως η
απόφαση έπρεπε να εγκριθεί από τη Βουλή – κι ο κ. Σημίτης πίστευε πως το
«εθνικιστικό μπλοκ», όπως το αποκαλούσε, θα προκαλούσε μεγάλα προβλήματα και
μάλιστα παραμονές εκλογών.
«Γκάλοπ». Υπήρχε και άλλος λόγος όμως, πιο σοβαρός – και άγνωστος μέχρι
σήμερα. Ο συνεργάτης του πρωθυπουργού Σωκράτης Κοσμίδης είχε κάνει… γκάλοπ
στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ κι είχε αναφέρει τα αποτελέσματα στον
Κώστα Σημίτη – οι περισσότεροι βουλευτές ήθελαν να πάνε στις εκλογές με τον
Γιώργο Παπανδρέου και όχι με εκείνον. Κατόπιν αυτού, ο πρώην πρωθυπουργός είχε
πει τη σιβυλλική φράση «σας ετοιμάζω μια έκπληξη» – την οποία πολλοί
ερμήνευσαν πως «πάμε στη Χάγη». Πλην όμως ο Κώστας Σημίτης είχε κάτι άλλο κατά
νου – εγκατέλειψε κάθε ιδέα για συμφωνία με την Τουρκία, αφήνοντας το έργο για
την επόμενη κυβέρνηση, και παρέδωσε την προεδρία του κόμματός του στον Γιώργο
Παπανδρέου, που φυσικά δεν είχε καμία όρεξη να αρχίσει την καριέρα του ως
ηγέτης αμφισβητούμενος για μια επιλογή εξωτερικής πολιτικής.
Κάπως έτσι η Χάγη μπήκε στο… ψυγείο δεύτερη φορά – κι εκεί παρέμεινε καθ’
όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή. Ο πρέσβης Τάσος
Σκοπελίτης πίνει τον καφέ του άπαξ του μηνός με τον πρέσβη Αλί Τουιγκάν, αλλά
επί της ουσίας Αθήνα και Άγκυρα δεν κάνουν ούτε βήμα τριάμισι χρόνια τώρα.
Έπρεπε να πέσουν δύο F-16 στο Αιγαίο για να αποφασίσει η πολιτική ηγεσία της
χώρας να ανασύρει δειλά δειλά και πάλι από το σεντούκι της εξωτερικής
πολιτικής το Δικαστήριο της Χάγης
Μία συμφωνία που δεν έγινε
|
Πριν από τα Χριστούγεννα του 2003 στο Μέγαρο Μαξίμου πραγματοποιήθηκε μυστική σύσκεψη με αντικείμενο τις διερευνητικές επαφές με την Τουρκία για τα ζητήματα του Αιγαίου, στην οποία συμμετείχαν πέραν του Κώστα Σημίτη ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Παπανδρέου με τον στενό του συνεργάτη Χάρη Παμπούκη, το δεξί χέρι του Κώστα Σημίτη Νίκος Θέμελης και ο καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου και προσωπικός φίλος του πρώην πρωθυπουργού Χρήστος Ροζάκης
|
Αυτό στο οποίο λίγο – πολύ είχαν καταλήξει οι διερευνητικές επαφές προτού
παγώσουν είναι στην ουσία του μάλλον απλό:
1. Ελλάδα και Τουρκία θα προσέφευγαν με συνυποσχετικό στο Δικαστήριο
της Χάγης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Το Δικαστήριο θα έκρινε με
βάση το Διεθνές Δίκαιο, περιλαμβανομένου του Δικαίου της Θάλασσας. Το
τελευταίο ορίζει αφενός μεν πως μια χώρα δύναται να έχει χωρικά ύδατα έως 12
μίλια, αφετέρου δε ότι υφαλοκρηπίδα έχουν και τα νησιά.
2. Προηγουμένως, η Ελλάδα θα προέβαινε, με απόφαση του ελληνικού
κοινοβουλίου, στη λεγόμενη επιλεκτική επέκταση των χωρικών της υδάτων. Αλλού,
δηλαδή, θα ήταν 6 μίλια, αλλού 8, αλλού 10, αλλού 12. Ο εθνικός εναέριος χώρος
θα διαμορφωνόταν αντιστοίχως.
Δεν υπήρχαν λοιπόν εκκρεμότητες; Τα πράγματα ήταν τόσο απλά; Ασφαλώς όχι – το
ζήτημα της αποστρατικοποίησης των νήσων, για παράδειγμα, ήταν ένα ερωτηματικό.
H Ελλάδα το έχει εξαιρέσει από τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου – θα μπορούσε
όμως να το εντάξει, εάν επιθυμούσε, και να παραπεμφθεί και αυτό.
Ο ίδιος ο κ. Σημίτης στο βιβλίο του αφήνει να εννοηθεί πως αυτό που ουσιαστικά
παρέμενε εκκρεμές ήταν η υπόθεση των «γκρίζων ζωνών», για την οποία η Ελλάδα
δεν δέχεται καμία διαπραγμάτευση. Εδώ, οι απόψεις μεταξύ των γνωριζόντων στην
Αθήνα διίστανται. Υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν πως οι Τούρκοι θα απέσυραν
τη διεκδίκησή τους έναντι κάποιου ανταλλάγματος – κάποια μίλια παραπάνω σε μια
περιοχή που τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα, για παράδειγμα. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν
πως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, καθώς κάτι που αρχικά η Άγκυρα το
προέβαλε απλώς ως διαπραγματευτικό χαρτί, στη συνέχεια διαπίστωσε ότι έχει
«ψωμί» – θα μπορούσε δηλαδή να κερδίσει και κάτι. Την τελευταία αυτή άποψη
ασπαζόταν εξάλλου και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Μολυβιάτης και γι’
αυτό δεν ήθελε να ακούει για τη Χάγη.
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
Μονομερής προσφυγή το 1976
|
Απόσπασμα απόρρητου τηλεγραφήματος του πρέσβη Βύρωνος Θεοδωρόπουλου του 1980, στο οποίο φαίνεται με ευκρίνεια ο τρόπος με τον οποίο Ελλάδα και Τουρκία διαπραγματεύονταν για την υφαλοκρηπίδα, αλλά και τα άλλα ζητήματα του Αιγαίου
|
Το 1976, μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Βέρνης μεταξύ των κ.κ. I.
Τζούνη και Σ. Μπιλγκέ για την έναρξη διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση της
υφαλοκρηπίδας, η Ελλάδα προσέφυγε μονομερώς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης
για το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας. H Τουρκία δεν προσήλθε και το Δικαστήριο
κήρυξε εαυτόν αναρμόδιο. Ακολούθησε μια αύξηση της έντασης στο Αιγαίο, οπότε
Ελλάδα και Τουρκία, τον Νοέμβριο του 1976 συνήψαν το Πρακτικό της Βέρνης –
κάτι σαν κώδικας συμπεριφοράς για τις μελλοντικές διαπραγματεύσεις για την
υφαλοκρηπίδα.
Από τότε και μέχρι το 1980 Αθήνα και Άγκυρα συνομιλούσαν για όλα τα θέματα του
Αιγαίου – και όχι μόνο για τη σύνταξη συνυποσχετικού.
|
|
Ωστόσο μέχρι την απόφαση της συνόδου κορυφής του Ελσίνκι, το 1999, δεν υπήρξε
ξανά σοβαρή προσπάθεια επίλυσης των θεμάτων του Αιγαίου μέσω συνομιλιών.
