H οργή της Kάτλας…

Το τοπίο στη Νότια Ισλανδία είναι γεμάτο από κρατήρες, από παγετώνες και

από τεράστιους βράχους, μεγαλύτερους κι από φορτηγό! Συχνά συναντά ο

επισκέπτης «πεδιάδες από λάβα». Καυτός αέρας αναδύεται από τις εκτάσεις αυτές,

που καλύπτουν συνολικά 1.300 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Πρόκειται για περιοχές που σχηματίστηκαν πριν από 9.000 χρόνια, όταν μεγάλες

ποσότητες νερού προερχόμενες από τους παγετώνες πλημμύρισαν τον τόπο. Μόνο που

αυτές οι πλημμύρες δεν είναι απομεινάρι του παρελθόντος. Συμβαίνουν συχνά και

σήμερα, απειλώντας ζωές και περιουσίες στη χώρα.

Οι παγετώνες προκαλούν πλημμύρες σε όλες τις περιοχές του κόσμου όπου

«κάθονται» πάνω σε ηφαιστειακές εκτάσεις. Υγρά, αέρια κι ατμός από ενεργά

ηφαίστεια προκαλούν τήξη του πάγου – που βρίσκεται από πάνω από τις εν λόγω

εκτάσεις -, δημιουργώντας λίμνες ανάμεσα στους πάγους. Το νερό από τις λίμνες

βρίσκει κάποια ρήγματα στον πάγο από όπου και διαρρέει, άλλοτε σιγά σιγά κι

άλλοτε με ορμή, προκαλώντας πλημμύρες.

Ανησυχία προκαλεί η Κάτλα. Αλλά οι χειρότερες πλημμύρες προκαλούνται

από ηφαιστειακές εκρήξεις. Οι παγετώνες καλύπτουν το 10% της Ισλανδίας, μίας

χώρας που βρίσκεται πάνω στην (υποθαλάσσια) «κορυφογραμμή» τού Μέσου

Ατλαντικού – επίκεντρο γεωθερμικής και ηφαιστειακής δραστηριότητας. Σε ποσοστό

60%, οι εκρήξεις στην Ισλανδία σημειώνονται κάτω από τον πάγο.

Γι’ αυτό άλλωστε ανησυχούν οι επιστήμονες. H Κάτλα, ένα από τα πλέον

επικίνδυνα ηφαίστεια, έχει εκραγεί πέντε φορές από το 1721, σε χρονικές

«αποστάσεις» που κυμαίνονται από 34 μέχρι 78 χρόνια. H τελευταία έκρηξη

σημειώθηκε το 1918, πράγμα που σημαίνει ότι μια νέα έκρηξη πρέπει πλέον να

θεωρείται πιθανή και αναμενόμενη.

«H Κάτλα δείχνει σημάδια αναβρασμού τα τελευταία χρόνια», λέει ο Μάγκνους

Τούμι Γκούντμουτσον, καθηγητής Γεωφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας. «Όλο

το τοπίο ανατολικά τού Ρέικιαβικ είναι ένα τείχος από βουνά που σχηματίστηκαν

από εκρήξεις κάτω από τους παγετώνες».

Αισθητήρες για πλημμύρες. Για να αποφύγουν την καταστροφή, οι γεωλόγοι

και οι πολιτικοί μηχανικοί έχουν αναπτύξει ένα εκτεταμένο δίκτυο ιδιαίτερα

ευαίσθητων αισθητήρων, ικανό να δώσει έγκαιρη προειδοποίηση για πλημμύρες.

Όταν αρχίζει η διαδικασία μιας ηφαιστειακής έκρηξης, το μάγμα ανεβαίνει με

μεγάλη πίεση προς την επιφάνεια του ηφαιστείου αφήνοντας στο διάβα του νερό σε

πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Ο παγετώνας ενεργεί σαν «καπάκι» σε μία τεράστια

κατσαρόλα. Όσο πιο παχύ είναι το στρώμα του πάγου, τόσο μεγαλύτερη πίεση ασκεί

στη λάβα.

Όταν εκρήγνυται το ηφαίστειο, το μάγμα βρίσκει τον πάγο και τότε

δημιουργούνται τεράστια σύννεφα ατμού, ενώ πέτρες και βράχοι εκτοξεύονται σε

ύψος χιλιομέτρων. Ο ατμός μάλιστα συναντά μικροσκοπικά σωματίδια που

απελευθερώνονται με την έκρηξη κι έτσι προκαλούνται πολλοί κεραυνοί ανά

δευτερόλεπτο! Άλλωστε, εκατοντάδες ζώα κατά την έκρηξη του 1918 σκοτώθηκαν από

κεραυνούς.

Μετά, έρχονται τα ορμητικά νερά. «Μία έκρηξη κάτω από τον παγετώνα, προκαλεί

καταστροφικές πλημμύρες μέσα σε ελάχιστα λεπτά ή ακόμα και ώρες αργότερα!».

Ένα μείγμα από παγωμένα νερά, στάχτη, λάσπη και πάγο πλημμυρίζουν τεράστιες

εκτάσεις. Παγόβουνα στο μέγεθος εκείνου που βύθισε τον Τιτανικό

καταλήγουν στον ωκεανό καλύπτοντας μεγάλη επιφάνεια της θάλασσας.

Τα μικρά ρήγματα κάνουν τη ζημιά

Το δίκτυο των ευαίσθητων σεισμογράφων απλώνεται σε όλη την Ισλανδία.

Δεν καταγράφουν σεισμούς μεγαλύτερους του ενός Ρίχτερ. Αυτοί οι μικρο-σεισμοί

προκαλούνται από ρήγματα μήκους 30 μέτρων ­ ή ακόμα λιγότερο. Τα ρήγματα που

προκαλούν τους σεισμούς οι οποίοι γίνονται αισθητοί στους ανθρώπους είναι

τουλάχιστον 10 φορές μεγαλύτερα. «Αλλά αυτά τα μικρά ρήγματα αποτελούν συνήθως

«σημάδι» για κάτι πολύ μεγαλύτερο», λέει ο δρ Μάθιου Ρόμπερτς, ειδικός στην

Ισλανδική Μετεωρολογική Υπηρεσία.

Από το 2001 μέχρι σήμερα έχουν προειδοποιήσει σωστά τους επιστήμονες 16 φορές.

Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης – Εύη Ελευθεριάδου